પ્રકરણ ૨: રસોડાનો રણકાર અને ઘીની ગંગા
રાતનો ત્રીજો પ્રહર ચાલી રહ્યો હતો. આખું અંબા-મોજ ગામ ઘસઘસાટ ઊંઘતું હતું, સિવાય કે એક જગ્યા - સરપંચના ઘરનું પાછળનું વાડું, જે આજે રાત્રે 'રણમેદાન'માં ફેરવાઈ ગયું હતું. આ રણમેદાનના સેનાપતિ હતા સ્વયં બટુક મહારાજ.
આજે રાત બટુક મહારાજ માટે માત્ર રસોઈ બનાવવાની રાત નહોતી, પણ પોતાની સાત પેઢીની આબરૂ સાચવવાની રાત હતી. ગોવિંદ કાકાના શબ્દો - "તારા લાડુ તો સિમેન્ટના ગોળા છે" - તેમના કાનમાં કોઈ ભમરીની જેમ ગુંજી રહ્યા હતા. તેમણે પોતાની કમર પર કેસરી ખેસ કસીને બાંધ્યો અને કપાળ પર ભસ્મનું ત્રિપુંડ તાણ્યું. રસોડામાં પ્રવેશતા પહેલાં તેમણે ઉંબરાને પગે લાગીને નમસ્કાર કર્યા, જાણે કોઈ યોદ્ધા યુદ્ધભૂમિમાં પગ મૂકતો હોય.
સરપંચના ઘરનું રસોડું એટલે કોઈ સામાન્ય રસોડું નહીં. ત્યાં પિત્તળના
મોટા મોટા તપેલાઓ, લોખંડની કડાઈઓ અને મસમોટાં તવેથાઓ હારબંધ ગોઠવાયેલા હતા, જાણે તૈયાર ઊભેલું સૈન્ય. બટુક મહારાજે સૌથી પહેલાં ચૂલાની પૂજા કરી. માટીના મોટા ચૂલામાં લાકડાં ગોઠવ્યા અને અગ્નિ પ્રગટાવ્યો. અગ્નિની જવાળાઓ ઉપર ઉઠી અને બટુક મહારાજના ચહેરા પર એક લાલ આભા પથરાઈ ગઈ.
"એલા મગનિયા! જગા!" બટુક મહારાજે પોતાના મદદનીશને બૂમ પાડી. "ઊંઘવાનું નથી આજે. આજે તો ઈતિહાસ રચાવાનો છે. લાવ, પેલું ઘીનું ડબલું લાવ!"
મગનિયો, જે હજી આંખો ચોળતો હતો, તે દોડતો ગયો અને પતરાનું મોટું ડબ્બું લઈ આવ્યો. આ કોઈ સામાન્ય ઘી નહોતું. ગીરની ગાયોનું શુદ્ધ, દાણેદાર અને સોનેરી પીળું ઘી હતું. જેવું ઢાંકણું ખુલ્યું, આખા રસોડામાં એક દિવ્ય સુગંધ ફેલાઈ ગઈ. બટુક મહારાજે ઊંડો શ્વાસ લીધો.
"આને કહેવાય સુગંધ," બટુક મહારાજ બબડ્યા, "ગોવિંદિયાને શું ખબર પડે આમાં? એ તો બસ ડાલડા ઘી ખાવા ટેવાયેલો છે."
કડાઈ ચૂલા પર મૂકવામાં આવી. ઘી રેડાયું. છમ્મ... કરતો અવાજ આવ્યો અને ઘી ઓગળવા લાગ્યું. હવે વારો હતો ચણાના લોટનો. બટુક મહારાજ લોટ ચાળતા ગયા અને કડાઈમાં નાખતા ગયા. તેમનો હાથ કોઈ મશીનની જેમ ચાલતો હતો. ન એક ગ્રામ વધારે, ન એક ગ્રામ ઓછું.
ધીમે ધીમે લોટ શેકાવાની શરૂઆત થઈ. અને અહીંથી શરૂ થયો અસલી જાદુ.
ચણાનો લોટ જ્યારે ઘીમાં શેકાય છે, ત્યારે જે સુગંધ નીકળે છે, તેને શબ્દોમાં વર્ણવવી અશક્ય છે. એ સુગંધ માત્ર નાક વાટે ફેફસામાં નથી જતી, પણ સીધી આત્માને તૃપ્ત કરે છે. એ સુગંધમાં ધરતીની મહેક હતી, મહેનતનો પરસેવો હતો અને આવનારા ઉત્સવનો ઉમંગ હતો. તે સુગંધ રસોડાની બારીઓ તોડીને, સરપંચના વાડામાંથી બહાર નીકળીને, ગામની ગલીઓમાં ઘૂમવા લાગી.
