ગુજરાતની ભક્તિમય ભૂમિ અને લોકકથાઓમાં ભક્ત કવિ નરસિંહ મહેતાનું સ્થાન અજોડ છે. તેમની રચનાઓ અને જીવન પ્રસંગો આજે પણ ગુજરાતની સંસ્કૃતિ અને પરંપરામાં ગુંજે છે. નરસિંહ મહેતાના જીવન સાથે જોડાયેલો એક મહત્વપૂર્ણ પ્રસંગ તેમની પુત્રી કુંવરબાઈનું મામેરું છે. કુંવરબાઈના લગ્ન ઉના ગામના શ્રીરંગ મહેતાના પુત્ર સાથે થયા હતા, અને આ પ્રસંગ ગુજરાતની લોકકથા અને ભક્તિ પરંપરામાં ખૂબ જ જાણીતો છે. જો કે, કુંવરબાઈનું મામેરું ઉનામાં કયા સ્થળે યોજાયું હતું તે અંગે ઘણા લોકો અજાણ છે. પ્રચલિત માન્યતાઓ અને લોકવાયકાઓ પ્રચલિત હોવા છતાં, વર્ષ ૨૦૧૯ માં ડૉ. મહેશકુમાર મકવાણા દ્વારા કરવામાં આવેલી સ્થળની રૂબરૂ મુલાકાત એક મહત્વપૂર્ણ ઐતિહાસિક શોધ સાબિત થાય છે, જે આ ઘટનાના ચોક્કસ સ્થાન પર પ્રકાશ પાડે છે.
ડૉ. મહેશકુમાર મકવાણાના સંશોધન મુજબ, કુંવરબાઈના મામેરાનું આ ઐતિહાસિક સ્થળ હાલના ઉના શહેરથી થોડે દૂર, મચ્છુન્દ્રી નદીના રમણીય કાંઠે, નાઠેજ તરફ જતા રસ્તા પર અમોદરાના ફાંટા પાસે એક ખેતરમાં આવેલું છે. આજે ભલે આ જગ્યા ઉજ્જડ અને શાંત હોય, પરંતુ એક સમયે તે કુંવરબાઈના મામેરાની ભવ્યતાની સાક્ષી હતી. અહીં આઠ ફૂટ લાંબી અને આઠ ફૂટ પહોળી એક નાની દેરી અસ્તિત્વમાં હતી, જે સમયના પ્રભાવે હવે જર્જરિત થઈ ગઈ છે. સ્થાનિક લોકોનું માનવું છે કે આ દેરીમાં એક પાળિયા આકારનો પથ્થર લેખ સ્વરૂપે હાજર હતો, જે તે સમયના ઇતિહાસને પોતાની અંદર સમાવીને બેઠો હતો.
ઐતિહાસિક નોંધો અનુસાર, આ પથ્થર પર પાંચ લીટીઓમાં મહત્વપૂર્ણ લખાણ અંકિત હતું: 'સંવત ૧૫૦૩ના મહા સુદિ ૫ મે મોસાળું'. આ લખાણ કુંવરબાઈના મામેરાની તિથિ અને સ્થળ વિશે ચોક્કસ માહિતી આપે છે. અંદાજે ત્રણ ફૂટ લાંબો અને દોઢ ફૂટ પહોળો આ પથ્થર ઉપરના ભાગે ત્રિકોણાકાર અને નીચેના ભાગે ચોરસ હતો. કાળક્રમે આ લખાણ ભલે ભૂંસાઈ ગયું હોય અને દેરી જર્જરિત થઈ ગઈ હોય, પરંતુ આ પથ્થર તે સમયના ઐતિહાસિક ઘટનાક્રમની મૂક સાક્ષી પૂરે છે. તે ભૂતકાળના એ ભવ્ય પ્રસંગની યાદ અપાવે છે જ્યારે ભક્ત નરસિંહ મહેતાની પુત્રીનું મામેરું ભરાયું હતું.
