🏗️ પ્રકરણ ૧૨: પરંપરા અને પરિવર્તનનો સંઘર્ષ
વિસ્મયની કારકિર્દીની સફળતાની ઉજવણી કરવા અને દુનિયાની સામે પોતાનો ભવ્ય વારસો તેને સોંપી દેવા માટે યશે જે આલીશાન પાર્ટી રાખી હતી, ત્યાં વાતાવરણમાં એકાએક અણધાર્યો પલટો આવ્યો. વિસ્મયના એ શબ્દો— "મેં ભારતીય સેના (Indian Army) માં જોડાવાની તમામ તૈયારીઓ પૂરી કરી લીધી છે. મારી તાલીમ ટૂંક સમયમાં શરૂ થઈ રહી છે અને હું સેનામાં લેફ્ટનન્ટ તરીકે જોડાઈ રહ્યો છું." — સાંભળીને આખી પાર્ટીમાં સ્મશાનવત્ સન્નાટો છવાઈ ગયો.
યશ, નિધિ, હરગોવનદાસ અને લક્ષ્મીબેન જાણે સજીવ મૂર્તિઓ બની ગયાં. તેઓ કલ્પના પણ નહોતાં કરી શકતાં કે જે વિસ્મય અત્યાર સુધી અત્યંત શાંત અને આજ્ઞાંકિત રહ્યો હતો, જેણે હંમેશા પરિવારની ખુશીઓને પ્રથમ અગ્રતા આપી હતી, તે અચાનક આવો ચોંકાવનારો નિર્ણય જાહેર કરશે. શું આ એ જ 'પડછાયો' હતો જેના પર યશને આટલો બધો ગર્વ હતો? આજે એ જ પડછાયાએ પિતાના ચીલે ચીતરેલા રસ્તે ચાલવાનો સાફ ઇનકાર કરી દીધો હતો.
પાર્ટીના હોલમાં લાગેલી ઝળહળતી રોશની હવે યશની આંખોમાં સોયની જેમ ખૂંચી રહી હતી. વિસ્મયના મુખેથી નીકળેલા 'ભારતીય સેના' અને 'લેફ્ટનન્ટ' જેવા શબ્દો હજુ પણ હોલની દીવાલો સાથે અથડાઈને યશના કાનમાં ગુંજારવ કરી રહ્યા હતા. જે મહેમાનો થોડી ક્ષણો પહેલાં યશને વધાવી રહ્યા હતા, તેઓ હવે અંદરોઅંદર ગણગણાટ કરવા લાગ્યા હતા. કોઈ વિસ્મયની હિંમતને મનોમન દાદ આપતું હતું, તો કોઈ યશના તૂટેલા સામ્રાજ્ય પ્રત્યે દયાભાવ જતાવતું હતું. યશના વિરોધીઓ માટે તો જાણે 'જેકપોટ' લાગ્યો હોય તેમ તેઓ અંદરખાને હરખાઈ રહ્યા હતા અને આ 'ખુશખબર'ની ઉજવણી માટે મનોમન પોતાની પાર્ટીનું આયોજન પણ કરી નાખ્યું હતું.
વિસ્મયના આ ઘટસ્ફોટે મહેમાનોને તો અવાક કરી દીધા હતા, પણ યશના હૃદયમાં જાણે મોટો ધરતીકંપ આવ્યો હતો. તેણે વર્ષો સુધી જે સામ્રાજ્યના પાયા ચણ્યા હતા, તે આજે હલી રહ્યા હોય તેવો તેને ભાસ થયો. તે આઘાત અને ક્રોધના મિશ્રિત ભાવ સાથે બોલ્યો:
"વિસ્મય! આ તું શું બોલી રહ્યો છે તેનું તને ભાન છે? જો તારે સેનામાં જ જવું હતું, તો તેં આટલા વર્ષો સિવિલ એન્જિનિયરિંગમાં કેમ બગાડ્યા? તને ખબર છે, 'યશ-નિધિ' કંપની અને આ આખું સામ્રાજ્ય માત્ર તારી જ રાહ જોઈ રહ્યું છે! તને આ નિર્ણય લેતા પહેલાં પરિવારમાં ચર્ચા કરવાની વાત પણ ન સૂઝી? અમારો અભિપ્રાય લેવાનું તેં જરૂરી ન માન્યું?"
