આ માહિતી ગોહિલ પરિવારના રાજવંશના બારોટજી દ્વારા મૂળ રાજસ્થાનના કેસરપુરા ગામ (પચ્છેગામ) પીપરાળીવાળા પાલીતાણા સ્ટેટના ચોપડામાંથી પ્રાપ્ત થયેલ છે, જે સાળવા ચોવીસ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવી છે. આ વંશાવળી નીચે મુજબ છે:
(૧) સેજકજી
(૨) શાહજી (માંડવી ચોયાસી-ગારિયાધાર)
(૩) સરજણજી
(૪) અરજણજી
(૫) નોંધણજી (પહેલા)
(૬) ભારાજી
(૭) સવાજી
(૮) બનેસંગજી
(૯) હાદાજી
(૧૦) કાંધાજી (સ.વ ૧૫૬૨)
(૧૧)-(૧) હમીરજી (સ.વ ૧૫૯૪)
(૨) માલજી: તેઓ સાલપરા ગામે લોમા ખુમાણ સાથેના યુદ્ધમાં વીરગતિ પામ્યા હતા અને તેમનો પાળિયો હાલ ત્યાં મોજુદ છે. કાંધાજીના રાણી પદમકુવરબાના આ બે પુત્રો હતા. રાણી પદમકુવરબા ગારિયાધાર ખાતે સતી થયા હતા.
(૩) નોંધણજી (બીજા): તેઓ કાંધાજીના મોટા પુત્ર હોવાથી ગારિયાધાર-પાલીતાણાની ગાદી પર બિરાજમાન થયા. હમીરજીએ સ.વ ૧૬૦૦માં ગારિયાધારથી નાધેર તરફ રોજિંદી અવરજવર કરી સનખડા-ગાંગડાના ૧૨ ગામોમાં ગાંધી શરૂ કરી, જેમાં બારોટ ફતેસંગજી સહાયક હતા. ત્યારબાદ નાધેરમાં આવીને રોજેરોજની અવરજવરના કારણે 'રોજમાળ' નામનું ગામ વસાવ્યું, જે હાલમાં અસ્તિત્વમાં નથી. ત્યાં એક ગુફા હજી પણ મોજુદ છે. ત્યારબાદ તેમણે હમીર ખાંટને મારીને ગાદી સ્થાપી. ત્યાં તેઓ વીરગતિ પામ્યા અને તેમના રાણી સુંદરકુવરબા ગારિયાધાર ખાતે સતી થયા હતા. તેમના પુત્ર...
(૧૨) ખેંગારજી (ત્રણ પુત્રો)
(૧૩)-(૧) વામાજી (સ.વ ૧૬૫૮): તેમણે સાળવા ગામ વસાવ્યું, જેના પરથી તેમના પરિવારની ઓળખ સાળવીયા ગોહિલ તરીકે સ્થિર થઈ. સ.વ ૧૬૭૭માં બારોટ વજેરાજજી જ્યારે યાત્રાએ ગયા ત્યારે તેમને સોનાના કડા, ઘોડીનું દાન અને ગામ ધુમાડા જમાડ્યા હતા. તે સમયે સાળવાની નીચે ૮૪ ગામોના હક્કો હતા. સ.વ ૧૬૬૫ એટલે કે ઈ.સ. ૧૬૧૦માં સાળવા ગામમાં ત્રણ ભાઈઓ - વામાજી, ચાંપાજી અને ગોયાજી - એ મળીને વખતજી ગોહિલ (આતાબાપુ) બાદ સહાયક દેવી મા ખોડિયારની સ્થાપના કરી. ગોહિલ કુળના કુળદેવી રાજરાજેશ્વરી ચાંમુડા માતાજી સાથે ઈષ્ટદેવ મુરલીધર દાદા તથા મોખડાજી ગોહિલના પણ પાળિયા બેસાડ્યા, જે ગોહિલ પરિવારની એકતાનું સ્થાન છે. આ મંદીરનો શિલાન્યાસ સ.વ ૨૦૨૮ અને ઈ.સ ૧૯૭૨ના દિવસે ભાવનગરના નામદાર સાહેબ શ્રી વિરભદ્રસિંહજી ગોહિલના શુભ હસ્તે કરવામાં આવ્યો હતો. તે પ્રસંગે કુમાર શ્રી શિવભદ્રસિંહજી ગોહિલ તથા અન્ય ઘણા મહેમાનો પણ હાજર રહ્યા હતા. આ સાળવા ગામ, જ્યાં આજે ભવ્ય મંદિર છે, તેના ૪૦૮ વર્ષ થયા ત્યારથી કુળદેવી ચાંમુડા, સહાયક દેવી ખોડિયાર માં તથા ઈષ્ટદેવ મુરલીધરદાદા અને ગોહિલ કુળના મોખડાજીની પૂજા કરવામાં આવે છે. માતાજીની બાજુમાં ગોહિલ કુળના સુરાપુરાની ખાંભી પૂજાય છે અને માતાજી રક્ષા કરે છે. તેમજ પીઠાજી ગોહિલ (સામતેર) તથા સાજણબાએ જે કમળ પૂજા કરી તેના પાળિયા પણ હાલ મોજુદ છે, જે ઇતિહાસના સાક્ષીરૂપ છે. વામાજીના ત્રણ પુત્રો હતા: ૧-વાસોજી (સાળવા માટે લડતા શહીદ થયા, તેમના રાણી ગંગાબા સ.વ ૧૭૧૯માં સાળવા ખાતે સતી થયા હતા - બારોટ જેસંગજી), ૨-ભાયાજી, ૩-સાગાજી.
