बी. एड्. फिजीकल भाग १९
मग मी कुंभवडे हायस्कूलचे पत्र फोडले. तिथल्या हेड मास्तरनी मला जॉब ऑफर दिली होती. त्यांच्या हायस्कूलला इंग्रजी शिक्षकाचे पद रिक्तहोते. त्या साठी मी विचार करावा. तसेच सध्या काही आर्थिक अडचण असेल तर हजार दोन हजार रुपये पाहिजे तर ताबडतोब पाठवू असेही त्यानी कळविले होते.
त्यावेळी माझी पुंजी संपत आलेली होती. शेवटचे फक्त वीस रुपयेउरलेले होते. म्हणून पुढच्या खर्चासाठी पैसे मागून आणायचे म्हणून मी मुद्दाम जायला निघालो होतो.दोन्ही कुटूंबीयानी मिळून माझ्यासाठी रेमंडची पॅन्ट आणि शर्ट शिवून आणलेला होता. मागच्या खेपेला मी गेलो होतो तेव्हा मी झोपल्यावर माझ्या पॅन्टशर्टची मापं त्यानी घेतलेली होती. असं नंतर नीला वहिनी बोलल्या तेंव्हा मला कळलं. भगवान देता है तो छप्पर फाडके देता है.... या उक्तीची प्रचिती मला पुरेपूर आली. अर्थात मी तो ड्रेस लगेच वापरायला न काढता घडी करून बॅगेत ठेवला. पुढे शाळेत जॉब मिळाल्यावर पहिल्या दिवशी सेवेत दाखल होताना मी तो ड्रेस घालून गेलो.
वर्षखेरीला सगळ्या ऍक्टिव्हीटीबंद झाल्यावर एकदा मालाड मधला मावसभाऊ विनायक याला मजेत होस्टेलवर घेवून आलो होतो.तो वस्तीला राहून सकाळी जाणार होता. आम्ही रूमवर गेल्यावर आमच्या बॅचमधला कोल्हापुरे आणि प्रभू माझ्याकडे आले होते. विनायकलाही नाट्य संगिताची आवड होती. म्हणून मी कोल्हापुरेला नाट्यगीत म्हणायला सांगितलं. त्याने गायन सुरू केल्यावर विनायक अक्षरश: मंत्रमुग्ध होवून ऐकत राहिला. गाणं संपल्यावर तो म्हणाला, रामदास कामत,छोटा गंधर्व अशा मोठ्या गायकांचं गाणं ऐकतोय असंच मला वाटल. माझा माझ्या कानांवर विश्वासच बसत नाहिये. तासभर गप्पा मारल्यावर आठ वाजता आम्ही मेसमध्येजेवायला गेलो. ताटं मांडून झाल्यावर मेसमधला वाढपी दत्तू दोन फुलके वाढून गेला. वाटीत पातळ आमटी घातली. मग रंगराव उसळ घेवून आला.उसळीचा डाव ताटात उपडा केल्यावर टणाटणा आवाज करीत वाटाणे ताटभर इतस्तत: विखुरले. विनायक आवाक् होवून बघितच राहिला. त्याने पुलके उलट सुलट करून बघितले नी हात जोडून ताट बाजुला केलं. “छे रे बाबा तुम्ही लोक वर्षभर कसं काय जेवलात आश्चर्यच आहे.मला नाही हे जाणार नी रात्रभर उपाशी पोटी झोपही नाही लागायची मला. मी जातो घरी.” असं म्हणून तो उठला नी तडक मालाडला निघून गेला.
बॅचमधला टी. एम. इसो याने वर्षभर मेसमधलं न जेवण घेतलं नव्हतंनी एकही बील भरलेलं नव्हतं. त्या महिन्यात मात्र मेसचा हिशोब ठेवणाऱ्या फडणीसने तो विषय ऐरणीवर आणला नी प्रार्चायांकडे तक्रार केली. ती बाब गंभीर असूनही अद्याप त्यांच्या कानी गेलेली नव्हती. इसो बिलात ९०% सूट मागत होता. पण मेस कंपल्सरी हा नियम असेल तर त्याला सूट देण गैर आहे हा मुद्दा आम्ही सर्वानीच लावून धरला. हा गदारोळ सुरू असताना त्याचं नी मुच्छड थोराताचं काय गुफ्तगू झालं कोण जाणे पण त्याने खाणा खुणा केल्यावर त्याचे धरकरी गप्प झाले. “ आता झालं या त्ये आसू द्या....त्याला आर्ध बील माफ करा” असा प्रस्ताव मुच्छड थोराताने ठेवला आणि तो बहुमताने मंजूरही झाला. त्यावेळी प्राचार्यानी सांगितल की, या पुढे मात्र तुम्ही मेसमध्येच जेवा किंवा लास्ट वर्किंग डे पर्यंत येईलते बील मुकाटपणे भरा. या वेळी मोबदल्यात मुच्छडने दोनशे रुपयाची भाड खाल्ली. पण त्याने सवंगड्याना शष्पसुद्धा दिले नाही म्हणून ही अंदरकी बात काही दिवसांनी फुटली.