સૌથી પહેલાં જાગ્યા ગામના કૂતરાં. જે કૂતરાંઓ સામાન્ય રીતે ચોર આવે તો પણ ભસતા નહોતા, તે આજે પૂંછડી પટપટાવતા સરપંચના ઘર તરફ દોડ્યા. તેમની જીભ બહાર લટકતી હતી. જાણે સુગંધથી જ તેમનું અડધું પેટ ભરાઈ ગયું હોય.
પછી વારો આવ્યો ગામલોકોનો.
બાજુમાં રહેતા કાશીબા અચાનક પથારીમાં બેઠા થઈ ગયા. તેમના પતિને જગાડીને કહ્યું, "એ સાંભળો છો? નક્કી કોઈના ઘરે શીરો બને છે. એવી સોડમ આવે છે કે મારાથી રહેવાતું નથી."
પતિએ ઘડિયાળ જોઈ, "ગાંડી થઈ છે? રાતના ત્રણ વાગ્યા છે. સુઈ જા, સપનું આવ્યું હશે."
"ના રે ના! મારું નાક કોઈ દી ખોટું ન હોય," કાશીબા બબડ્યા.
ત્યાં રસોડામાં, બટુક મહારાજ પરસેવે રેબઝેબ હતા. તવેથો કડાઈમાં ફરતો હતો - ખટાક... ખટાક... ખટાક... આ અવાજ કોઈ સંગીતથી ઓછો નહોતો. લોટનો રંગ હવે બદલાઈને બદામી થવા લાગ્યો હતો.
"મગનિયા, હવે કેસર!" બટુક મહારાજે હુકમ કર્યો.
મગનિયાએ કેસરની ડબ્બી ખોલી. કાશ્મીરી કેસરના તાંતણા ગરમ દૂધમાં પલાળેલા હતા. જેવું એ મિશ્રણ કડાઈમાં પડ્યું, લોટનો રંગ સોનેરીમાંથી કેસરી થઈ ગયો.
પણ અચાનક, બટુક મહારાજનો હાથ અટકી ગયો. તેમણે તવેથો અધ્ધર કર્યો અને લોટની કણી તપાસી. તેમના કપાળ પર ચિંતાની લકીર ઉપસી આવી.
"હે ભગવાન! આ લોટ સહેજ કરકરો લાગે છે. જો આ લાડુ કડક થયા તો પેલો ગોવિંદિયો મને જીવવા નહીં દે."
ક્ષણભર માટે રસોડામાં સન્નાટો છવાઈ ગયો. મગનિયો પણ શ્વાસ રોકીને ઊભો રહી ગયો. બટુક મહારાજે આંખો બંધ કરી. તેમણે પોતાના ગુરુને યાદ કર્યા. પછી એકદમ, તેમણે બાજુમાં પડેલો દૂધનો લોટો ઉઠાવ્યો અને શેકાયેલા લોટ પર દૂધનો છંટકાવ કર્યો.
છનનનન....!
વરાળનો ગોટો ઉડ્યો. લોટનો દરેક દાણો ફૂલીને મોતી જેવો થઈ ગયો. બટુક મહારાજના ચહેરા પર સ્મિત આવ્યું. "બચી ગયા! આને કહેવાય 'ધરબો' દેવો. હવે લાડુ બનશે માખણ જેવા પોચા."
હવે વારો હતો ચાસણીનો. ખાંડની ચાસણી બનાવવી એ કોઈ બાળકોની રમત નથી. એક તારની ચાસણી એટલે લાડુ કાચા રહે, અને ત્રણ તારની થાય તો લાડુ પથ્થર બની જાય. બટુક મહારાજે બરાબર 'દોઢ તાર'ની ચાસણી બનાવી. ચાસણીમાં એલચી અને જાયફળનો ભૂકો નાખ્યો.
જ્યારે શેકાયેલો લોટ અને ગરમ ચાસણી એક થયા, ત્યારે જે દ્રશ્ય સર્જાયું તે જોવા માટે દેવો પણ વિમાન રોકીને ઉભા રહી જાય. પીળું અને સફેદ મળીને એક થઈ ગયા. મિશ્રણ તૈયાર હતું.
પણ ખરો પડકાર હવે હતો - ગરમાગરમ મિશ્રણમાંથી લાડુ વાળવા.