(૧૩)-(૨) ચાંપાજી (સ.વ ૧૬૫૮): તેમણે મજેઠ ગામ વસાવ્યું, જે હાલમાં અસ્તિત્વમાં નથી પરંતુ ત્યાં હનુમાનજીની ડેરી મોજુદ છે. ચાંપાજીએ મજેઠ વસાવ્યું હોવાથી તેમના પરિવારની ઓળખ મજેઠીયા ગોહિલ તરીકે થઈ. તેમના પુત્ર વાહાજી, તેમના પુત્ર ખેંગારજી, તેમના પુત્ર સુરાજી, તેમના પુત્ર દેવસિંહ, તેમના પુત્ર જેસાજીના પુત્ર રાજાજી ખૂબ જ પરાક્રમી હતા. તેમણે ગાંગડગઢ વસાવ્યું, જ્યાં યુદ્ધમાં ઘણા લોકો શહીદ થયા અને તેમણે સામેના ૧૪૦ લોકોને માર્યા. રાજાજીને ૧૨ પુત્રો થયા, જેમાં ભાભાજી સૌથી મોટા અને બાપુસા પ્રમાણે પરાક્રમી હતા. તેમની રણખાંભી હાલ ગાંગડગઢના ચોરામાં મોજુદ છે. તેમના મોટા પુત્ર મેધાજીએ ટીંબી ગામ વસાવ્યું. ભાભાજી જેવા શૂરવીર મેધાજી થયા હતા. તે સમયે ટીંબી ગામ અને સનખડા ગામે સરહદી નિર્ણયો લેવાતા. ટીંબી ગામે રજવાડા વખતે ત્રણસો સાકરી પડતી અને આજુબાજુના ગામડાંનો નીતિ-ન્યાય થતો, જ્યારે સનખડામાં હડબેડી (સજા) થતી. તેમની પેઢીના સીધી લીટીના વારસદારો મૂળપુરુષ પ્રમાણે આજે પણ આ ગામમાં રહે છે.
સાળવા કે મજેઠ, જે અમરેલીના ખાંભા તાલુકામાં આવેલા ગામો છે, તે કોઈ અમારું સ્ટેટ કે રજવાડું નહોતું, પરંતુ લડીને પોતાની જાત પર ગામના ગરાસ મેળવેલા હતા. કોઈ ભાઈઓએ ગરાસ આપ્યો નહોતો કે કોઈની પાસે ભીખ માંગી નહોતી. તેમ છતાં, સ.વ ૧૮૬૪માં નવાબનું શાસન શરૂ થયું તે પહેલાં ત્યાં ગરાસિયા ગોહિલ (પાલીતાણા ભાયાત) રહેતા હતા. સ.વ ૧૭૫૫માં તેઓ ૮૪ ગામોનો વહીવટ કરતા હતા. ત્યારબાદ નવાબનું શાસન આવતા ફક્ત મૂળ ગરાસિયાને મહેસૂલી હક્ક હતા. ઈ.સ ૧૮૬૪ બાદ નવાબ સરકારે ગામો ખાલસા કરતા બારખલીના હક્ક મળ્યા, જેના કારણે ગોહિલ જાગીરદાર કે ગીરાસદાર તરીકે ઓળખાયા. ગોહિલ જુનાગઢ નવાબ સ્ટેટ નીચે હતા, પરંતુ મૂળ ગીરાસદાર (પાલીતાણા ભાયાત) હોવાથી મહેસૂલી અને અમુક વાર્ષિક રકમ ઉઘરાવતા હતા.
