જ્ઞાનનું સાગર હતું, શક્તિ પણ અનંત,
પણ અહંકારમાં ડૂબ્યો, અંદરથી રહ્યો વંત.
રાવણને હરાવ્યો માત્ર રામે નહીં,
પોતાની ખોટી ઈચ્છાએ જ તેને ઝંખાવ્યો.
જ્યારે આપણે રાવણનું નામ સાંભળીએ છીએ ત્યારે બહુઓને દસ મોઢાવાળો રાક્ષસ રાજા યાદ આવે છે જેણે સીતાનું હરણ કર્યું અને અંતે પોતાનું રાજ્ય અને જીવન બંને ગુમાવ્યાં. પરંતુ ઇતિહાસ અને પુરાણ ક્યારેય માત્ર કાળા કે સફેદ નથી. રાવણ માત્ર ખલનાયક નહોતો—તે મહાન જ્ઞાન, શક્તિ અને ભક્તિનો સ્વામી હતો.
રાવણ એક સિદ્ધિવાન માણસ હતો: વેદોમાં નિષ્ણાત, સંગીતનો આચાર્ય, અને મહાદેવનો પરમ ભક્ત. તેની રચના શિવ તાંડવ સ્તોત્ર આજે પણ અત્યંત શક્તિશાળી સ્તોત્ર તરીકે ગવાય છે. તેની સુવર્ણ લંકા માત્ર ધનથી જ નહીં પણ સંસ્કૃતિ અને સુવ્યવસ્થિત શાસનથી પણ સમૃદ્ધ હતી.
પણ એની ગાથા આપણને શીખવે છે કે: જ્ઞાન અને શક્તિ વિનમ્રતા વગર વિનાશ તરફ દોરી જાય છે. અહંકાર, અયોગ્ય વાસના, અને સીતાજીનું હરણ એ તેના જ્ઞાન પર છાંયો પાડનારાં કાર્યો હતા.
રાવણ એ માનવજીવનનો વિરુદ્ધાભાસ છે—અતિશય બુદ્ધિ અને અંધ અહંકાર એકસાથે કેવી રીતે રહી શકે છે. તે શીખવે છે કે સૌથી મોટી સિદ્ધિ એ છે કે આપણે પોતાની ઈન્દ્રિય અનેઅને મનને કાબૂમાં રાખી શકીએ.
