એક પરિવારમાં છ સભ્યો રહેતા હતા: કાળુભાઈ, તેમની પત્ની જીવતી ભાભી અને ચાર બાળકો. મોટી છોકરીનું નામ સોમા હતું, તેનાથી નાની સુરેખા, પછી નાનો ભાઈ પવન અને સાવ નાની ઝમકુડી હતી.
કાળુભાઈ ધંધાકીય રીતે કોન્ટ્રાક્ટરનું કામ કરતા હતા. ઘરની સામે જ તેમની ઓફિસ હતી. કાળુભાઈના ઘરે મહેમાન બહુ જ આવતા હતા અને ઉપરથી ઓફિસના મહેમાનો તો અલગ. જીવતી ભાભી આખો દિવસ રસોડામાં જ રહેતા. કાળુભાઈએ જીવતી ભાભીની મદદ કરવા માટે નોકરો રાખ્યા હતા. એક મરાઠી બહેન હતા તે ઘરનું કામ કરતા હતા. તેમનું નામ કાલીબાઈ હતું. કાલીબાઈ તે લોકો સાથે જ રહેતી હતી અને છોકરાઓનું પણ ધ્યાન રાખતી હતી. છોકરાઓને નવડાવવા, તૈયાર કરવા — એ બધું કામ કાલીબાઈનું હતું.
ચારેય છોકરાઓને ભણાવવા માટે એક મેડમ આવતા હતા. સ્વભાવે તેઓ બહુ જ કડક હતા. મોટી છોકરી સોમા ભણવામાં થોડીક નબળી હતી. મેડમને ધીરજથી સમજાવતા કે ભણાવતા આવડતું નહોતું. મેડમ સમજાવે તે છોકરાઓ સમજતા પણ ન હતા, પણ શું થાય? મમ્મીની બહેનપણી હોવાથી છોકરાઓ કંઈ બોલી નહોતા શકતા. મેડમ કહે એમ છોકરાઓ ના કરે એટલે મેડમ બે જાડી, મોટી ફૂટપટ્ટીથી છોકરાઓના હાથ ઉપર જોરજોરથી મારતી. આમ કેટલા દિવસ ચાલ્યું!
મોટી છોકરી સોમા મિજાજે થોડીક ગરમ હતી. પોતે માર ખાઈ લેતી, પણ પોતાના નાના ભાઈને માર ખાતા તે જોઈ શકતી નહીં. એક દિવસ મેડમે પવનને ખૂબ માર્યો. પવનના હાથ પર લાલ લીટા થઈ ગયા, છતાં પવન કંઈ બોલ્યો નહીં. રોતા રોતા બધું સહન કરી લીધું. આ વાત સોમાએ બાને કરી, પણ બાને એમ કે છોકરાનો વાંક હશે.
હવે સોમા માટે આ બધું સહનશક્તિની બહારની વાત થતી ગઈ. તેણે નક્કી કર્યું કે હવે આ મેડમને પાઠ ભણાવવો જરૂરી છે. બીજે દિવસે જ્યારે તેના મમ્મી અને સુરેખા બહાર ગયા હતા, ત્યારે મેડમ ટ્યુશન માટે આવે છે. પાછા તે પવનને ખીજાય છે. જેવી ફૂટપટ્ટી લઈ અને પવનના હાથમાં મારવા જાય છે, સોમા બંને ફૂટપટ્ટી મેડમના હાથમાંથી ખેંચી લે છે. અને ઝમકુડી અને પવનને કહે છે: "બંને જણા ચૂપચાપ અદબ વાળીને ઊભા રહી જાવ, અહીંથી હલતા નહીં."
સોમા રૂમનો દરવાજો બંધ કરીને મેડમને ખૂબ જ મારે છે અને બોલે છે: "નાના બાળકોને મારે છે, ઊભી રહેજે!" મેડમ કેટલાક દિવસ સુધી આવતા નથી એટલે જીવતી ભાભી મેડમને ફોન કરીને પૂછે છે. જીવતી ભાભી સોમાને બોલાવીને ખીજાય છે, પણ સોમા માનતી નથી.