कांदिवली स्टेशनवर जाताना युको बँकेकडे वळायच्या कॉर्नर त्यावेळी एक इराण्याचं हॉटेल होतं. तिथे स्पेशल चहा १ रुपयाला मिळायचा. मोठा मग़ भरून दुधात काय काय मसाले घालून ताजा चहा ते बनवून देत. प्रभूला तो फार आवडे. तो दोघाना व्यवस्थित पुरायचा. तिथे काऊंटरच्या बाजूला जुन्या फॅशनचा ग्रामोफोन असायचा. म्हणजे ते ४×३ फूट साईझचं दर्शनी भागाला काच बसवलेलं कपाटच होतं. त्यात त्या वेळच्या गोल तबकड्यांच्या हारीने रचलेल्या पाच सहा चळतीअसत. कपाटाच्या दोन्ही कडाना नंबर आणि गाण्याची यादी आणि बटणं असायची. तुम्ही यादी वाचून काऊंटर वर चार आणे दिलेत मॅनेजर बटण ऑन करी. मग तुम्ही पाहिजे त्या गाण्याचा नंबर दाबायचा. त्यानंतर चळतींमधल्या त्या विशिष्ट तबकडीच्या खालच्या वरच्या तबकड्या वर खाली सरकत. रोटेटिंग हॅण्डल नी साऊण्ड बॉक्स वर सरकत येई नी तबकडीच्या कडेवर अलगद पीन टेकून गाणं सुरू व्हायचं.
एक बाजूचं गाणं संपलं की रोटेटिंग हॅण्डल खालच्या बाजूला सरकून तिथेपीन टेकली की तबकडीच्या पलिकडच्या बाजूचं गाणं वाजायचं. नंतर रोटेटिंग हॅण्डल मूळ जागी जायचा आणि तबकड्यांची चळत पूर्ववत व्हायची.गाणं ऐकण्या इतकाच हा नजारा पहाणंही फॅण्टस्टिक असायचं. प्रभू बहुसंख्य वेळा ‘ये जिंदगी के मेले’ आणि तलतचं ‘ऐ प्यारतेरा शुक्रिया’ हे गाणं ऐकायचा. आम्ही कितीतरी जुनी गाणी त्या हॉटेलात बसून ऐकलेली अहेत. त्या ग्रामोफोन मध्ये १००तबकड्यांची एक चळत अशा किमान चार ते पाचरांगा असायच्या. आलेली बहुसंख्य गिऱ्हाईक चहा / खाणं येईतो हमखास एखादं तरी गाणं ऐकत असत. त्याकाळी मुंबईला इराण्याच्या हॉटेलांमध्ये सार्वत्रिक दिसणाऱ्या या विशिष्ट ग्रामोफोनचं चित्र किंवा फोटोमात्र आज गुगलवरही सापडत नाही.