ગોહિલ વંશનો પ્રાચીન ઇતિહાસ
ગોહિલ પરિવાર, જેની ગાથા રાજસ્થાનના કેસરપુરા ગામથી શરૂ થાય છે, તેણે સૌરાષ્ટ્રની ધરતી પર પોતાની શૌર્યગાથા લખી છે. પાલીતાણા સ્ટેટના ચોપડામાં અને સાળવા ચોવીસ દ્વારા જાહેર થયેલી માહિતી અનુસાર, આ વંશના મૂળ પુરુષોએ અનેક સંઘર્ષો અને વીરતાપૂર્ણ કાર્યો દ્વારા પોતાની ઓળખ બનાવી. વંશાવળીના પ્રથમ પુરુષ સેજકજીથી શરૂ કરીને શાહજી, સરજણજી અને અરજણજી સુધીની પેઢીઓએ પોતાના પ્રદેશમાં પ્રભાવ જાળવી રાખ્યો. ત્યારબાદ નોંધણજી (પહેલા) અને તેમના અનુગામી ભારાજી અને સવાજીએ વંશને આગળ ધપાવ્યો. બનેસંગજી અને હાદાજીના સમયમાં પરિસ્થિતિ વધુ મજબૂત બની. કાંધાજી (સ.વ ૧૫૬૨) એક મહત્વપૂર્ણ શાસક તરીકે ઉભરી આવ્યા. તેમના ત્રણ પુત્રો – હમીરજી (સ.વ ૧૫૯૪), માલજી અને નોંધણજી (બીજા) – એ વંશની કીર્તિને વધુ ફેલાવી. માલજી સાલપરા ગામે લોમા ખુમાણ સાથેના યુદ્ધમાં વીરગતિ પામ્યા, જ્યાં તેમનો પાળિયો આજે પણ તેમની બહાદુરીની સાક્ષી પૂરે છે. તેમના માતા, રાણી પદમકુવરબા, ગારિયાધાર ખાતે સતી થયા હતા, જે તેમના પતિ પ્રત્યેની તેમની નિષ્ઠા દર્શાવે છે. નોંધણજી (બીજા), કાંધાજીના મોટા પુત્ર હોવાથી ગારિયાધાર અને પાલીતાણાની ગાદી પર બિરાજમાન થયા. તેમના ભાઈ હમીરજીએ પણ પોતાની આગવી ઓળખ બનાવી. તેમણે સ.વ ૧૬૦૦માં ગારિયાધારથી નાધેર તરફ રોજિંદી અવરજવર શરૂ કરી અને સનખડા-ગાંગડાના ૧૨ ગામોમાં ગાંધી સ્થાપી, જેમાં બારોટ ફતેસંગજીએ સહાય કરી. નાધેરમાં રોજેરોજ જવાના કારણે તેમણે રોજમાળ નામનું ગામ વસાવ્યું, જે આજે અસ્તિત્વમાં નથી, પરંતુ ત્યાં એક ગુફા હજી પણ મોજુદ છે. હમીરજીએ હમીર ખાંટને હરાવીને પોતાની ગાદી સ્થાપી અને ત્યાં જ તેઓ વીરગતિ પામ્યા. તેમના રાણી સુંદરકુવરબા પણ ગારિયાધાર ખાતે સતી થયા હતા. હમીરજીના પુત્ર ખેંગારજીને ત્રણ પુત્રો હતા, જેમણે ગોહિલ વંશની શાખાઓને વિસ્તાર આપી. તેમના પુત્રો વામાજી (સ.વ ૧૬૫૮) અને ચાંપાજી (સ.વ ૧૬૫૮)એ નવા ગામો વસાવીને પોતાના નામથી ઓળખાતી ગોહિલ શાખાઓની સ્થાપના કરી. વામાજીએ સાળવા ગામ વસાવ્યું અને તેમના પરિવારને સાળવીયા ગોહિલ તરીકે ઓળખ મળી. સ.વ ૧૬૭૭માં બારોટ વજેરાજજીની યાત્રા દરમિયાન સાળવાના મહત્વનો ઉલ્લેખ મળે છે, જ્યારે ૮૪ ગામો પર તેનો હક્ક હતો. સ.વ ૧૬૬૫ (ઈ.