આ સ્થળનું ઐતિહાસિક મહત્વ અને ભક્ત નરસિંહ મહેતા સાથેનો તેનો સીધો સંબંધ તદ્દન સ્પષ્ટ છે. એ અનુમાન લગાવવું તદ્દન સ્વાભાવિક છે કે જ્યારે કુંવરબાઈનું મામેરું ભરાયું હશે ત્યારે ભક્ત નરસિંહ મહેતા પોતે પણ અહીં પધાર્યા હશે. તેમની ઉપસ્થિતિ આ સ્થળને વધુ પાવન અને મહત્વપૂર્ણ બનાવે છે. ભૌગોલિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોઈએ તો, આજનું ઉના શહેર ભલે આ સ્થળ સુધી વિસ્તરેલું ન હોય, પરંતુ ઐતિહાસિક તથ્યો સૂચવે છે કે ઈ.સ. ૧૩૦૦ સુધી ઉનેવાળોનું સામ્રાજ્ય એક વિશાળ વિસ્તારમાં ફેલાયેલું હતું અને તે સમયે ઉના શહેરની હદ આ દેરી સુધી વિસ્તરેલી હતી. આથી, તે સમયના સંદર્ભમાં આ સ્થળ ઉના શહેરનો જ એક ભાગ હતું.
વધુમાં, ઉનામાં નાગરોની વસ્તી સદીઓથી નોંધપાત્ર રહી છે, જે નરસિંહ મહેતાના નાગર કુળ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. આ તથ્ય પણ કુંવરબાઈના મામેરાના આ સ્થળ સાથેના જોડાણને વધુ મજબૂત કરે છે. નાગર સમાજની હાજરી અને નરસિંહ મહેતાનું તેમના સાથેનું જોડાણ આ પ્રસંગને સ્થાનિક સમુદાય માટે વધુ મહત્વનો બનાવે છે. એક રસપ્રદ લોકવાયકા પણ આ સ્થળ સાથે જોડાયેલી છે, જે આ સ્થળની રહસ્યમય અને ચમત્કારિક બાજુને ઉજાગર કરે છે. કહેવાય છે કે જ્યાં કુંવરબાઈના મામેરાની છાબ ભરાઈ હતી ત્યાં ક્યારેય સૂર્યનો પ્રકાશ પડતો નથી. આ એક ચમત્કાર છે કે કુદરતી ઘટના, તે અંગે ભલે કોઈ ચોક્કસ માહિતી ન હોય, પરંતુ આ લોકવાયકા આ સ્થળની ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્તાને વધુ ગાઢ બનાવે છે અને લોકોની શ્રદ્ધાને વધારે છે.
આમ, ડૉ. મહેશકુમાર મકવાણા દ્વારા કરવામાં આવેલી આ મહત્વપૂર્ણ શોધ ન માત્ર કુંવરબાઈના મામેરાના ચોક્કસ સ્થળને ઉજાગર કરે છે, પરંતુ તે સમયના પ્રાદેશિક ઇતિહાસ અને સામાજિક પરિવેશ પર પણ પ્રકાશ પાડે છે. આ સ્થળ ભક્ત નરસિંહ મહેતા સાથે જોડાયેલું એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ઐતિહાસિક સ્થળ છે, જે ગુજરાતી સાહિત્ય અને ભક્તિ પરંપરાના અભ્યાસ માટે એક અમૂલ્ય કડી સાબિત થઈ શકે છે. આ સ્થળ ઉના અને તેની આસપાસના અન્ય ઐતિહાસિક સ્થળો સાથે જોડાયેલી ઘણી રસપ્રદ માહિતીનો ભંડાર છે, જેની ચર્ચા ભવિષ્યમાં કરવી આવશ્યક છે. આર્ષવાણીના સર્જક, ભક્ત હૃદયના કવિ નરસિંહ મહેતાના ચરણોમાં ભાવભીના વંદન. તેમની ભક્તિ અને તેમના જીવન સાથે જોડાયેલા આવા ઐતિહાસિક સ્થળો આપણી સંસ્કૃતિ અને વારસાને જીવંત રાખે છે.