त्यावेळी मार्चअखेरपूर्वी बी. एड्. च्या वार्षिक परीक्षा उरकत नी इन सर्विस लोकाना कॉलेजकडून रिलीव्हिंगऑर्डर दिली जाई. परीक्षेपूर्वी मी गिरगावला दादाकडे भेटायला गेलो होतो.सेण्ट्रल सिनेमामध्ये अजूनही चाचा भतिजा हाच पिक्चर सुरू होता. सिल्वर ज्युबीली पूर्ण करून त्याची गोल्डन ज्युबिलीकडे वाटचाल सुरू झालेली होती. आता आम्हाला परीक्षेचे वेध लागले होते. मी विद्यापीठाच्या जुन्या प्रश्न पत्रिका मधून प्रत्येक पेपर मधले प्रश्न व त्यांची उत्तरं अशा नोट्स केल्या होत्या. मोदींनी आणि मोने यांनी माझ्दिया नोटस् चा उताराच काढून घेतला होता. दिवसभर आमच्या ग्रूपमध्ये प्रभू, चावरेकर, रावूळ, गोवेकर, देवधर, फडणीस, काझी, शिंदे मास्तर नी लिमये माझ्या रूमवर जमत. एकजण प्रश्न नी उत्तरं वाची आणि बाकीचे शांत बसून ऐकत. रोज सकाळपासून रात्री ११ वाजेपर्यंत आमचा असा कॉमन अभ्यास चाले. काही वेळा विनोदबाला नी कुंदन एखाद्या प्रश्नाचे मुद्दे विचारायला येत. परीक्षा सुरू असताना त्या पेपर मधले प्रश्न नी उत्तराचे मुद्दे असा अभ्यास चाले. कॉमन स्टडीच्या सगळ्याना चांगला फायदा झाला. २० ते २४ मार्च आमची परिक्षा पार पडली. शनिवारी शेवटचा पेपर झाला नी रिलिव्हिंग ऑर्डर, त्या वर्षाची स्मरणिका वजन वार्षिक अंक नी लायब्ररी डिपॉझीटचे २० रुपये घेवून आम्ही बाहेर पडलो. आज पहिल्यानेच प्रभुने भावाला कार पाठवायला सांगितल होतं.तो कायम साधेपणी रहायचा. त्याने आपल्या श्रीमंतीचा दूरावा कधीच केला नव्हता. उलट सुटी लागली की मुंबईतल्या काही मुलीना न्यायला त्यांचे आईवडिल कार घेवून यायचे त्या वेळी त्या आपली कोणाशी ओळखच नाही असा अलिप्तपणा दाखवीत.मी आणि प्रभुने आपापलं सामान भरलं. मग आम्ही सर्व प्नाध्यापक , नॉन टिचींग स्टाफ, डॉ. जोशी आणि प्राचार्य खासनीस सराना भेटून त्याना नमस्कार करून आलो. मला तुरेल पाखाडी रोडला मावशीकडे सोडून प्रभु निघून गेला. बी.एड्. पर्व संपलं.
१९८०च्या दरम्याने माझी लहान बहिण सी.पी.आर. हॉस्पिटलकोल्हापूर येथे नर्सिंग करीत असताना तिला इंटर्नी शीप साठी जयसिंगपूर हॉस्पिटल मिळालं.ती मला बोलली तेंव्हा अकस्मात मला कांदिवलीतला सहाध्यायी, पामेल हॉर्वरून जंप करताना व्यंग आलेल्या शिंदे मास्तरची आठवण आली.त्याचे नी माझे चांगले संबंध होते. खरंतर त्याच पूर्ण नावही मी विसरलो होतो. त्याचं घर जयसिंगपूरला आहे नी तो शारिरीक शिक्षणाचा शिक्षक आहे हा धागा पकडून काही ट्रेस लागला तर त्याला जरूर भेट एवढं मी तीला बोललो. तिने हॉस्पिटच्या स्टाफवर चौकशी केली.एक आया त्याला ओळखणारी निघाली. बहिणीने श्रीराम काळे, बी.एड्. फिजीकल कांदिवली याची बहीण असं लिहिलेला कागद तिच्याकडे दिला. तिने तो शिंदे मास्तरला दाखवला.त्याच सायंकाळी तो आपल्या पत्नीला सोबत घेवून माझ्या बहिणीला जावून भेटला. तिला आपल्या घरी यायचं आग्रहाचं निमंत्रण दिलं. इतकंच नव्हे ' सोबत चौघी पाचजणी, तुझा ग्रूप असेल त्यानाही आण' असं निक्षून सांगितलं. त्याप्रमाणे तिघीजणी जेवायलाच त्याच्याकडे गेल्या. तिच्या जयसिंगपूरमधल्या मुक्कामात तो कायम तिची चौकशी करून आयाकरवी तिला निरोप देई. त्याची आई, पत्नी यांच्या अगत्यामुळे तिचा ग्रूप तीन चार वेळा त्याच्याकडे जावून पाहुणचार घेवून आला.
बी. एड्. फिजीकल करून आल्यावर तीन वर्षानी कसाल हायस्कूल सिंधुदुर्ग इथे फिजीकल टीचर्स साठी १० दिवसाचाप्रशिक्षण वर्ग लागला होता. तिथे गेल्यावर पाहिलं तर प्रभू, रावूळ, गोवेकरआणि आमच्या आधी दोन वर्ष कांदिवली डिग्री घेतलेलेमाझे परिचित पाटणकरसर भेटले. अधिक शोध घेता अन्यत्र फिजीकल बी. एड्.केलेले मोहिते अणि तेली मॅडम वगळता अन्य सर्वच्या सर्व ४० लोकांपैकी पोस्ट ग्रॅज्युएशन केलेला एकही शिक्षक नव्हता. (क्रमश: )