સ. ૧૬૧૦)માં વામાજી, ચાંપાજી અને ગોયાજીએ વખતજી ગોહિલ સાથે મળીને સાળવામાં કુળદેવી ચાંમુડા માતાજી, સહાયક દેવી ખોડિયાર માં અને ઈષ્ટદેવ મુરલીધર દાદાની સ્થાપના કરી. મોખડાજી ગોહિલના પાળિયા પણ ત્યાં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા, જે ગોહિલ પરિવારની એકતાનું પ્રતીક છે. આ મંદીરનો શિલાન્યાસ સ.વ ૨૦૨૮ (ઈ.સ ૧૯૭૨)માં ભાવનગરના મહારાજા શ્રી વિરભદ્રસિંહજી ગોહિલના હસ્તે થયો હતો. આજે પણ આ સ્થળ ગોહિલ કુળ માટે આસ્થા અને એકતાનું કેન્દ્ર છે, જ્યાં કુળદેવી અને અન્ય દેવોની પૂજા કરવામાં આવે છે અને સુરાપુરાની ખાંભીનું મહત્વ જળવાઈ રહ્યું છે. પીઠાજી ગોહિલ અને સાજણબાના પાળિયા પણ અહીં ઇતિહાસની સાક્ષી પૂરે છે. વામાજીના પુત્રો વાસોજી, ભાયાજી અને સાગાજીએ પણ પોતાના પિતાની પરંપરાને આગળ ધપાવી. વાસોજી સાળવા માટે લડતા શહીદ થયા અને તેમના પત્ની ગંગાબા સ.વ ૧૭૧૯માં સતી થયા. ચાંપાજીએ મજેઠ ગામ વસાવ્યું, જેના પરથી તેમના પરિવારને મજેઠીયા ગોહિલ તરીકે ઓળખ મળી. તેમના વંશજોમાં રાજાજી જેવા પરાક્રમી યોદ્ધા થયા, જેમણે ગાંગડગઢ વસાવ્યું અને યુદ્ધમાં અસાધારણ વીરતા દાખવી. તેમના પુત્ર ભાભાજી પણ પોતાના પિતાની જેમ શૂરવીર હતા અને તેમની રણખાંભી ગાંગડગઢના ચોરામાં આજે પણ મોજુદ છે. ભાભાજીના પુત્ર મેધાજીએ ટીંબી ગામ વસાવ્યું અને તેમના સમયમાં ટીંબી અને સનખડા ગામો મહત્વના કેન્દ્રો બન્યા, જ્યાં સરહદીય અને સામાજિક નિર્ણયો લેવાતા હતા. સાળવા અને મજેઠ, જે આજે અમરેલી જિલ્લાના ખાંભા તાલુકામાં આવેલા છે, તે ક્યારેય ગોહિલોના રજવાડા નહોતા, પરંતુ ગોહિલોએ પોતાની શક્તિ અને વીરતાથી ત્યાં ગરાસ મેળવ્યો હતો. તેમણે કોઈની પાસેથી ભીખ માંગી નહોતી કે કોઈએ તેમને ગરાસ આપ્યો નહોતો. સ.વ ૧૮૬૪માં નવાબના શાસન પહેલાં આ પ્રદેશમાં ગરાસિયા ગોહિલો (પાલીતાણા ભાયાત) રહેતા હતા, જેઓ સ.વ ૧૭૫૫માં ૮૪ ગામોનો વહીવટ કરતા હતા. નવાબના શાસન બાદ મૂળ ગરાસિયાઓને માત્ર મહેસૂલી હક્ક રહ્યા અને ઈ.સ ૧૮૬૪ પછી ગામો ખાલસા થતાં તેમને બારખલીના હક્ક મળ્યા, જેના કારણે તેઓ જાગીરદાર કે ગીરાસદાર તરીકે ઓળખાયા. ગોહિલો જુનાગઢ નવાબ સ્ટેટ નીચે હતા, પરંતુ તેઓ મૂળ ગીરાસદાર (પાલીતાણા ભાયાત) હોવાથી મહેસૂલી અને અમુક વાર્ષિક રકમ ઉઘરાવતા હતા. આમ, ગોહિલ વંશનો આ પ્રાચીન ઇતિહાસ શૌર્ય, સ્થાપના અને સંઘર્ષની ગાથા છે, જેણે સૌરાષ્ટ્રની ભૂમિ પર પોતાની આગવી ઓળખ બનાવી.
