આધુનિક સમયમાં આપણે અનેક પરંપરાઓને બાજુ પર મૂકી રહ્યા છીએ, ખાસ કરીને 'બેસણાં', 'બારમા' અને 'તેરમા' જેવી પૂર્વજોને શ્રદ્ધાંજલિ આપતી વિધિઓ. ઉપરોક્ત લેખમાં સુદર્શન સત્યજીએ આ મુદ્દા પર સચોટ અને હૃદયસ્પર્શી રીતે પ્રકાશ પાડ્યો છે, અને આપણને આપણા પૂર્વજો પ્રત્યેની લાગણી અને આધુનિક દેખાવ પાછળના અર્થહીન ખર્ચાઓ વચ્ચેનો વિરોધાભાસ દર્શાવ્યો છે.
આપણા વડીલોએ કારમી ગરીબીમાં મહેનત કરીને, સત્યના માર્ગે ચાલીને આપણને સ્થિર કર્યા. તેમણે પોતાનું જીવન આપણા માટે અર્પણ કરી દીધું, ખેતર, ખરા, વાડા, અને વાડીઓ જેવી સંપત્તિઓ પાછળ છોડી ગયા. તેમણે આપણને માત્ર ભૌતિક સંપત્તિ જ નહીં, પણ સમાજમાં માન-સન્માન અને એક ઓળખ પણ આપી. આ બધું જ આપ્યા પછી, તેમની યાદમાં યોજાતી એક-બે કલાકની બેસણાં કે ૧૦૦-૧૫૦ રૂપિયાની બારમાની થાળીનો ખર્ચ આજે લોકોને 'બિનજરૂરી ખર્ચ' લાગે છે. આ વિચારસરણી ખરેખર પીડાદાયક છે અને આપણા પૂર્વજો પ્રત્યેની આપણી લાગણી કેટલી હદે બદલાઈ ગઈ છે તે દર્શાવે છે.
આધુનિકતાના નામે વધતા દેખાડા
એક તરફ, આપણે પૂર્વજોની યાદમાં થતા સાધારણ ખર્ચાઓને ટાળીએ છીએ, તો બીજી તરફ, આપણે આધુનિકતાના નામે અર્થહીન અને મોટા ખર્ચાઓ પાછળ આંધળુકિયા કરીએ છીએ. બાળકનો જન્મ પણ ન થયો હોય ત્યાં પ્રી-શૂટ પાછળ દસ-વીસ હજારનો ખર્ચ, પછી બેબી શાવરના નામે બે-ત્રણ લાખનો ખર્ચ, અને બાળક જન્મે ત્યારે નામકરણ વિધિ વખતે મોટો હોલ, ૫૦૦થી વધુની થાળી, બાળકો માટે મનોરંજન, અને ઇવેન્ટ હોસ્ટ બોલાવીને કુલ બે-ત્રણ લાખનો ખર્ચ! આ બધા પાછળ પાંચ-સાત કલાક કે આખો દિવસ પણ ઓછો પડે છે, જેમાં નાચવું, ગાવું અને ધમાલ કરવી એ જ મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હોય છે.
આ કેવો વિરોધાભાસ છે? જે વડીલોએ આપણને જન્મથી જ નામ, સમાજમાં ઇજ્જત-આબરૂ સાથે સ્થાન આપ્યું, અને જેમની જીવનભરની મહેનત અને કરકસરથી બચાવેલી પાઈ-પાઈ ભેગી કરીને મિલકત આપી, તેમના માટે એક દિવસનો પણ સમય નથી! જ્યારે, હજી જન્મ્યું પણ નથી તેવા બાળક માટે કે બર્થડે પાર્ટી અને લગ્નમાં દેખાવ કરવા માટે લાખોનો ખોટો ખર્ચ કરવામાં આવે છે, અને તેના માટે પાંચ-સાત કલાક કે આખો દિવસ પણ ફાળવવામાં આવે છે. શું આ યોગ્ય છે? આત્માને પૂછીએ તો જવાબ સ્પષ્ટ મળશે કે આ યોગ્ય નથી.
પરંપરાઓનું આધ્યાત્મિક મહત્વ
સુદર્શન સત્યજી ભારપૂર્વક જણાવે છે કે આધુનિક સમયમાં જે કરવું હોય તે બધું જ કરો, પરંતુ વડીલોનું સન્માન જળવાઈ રહે અને તેમની મોક્ષ ગતિ કરાવવા માટે જે જરૂરી હોય તે અવશ્ય કરવું જોઈએ. બારમા-તેરમાના ભોજન પ્રસાદ ગ્રહણ કરવામાં જીવની હાજરી હોય છે. તે તેમનો પરિવાર સાથેનો અંતિમ દિવસ હોય છે. પોતાના પૂરા કુટુંબ, પરિવાર, સગાંવહાલાં અને સંતાનો સાથે સૌને એકસાથે જોઈને જીવ રાજી થઈને મોક્ષ માર્ગે આગળ પ્રયાણ કરે છે. આ ફક્ત ધર્મની વાતો કરવી કે પુસ્તકો વાંચવા પૂરતું નથી, પરંતુ તેની પાછળનું સત્ય સમજવું પણ જરૂરી છે.
આપણને યાદ અપાવવામાં આવે છે કે જૂની પરંપરાઓ કોઈ દિવસ બંધ ન કરાય. આ પરંપરાઓ ફક્ત ધાર્મિક વિધિઓ નથી, પરંતુ તે આપણા સંસ્કારો, મૂલ્યો અને આપણા મૂળિયાં સાથે આપણને જોડી રાખે છે. તે આપણને આપણા પૂર્વજોના ત્યાગ, મહેનત અને બલિદાનની યાદ અપાવે છે. જ્યારે આપણે આ પરંપરાઓને ત્યજી દઈએ છીએ, ત્યારે આપણે માત્ર એક રિવાજને જ નહીં, પરંતુ આપણા ઇતિહાસ, આપણી ઓળખ અને આવનારી પેઢીઓ માટેના આપણા વારસાને પણ છોડી દઈએ છીએ.
અંતિમ વિચાર
આજના સમયમાં ભૌતિક સુખો અને દેખાડા પાછળની અંધાધૂંધીમાં આપણે આધ્યાત્મિક અને નૈતિક મૂલ્યોને ભૂલી રહ્યા છીએ. પૂર્વજો પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવી, તેમની યાદમાં થોડો સમય અને ખર્ચ કરવો એ કોઈ ભાર નથી, પરંતુ આપણી સંસ્કૃતિનો એક અભિન્ન અંગ છે. આધુનિકતાને અપનાવવામાં કોઈ વાંધો નથી, પરંતુ તે આપણા મૂળભૂત સિદ્ધાંતો અને પૂર્વજો પ્રત્યેના આદરને ભુલાવે નહીં તેનું ધ્યાન રાખવું અત્યંત આવશ્યક છે. સુદર્શન સત્યજીનો આ લેખ આપણને એક મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન પૂછવા પ્રેરે છે: શું આપણે ખરેખર આપણા પૂર્વજોના વારસાનું સન્માન કરી રહ્યા છીએ, કે પછી આધુનિક દેખાડાની દુનિયામાં આપણે આપણા મૂળિયાંથી વિખૂટા પડી રહ્યા છીએ?