વિસ્મયે પિતાની આંખોમાં આંખ પરોવી અત્યંત સૌમ્ય છતાં મક્કમ અવાજે જવાબ આપ્યો, "પપ્પા, તમે જ મને મહેનત અને પ્રામાણિકતા શીખવી છે. તમે જ મને મુક્ત આકાશમાં સપના જોતા શીખવ્યું છે. તમે તમારા સપના સાકાર કરવા માટે સંઘર્ષ કર્યો, હવે મને મારા સપના પૂરા કરવા માટે આશીર્વાદ આપો."
આ સાંભળી યશ તે રાત્રે એક શબ્દ પણ બોલ્યા વગર ઘરે પાછો ફર્યો. મહેમાનો પણ આ ગંભીર પરિસ્થિતિ પારખીને, કશું જ કહ્યા વિના એક પછી એક પાર્ટી છોડીને જવા લાગ્યા હતા. ગાડીમાં બેસતી વખતે પણ યશે વિસ્મય સામે જોયું નહીં. ઘરે પહોંચ્યા પછી, વિજયના ઉત્સવ માટે સજાવેલું ઘર હવે સ્મશાન જેવું શાંત લાગતું હતું. મીઠી સોપારીનો નકલી સ્વાદ માણ્યા પછી જ્યારે તે કડવી લાગે અને તેને થૂંકી નાખવાનું મન થાય, તેમ વિસ્મયની સફળતાની આ કડવી ઉજવણીને ભૂલી જવા યશ મથી રહ્યો હતો. તે આખી રાત જાગતો રહ્યો અને વિસ્મયને આ માર્ગેથી વાળવા માટેના કીમિયા વિચારતો રહ્યો.
🌑 ઓફિસનો નકશો અને અંતરનો વિખવાદ
બીજા દિવસે સવાર પડી, પણ યશની ઓફિસે જવાની વર્ષો જૂની આદત આજે જાણે છૂટી ગઈ હતી. તે કલાકો સુધી પોતાની સ્ટડી રૂમમાં એકલો બેસી રહ્યો. તેની સામે 'યશ-નિધિ'ના આગામી મોટા પ્રોજેક્ટ્સના નકશાઓ (Blue-prints) પડેલા હતા. તેણે વિચાર્યું હતું કે આજે વિસ્મય અહીં બેસીને આ નકશાઓ પર પોતાની સહી કરશે અને પોતે નિવૃત્ત થઈ પત્ની અને માતા-પિતા સાથે સમય વિતાવશે. પણ નસીબને કંઈક જુદું જ મંજૂર હતું. તેની ઊંઘ વિનાની લાલ આંખો તેની વ્યથા કહી રહી હતી.
ત્યારે જ નિધિ રૂમમાં આવી. તેણે યશના ખભા પર હાથ મૂક્યો અને ધીમેથી કહ્યું, "યશ, કંઈક તો બોલો. તમે કાલ રાતના શાંત છો. વિસ્મય નીચે તમારી રાહ જોઈ રહ્યો છે. તે ડરી ગયો છે કે તેણે તમને દુઃખ પહોંચાડ્યું છે."
તત્કાલ યશનો ક્રોધ જ્વાળામુખીની જેમ ફાટી નીકળ્યો, "દુઃખ? નિધિ, આ માત્ર દુઃખ નથી, આ વિશ્વાસઘાત છે! મેં તેને મારો 'પડછાયો' માન્યો હતો. મેં આ બધું લોહી-પરસેવો એક કરીને કોના માટે બનાવ્યું? આટલી મિલકત, આટલી પ્રતિષ્ઠા... શું આ બધું ધૂળમાં મેળવવા માટે? તે સરહદ પર જઈને ગોળીઓ ખાવા માંગે છે, જ્યારે અહીં તેની પાસે ગાદી તૈયાર છે!"
નિધિની આંખોમાં પણ આંસુ હતાં, પણ અવાજમાં અજીબ મક્કમતા હતી, "તે તમારો જ પડછાયો છે, યશ. તમે પણ ક્યાં હરગોવનદાસના રસ્તે ચાલ્યા હતા? તમે પણ પરંપરા તોડીને જ આ સામ્રાજ્ય બનાવ્યું છે ને? જેમ તમે તમારા પિતાના સપના વિરુદ્ધ જઈને પોતાનો માર્ગ કંડાર્યો હતો, વિસ્મય પણ એ જ કરી રહ્યો છે. તો તમને વાંધો કેમ છે? એક માતા તરીકે મને તેના જીવની ચિંતા છે, પણ તેના દેશપ્રેમ પર મને ગર્વ પણ છે."
