ઈતિહાસની ઘટનાઓનું એકબીજા સાથે જોડાણ
૧૬૫૨માં ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની સુરત
ખાતેની વેહીવટી કાઉન્સિલે સર્વાનુમતે એક ઠરાવ
પસાર કર્યો. ઠરાવનો પત્ર કંપનીની ઇંગ્લેન્ડ કચેરીને
મોકલ્યો, જેમાં લખ્યું હતું કે પોર્ટુગિઝોના હસ્તકનું
મુંબઇ ગમે તે ભોગે અને વહેલી તકે ખરીદી લો.
સરકારી તુમાર જેવા પત્રને બહુ ધ્યાન પર
લેવાય નહિ. ઇતિહાસની દ્રષ્ટિએ તે પત્રને
‘ટર્નિંગ પોઇન્ટ’ સમજી તેનો ત્વરિત અમલ
કરવાનું તો ત્યારે કોને સૂઝે ? સુરતમાં ઇસ્ટ
ઇન્ડિયા કંપનીના વ્યાપારી કેન્દ્રનો વહીવટ
ચલાવતી કાઉન્સિલના પ્રમુખે જો કે ખુલાસાવાર
બીજો પત્ર ઇંગ્લેન્ડ મોકલી કંપનીના ડિરેક્ટરોને
ચેતવ્યા એ પછી ત્યાં ખરી ધમાલ મચી.
ભારતમાં દક્ષિણે ગોવા પર વર્ષો થયે પોર્ટુગિઝોનું
રાજ હતું. ઉત્તર-પશ્ચિમે ગુજરાતને કાંઠે દીવ
અને દમણ ખાતે તેમના નૌકાકાફલા હતા.
સુરત આવ-જા કરનારાં અંગ્રેજ વહાણોને તોપસજ્જ પોર્ટુગિઝ મનવારો સતત રંજાડતી હતી. કાપડ, ગળી અને તેજાના જેવો માલ ભરેલાં વહાણોને ક્યારેક મધદરિયે
લૂંટવામાં આવતાં હતાં. આ સ્થિતિ જોતાં
સુરતમાં ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનો ધંધાકીય
કારોબાર ખીલી ન શકે, માટે કંપનીનું મુખ્ય
વ્યાપારી કેન્દ્ર દીવ-દમણ કરતાં દૂર મુંબઇમાં
રખાય એ જ સારૂં.
મુંબઇનો સમગ્ર માહિમ વિસ્તાર રૂા.
૭૫૧ના વાર્ષિક ભાડે, મઝગાંવ ટાપુ વાર્ષિક
રૂા. ૧૭૮ના ભાડે, પરેલ, વડાલા, સાયન અને
વરલી એ ચાર ગામો કુલ રૂા. ૧૫૪ ને ૮
આનાના વાર્ષિક ભાડે, એલિફન્ટા ટાપુ રૂા. ૩૯ના અને બૃહદ મુંબઇનો ઘણોખરો વિસ્તાર
રૂા. ૫૩૭ના ભાડે આપી ચૂકેલો પોર્ટુગાલનો રાજા આફોન્સો
બ્રિટન સાથે મુંબઇનો સોદો કરવા હરગીઝ તૈયાર ન હતો.
બીજી તરફ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના વગદાર ડિરેક્ટરો મુંબઇનો
કબજો મેળવવાની એકેય તક હરગીઝ છોડે તેમ ન હતા.
એક સોનેરી તક ૧૬૫૯માં તેમને સામે આવતી મળી.
ઇંગ્લેન્ડના રાજા ચાર્લ્સ પહેલાના બંધારણીય અધિકારો જેણે
આંચકી લીધેલા તે ઓલિવર ક્રોમવેલ નામનો વિખ્યાત
મહત્ત્વાકાંક્ષી નેતા મૃત્યુ પામ્યો. સત્તાની લગામ ઓલિવરના
દીકરા રીચાર્ડે પોતાના હાથમાં લીધી, પણ તેની પાસે ઝાઝી
આવડત કે અક્કલ ન હતી. પરિણામે તેને હાંકી કાઢવાની
ઝૂંબેશ ચાલી. ભારતમાં ધંધાકીય હિતો ધરાવવા માંડેલા ઇસ્ટ
ઇન્ડિયા કંપનીના ડિરેક્ટરો ઉપરાંત બીજા અનેક વેપારીઓ
ત્યારે ચાર્લ્સ પહેલાના અનુગામી ચાર્લ્સ બીજાને ટેકો આપવા
તૈયાર થયા, પણ એ શરતે કે પોર્ટુગાલના રાજા આફોન્સો
સાથે દોસ્તી, તડજોડ, સમજૂતી અને જરૂર પડે તો યુદ્ધ કરીને
પણ તે મુંબઇનો કબજો મેળવી લે.
આ શરત ચાર્લ્સે કબૂલ રાખી--અને
પછી તેના પાલન માટે પોર્ટુગાલની
રાજકુંવરી સાથે લગ્ન કરી દહેજમાં
મુંબઇ માગી લીધું ! બે દેશોના
રાજા વચ્ચે સંબંધ સ્થપાયો, એટલે
જાણે કે પહેલું જાળું
ગૂંથાયું. આ જાળામાં વખત જતાં
બીજા અનેક જણાનો ઉમેરો થવાનો
હતો.
https://www.facebook.com/share/p/1EimKizGdM/
