અંતરની ઓથથી...
ગામડું એટલે માત્ર ધૂળિયા રસ્તા, લીલાં ખેતર કે પાદરનો વડલો નથી. ગામડું એટલે હૈયાના ધબકારામાં છુપાયેલી એ અણકહી વાતો, જે ક્યારેક ગરીબીના ઉંબરે દબાઈ જાય છે તો ક્યારેક પરંપરાની મરજાદમાં ગૂંગળાઈ જાય છે. મારા આ વાર્તા સંગ્રહનું નામ ‘ગદરો’ રાખવા પાછળ એક જ હેતુ છે—વાસ્તવિકતાનો એ ભીનો સ્પર્શ જે આપણને ધરતી સાથે જોડી રાખે છે. 'ગદરો' એટલે ખેતરની એ ભીની માટી, જે પગમાં ચોંટે ત્યારે સંઘર્ષની યાદ અપાવે છે અને સુકાય ત્યારે આપણી હસ્તીનો ભાગ બની જાય છે.
આ સંગ્રહની ૧૫ વાર્તાઓ કોઈ કલ્પનાની દુનિયામાંથી નથી આવી. આ વાર્તાઓ મેં એ સ્ત્રીઓની આંખમાં વાંચી છે જેઓ મેળામાં પોતાના ખોવાયેલા સપના શોધે છે. મેં આ સંવેદના એ બાપના કરચલીવાળા ચહેરા પર જોઈ છે જે દીકરીના ‘પગરણ’ મંડાતા હોય ત્યારે ‘વ્યાજ’ અને ‘લાચારી’ના ચક્રવ્યૂહમાં ફસાયેલો હોય છે. ગામડાનું જીવન જેટલું સરળ દેખાય છે, તેના પડરો એટલા જ ઊંડા છે. અહીં ‘પ્રેમ’ સીમની સાક્ષીમાં ખીલે છે, તો વળી ‘ઈર્ષા’ પડોશીના લહેરાતા પાકને જોઈને રાતે પાણી વાળી દેતા પણ ખચકાતી નથી.
મેં આ વાર્તાઓમાં ‘મરજાદ’ના નામે સ્ત્રી-પુરુષના ‘જાતીય સંબંધો’ની એ અકળ ગૂંચવણોને પણ સ્પર્શવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, જે સમાજમાં હંમેશા બંધ બારણે જ ચર્ચાય છે. ગ્રામીણ સમાજમાં ‘સંબંધો’ની માયા જેટલી ગાઢ છે, એટલી જ કરુણતા ‘છેલ્લા છાણા’માં એટલે કે મરણના મલાજામાં જોવા મળે છે. જરૂરિયાતોની કમી અને અધૂરા ઓરતાઓની વચ્ચે પણ આ માણસો જીવી જાણે છે, એ જ તો આ માટીની ‘માયા’ છે.
લેખક તરીકે મારો પ્રયાસ રહ્યો છે કે હું કોઈ આદર્શવાદના ચશ્મા પહેર્યા વગર, ગામડાનું જેવું છે એવું જ—કાચું, પોચું અને વાસ્તવિક—ચિત્ર તમારી સમક્ષ મૂકું. આ વાર્તાઓ વાંચતી વખતે કદાચ તમને ક્યાંક ગરીબીની ગંધ આવશે, તો ક્યાંક લાગણીની હૂંફ. ક્યાંક પરંપરાની બેડીઓ અવાજ કરશે, તો ક્યાંક 'ખુલ્લા આકાશ' નીચે ઊડતા પંખી જેવો પ્રેમ દેખાશે.
માનસી દેસાઈ શાસ્ત્રી તરીકે, હું આ ‘ગદરો’ તમારા હાથમાં સોંપું છું. મને ખાતરી છે કે આ માટીની વાસ તમને તમારા મૂળ સુધી લઈ જશે. આ વાર્તાઓ માત્ર મારી નથી, એ આપણી આસપાસ શ્વાસ લેતા એ દરેક માણસની છે જે ‘ખોરડા’માં રહીને પણ આખું આકાશ જીવવાની તમન્ના રાખે છે.
માનસી દેસાઈ શાસ્ત્રીગામડાની આ વાર્તાઓ લખતી વખતે મને સમજાયું કે લોહીના સંબંધો કરતાં પણ વધુ ઘેરો સંબંધ પૂર્વગ્રહો અને મજબૂરીઓનો હોય છે. અહીં 'ગદરો' માત્ર માટી નથી, પણ એક એવી મનોદશા છે જ્યાં માણસ સતત કાચા અને પાકા હોવા વચ્ચે ઝોલાં ખાય છે. મેં જોયું છે કે ગામડાની સ્ત્રી પોતાની શારીરિક જરૂરિયાતો અને હૈયાની આકાંક્ષાઓને અનાજની કોઠીમાં અનાજની જેમ જ ધરબીને રાખે છે, જે બહારથી શાંત પણ અંદરથી જીવાત ખાઈ ગયેલી હોય છે.
અહીં પ્રેમ પવિત્ર છે, પણ જો તે જ્ઞાતિની સરહદ ઓળંગે તો તે વેર બની જાય છે. લગ્ન એ પવિત્ર બંધન છે, પણ તે ઘણીવાર દેવા અને દેખાડાના બોજ નીચે કચડાઈને દમ તોડે છે. આ સંગ્રહમાં મેં એ 'લાચારી' ને શબ્દો આપ્યા છે જે સ્મશાનમાં લાકડા ખૂટે ત્યારે કતારબંધ ઉભેલા માણસોની આંખોમાં મેં અનુભવી છે. આ વાર્તાઓ સાહિત્યિક લણણી નથી, પણ ગ્રામીણ જીવનના એવા સત્યો છે જેને આપણે શહેરની રોશનીમાં અવારનવાર ભૂલી ગયા છીએ.
- છેલ્લે, મારા આ શબ્દોના 'ગદરા' સુધી આવવા બદલ આપ સૌ વાચકોનો હૃદયપૂર્વક આભાર. લેખકની કલમ ત્યારે જ સાર્થક થાય છે જ્યારે વાચક તેની સંવેદનામાં પોતાનું પ્રતિબિંબ જુએ. આશા છે કે આ માટીની ભીનાશ તમારી સ્મૃતિઓમાં હંમેશા સચવાયેલી રહેશે. મારા સર્જનને તમારા પ્રેમ અને સમયનો આશરો આપવા બદલ હું આપની ઋણી છું.
- માનસી દેસાઈ શાસ્ત્રી