બટુક મહારાજે પોતાની હથેળીઓ પર થોડું ઘી ચોપડ્યું. મિશ્રણ હજી એટલું ગરમ હતું કે સામાન્ય માણસ અડકે તો ચામડી ઉતરી જાય. પણ બટુક મહારાજના હાથ તો વર્ષોની તપસ્યાથી લોખંડ જેવા થઈ ગયા હતા. તેમણે મુઠ્ઠી ભરીને મિશ્રણ લીધું અને... થપ... થપ... ગોળ... ગોળ...
જોતજોતામાં થાળીમાં લાડુના ડુંગર ખડકાવા લાગ્યા. દરેક લાડુ એકસરખા માપનો, એકસરખા વજનનો. ઉપર એક એક બદામ અને પિસ્તાની કતરણ ચોંટાડી દીધી, જાણે લાડુને શણગાર સજાવ્યા હોય.
સવારના પાંચ વાગ્યા હતા. સૂર્યદેવ હજી ક્ષિતિજ પર આવ્યા નહોતા, પણ સરપંચના રસોડામાં ૫૦૦ સૂર્ય ચમકતા હોય તેવો પ્રકાશ લાડુઓમાંથી આવતો હતો.
બટુક મહારાજ થાકીને લોથપોથ થઈ ગયા હતા, પણ તેમની આંખોમાં જે ચમક હતી તે થાકને ગળી ગઈ હતી. તેમણે છેલ્લો લાડુ થાળીમાં મૂક્યો અને મગનિયા સામે જોઈને મૂછ મરડી.
"જો મગનિયા, આ લાડુ નથી, આ મારી ઈજ્જત છે. એક એક લાડુમાં મેં મારો જીવ રેડ્યો છે."
ત્યાં જ બારણે ટકોરા પડ્યા.
"મહારાજ! એ મહારાજ!" બહારથી ધીમો અવાજ આવ્યો.
મગનિયાએ બારણું ખોલ્યું. જોયું તો છગન 'પેટૂ' ઊભો હતો. તેની આંખો ઊંઘરેટી હતી, પણ નાક લાડુની દિશામાં ખેંચાયેલું હતું.
"કાકા, ઊંઘ નથી આવતી," છગન પેટ પર હાથ ફેરવતા બોલ્યો, "આ સુગંધે મને પથારીમાંથી ઉભો કરી દીધો. એકાદ નાનકડું બટકું ચાખવા મળશે? ક્વોલિટી ચેક કરવા માટે?"
બટુક મહારાજ હસ્યા. તેમણે એક નાનકડી કણી લીધી અને છગનના મોઢામાં મૂકી.
છગને આંખો બંધ કરી દીધી. તેના ચહેરા પર એવો ભાવ આવ્યો જાણે તેને મોક્ષ મળી ગયો હોય. તે કંઈ બોલ્યો નહીં, બસ બટુક મહારાજના પગે પડી ગયો.
"કાકા," છગન ગળગળો થઈ ગયો, "આ લાડુ નથી. આ તો સાક્ષાત અમૃત છે. કાલે જો હું પચાસ નહીં, સો લાડુ ન ખાઈ જાઉં તો મારું નામ છગન નહીં!"
બટુક મહારાજે તેને ઊભો કર્યો. "બસ દીકરા, તારે આજ જોમ રાખવાનું છે. જા હવે, જઈને થોડો આરામ કર. યુદ્ધ હજી બાકી છે."
સૂરજ ઊગ્યો. અંબા-મોજ ગામ જાગી ગયું હતું. પણ આ સવાર કંઈક અલગ હતી. હવામાં લાડુની મીઠાશ ભળેલી હતી. ગોવિંદ કાકા, જે સવારે દાતણ કરતા ઓટલે બેઠા હતા, તેમણે પણ હવામાં સૂંઘ્યું. તેમના ચહેરા પર એક અજાણ્યો ડર આવી ગયો.
"નક્કી આ બટુકે કંઈક જાદુ ટોણા કર્યા છે," તેઓ મનમાં બબડ્યા, "આવી સુગંધ તો સાત જન્મારામાં નથી આવી."
આજે લગ્નનો દિવસ હતો. શરણાઈઓ વાગવાની હતી. પણ ગામના લોકોના મનમાં તો એક જ સવાલ હતો - શું છગન લાડુનો પહાડ ચડી શકશે? કે પછી આ સુગંધ માત્ર એક ભ્રમણા સાબિત થશે?
રસોડાનો રણકાર હવે શાંત હતો. પણ લાડુ તૈયાર હતા. ચક્રવ્યૂહ રચાઈ ચૂક્યો હતો. હવે બસ અભિમન્યુના પ્રવેશની રાહ હતી.
ક્રમશઃ પ્રકરણ ૩: છગનનો ઉપવાસ અને પેટમાં બોલતા બિલાડા