પરિવારે પણ વિસ્મયને મનાવવાના અનેક પ્રયત્નો કર્યા. હરગોવનદાસ અને લક્ષ્મીબેને તેને સમજાવ્યું કે સેનાનો માર્ગ અત્યંત જોખમી છે. પણ વિસ્મય અડગ હતો. તેણે સ્પષ્ટ કર્યું કે એસી ઓફિસમાં બેસીને નકશાઓ બનાવવા કરતાં માતૃભૂમિની સરહદોનું રક્ષણ કરવું એ તેના જીવનનો પરમ હેતુ છે. યશનો ગુસ્સો અને વિસ્મયનો બચાવ—આ ક્રમ હવે રોજનો બની ગયો હતો.
👴 વડીલની દ્રષ્ટિ અને હૃદય પરિવર્તન
પરિસ્થિતિ જ્યારે વધુ વણસી રહી હતી, ત્યારે ઘરના વડીલ હરગોવનદાસે હસ્તક્ષેપ કર્યો. એક બપોરે જ્યારે ઘરમાં ભારે તણાવ હતો, ત્યારે તેઓ યશને બગીચાના બાંકડા પર લઈ ગયા.
"યશ," તેમણે વાત શરૂ કરી, "તને યાદ છે જ્યારે તેં મને કહ્યું હતું કે તારે સોનીકામ નથી કરવું? મને એ વખતે ખૂબ આઘાત લાગ્યો હતો. પણ તે દિવસે મેં તને રોક્યો નહોતો. કેમ ખબર છે? કારણ કે વારસો એટલે માત્ર ધંધો કે પૈસા નથી હોતા. વારસો એટલે સંસ્કાર અને હિંમત. તેં જે હિંમત સોનીકામ છોડીને કન્સ્ટ્રક્શનમાં આવવામાં બતાવી હતી, એ જ હિંમત આજે વિસ્મય બતાવી રહ્યો છે. જો તેં એન્જિનિયર બનીને પથ્થરોમાંથી સોનું બનાવ્યું, તો તારો પુત્ર એ પથ્થરોની રક્ષા કરવા સરહદ પર જાય છે. શું આ આપણા પરિવાર માટે ગૌરવની વાત નથી?"
પિતાના આ શબ્દો યશના હૃદયમાં સોંસરા ઉતરી ગયા. તેને સમજાયું કે તે વિસ્મયને પ્રેમ નહીં, પણ પોતાની ઈચ્છાઓ થોપી રહ્યો હતો. પોતાની ભૂલનો અહેસાસ થતા તે ધીમેથી ઊભો થયો અને વિસ્મયના રૂમ તરફ ગયો.
વિસ્મય સામાન પેક કરી રહ્યો હતો. યશને જોઈને તેણે નીચું જોઈ લીધું. યશ તેની નજીક ગયો અને તેના ટેબલ પર પડેલી આર્મીની કેપ હાથમાં લીધી. તેણે એ કેપ વિસ્મયના માથા પર મૂકી.
"બેટા," યશનો અવાજ ગળગળો થઈ ગયો, "મને માફ કરી દેજે. હું તને મારો પડછાયો બનાવવા માંગતો હતો, પણ તેં સાબિત કરી દીધું કે તારું વ્યક્તિત્વ મારા કરતા પણ વિશાળ છે. હું ઈમારતો બનાવીને આ શહેરનું ભવિષ્ય સુધારી રહ્યો હતો, પણ તું આખા દેશનું ભવિષ્ય સુરક્ષિત કરવા જઈ રહ્યો છે. મને તારા પર ગર્વ છે."
વિસ્મય પિતાને વળગી પડ્યો. આખું કુટુંબ આ દ્રશ્ય જોઈ ભાવુક થઈ ગયું. યશને હવે સમજાયું કે સપનાનું વિસર્જન હંમેશા હાર નથી હોતું, ક્યારેક તે એક મોટા આદર્શનું સર્જન હોય છે. સફળતા માત્ર બેંક બેલેન્સમાં નથી, પણ આત્માનો અવાજ સાંભળીને રાષ્ટ્ર માટે કંઈક કરી છૂટવામાં છે.
વિસ્મયનો નિર્ણય હવે પરિવારની નવી પરંપરા બની ગયો હતો. ભવ્ય પાર્ટી તો ક્યારનીય પૂરી થઈ ગઈ હતી, પણ ઘરની શાંતિ પાછી ફરી રહી હતી. જોકે, યશ હજી પણ ક્યારેક કલાકો સુધી ઓફિસમાં એકલો બેસીને નકશાઓને જોયા કરતો, પણ હવે તેના મનમાં ઈમારતોને બદલે દેશની મજબૂત સરહદોનો આકાર બનતો હતો.