ઝમકુડી અને હિંડોળો
ઝમકુડી જીવતી બહેનની લાડકી દીકરી હોય છે અને પાછી બધાથી નાની. ઝમકુડીને એક આદત હોય છે કે જીવતી ભાભી હિંડોળામાં ઝમકુડીના પગ ખોળામાં રાખી, સરસ મજાનું ગીત ગાતા સુવડાવે ત્યારે જ સુવે. એક દિવસ ઝમકુડીના પગ ખરાબ હતા, તો જીવતી ભાભીએ તેને કહ્યું કે: "તું પહેલા પગ ધોઈને આવ, નહીં તો સુવડાવીશ નહીં." ઝમકુડી માનતી નથી અને તેના બાપુજી, એટલે કે કાળુભાઈ પાસે ઓફિસમાં જાય છે. ઓફિસમાં ક્લાયન્ટ બેઠા હોય છે, પણ ઝમકુડીને તેનાથી શું? એ તો સીધી બાપુજીને ફરિયાદ કરે છે કે, "બા મને સુવડાવતી નથી, તમે મારી સાથે ચાલો." એમ કહીને તે કાળુભાઈની આંગળી પકડીને ઊભા કરે છે. પછી કાળુભાઈ ઝમકુડી સાથે ઘરમાં જાય છે અને જીવતી ભાભીને કહે છે: "ઝમકુડીને સુવડાવી દે હિંડોળામાં."
પણ જીવતી ભાભી માનતા નથી એટલે ઝમકુડીની સામે જોતા, મજાકમાં કાળુભાઈ કહે છે: "જા ઝમકુડી, રસોડામાંથી એક મોટું નવું ચાકુ લઈ આવ. આજ તો તારી માનું ખૂન કરવું છે મારે. મારી દીકરીને કેમ સુવડાવતી નથી?" ઝમકુડી દોડતી રસોડામાં જાય છે અને નવું, મોટું ચાકુ લઈને આવે છે અને તેના બાપુજીના હાથમાં આપે છે. કાળુભાઈ ખોટે ખોટું ચાકુ બતાવતા કહે છે: "બોલ, હવે મારી દીકરીને સુવડાવીશ કે નહીં? મારી છોકરીને હિંડોળામાં સુવડાવી દેજે."
જીવતી ભાભી દાંત કાઢતા કહે છે: "હાલો સુવડાવું છું." ઝમકુડી ખુશ થઈ જાય છે અને તેની મમ્મી તેને હિંડોળામાં સુવડાવી દે છે. જ્યારે હિંડોળો ચાલતો હોય ત્યારે હિંડોળાને કોઈ અડી શકે નહીં, ખાલી જીવતી ભાભી જ અડી શકે. બીજા ભાઈ-બહેનોએ હિંડોળાથી દૂર રહેવું, તો જ ઝમકુડી સુવે.
ઝમકુડી અને સોમા
આમ તો સોમાને ઝમકુડી ગમતી હતી, પણ સોમાને ઝમકુડીની આ વાતની અદેખાઈ થતી હોય છે. તેને ઝમકુડી ઉપર ગુસ્સો આવતો હોય છે. જ્યારે પણ જીવતી બેન અને કાળુભાઈ ઘરે ન હોય ત્યારે સોમા ઝમકુડીને ખાલી પેટીકોટ પહેરાવીને અને ઘરના ગેટ ઉપર ઊભી રાખીને કહે: "ઝમકુડી, તું ઘરમાં આવતી નહીં જ્યાં સુધી બાપુજી ના આવે ત્યાં સુધી ગેટ પર ઊભી ઊભી ભીખ માંગજે." ઝમકુડીના ફઈબાનું ઘર બાજુમાં જ હોવાથી, તેના ઓટલે બેસીને ઝમકુડી બાપુજીની વાટ જોતી.
ઝમકુડીના ફઈબા એને જોઈ જતા તો પૂછતા: "કેમ આમ પેટીકોટ પહેરીને બહાર આમ બેઠી છો?" ઝમકુડી કહેતી: "મને સોમાએ કાઢી મૂકી છે. હું બાપુજીની સગી દીકરી નથી એમ સોમા મને કહે છે. જા તું જઈને ભીખ માંગ." પછી એને ફઈબા એની ગામડાની ભાષામાં બોલતા: "તારો બાપ આવે એટલે ઈ વાંદરીનો વારો કઢાવી નાખજે. હમણાં બહુ બગડી ગઈ છે."
પછી જ્યારે સાંજે બાપુજી આવતા એટલે સોમાનો વારો કાઢી નાખતા અને ઝમકુડી બાપુજીને પૂછતી: "બાપુજી, સગી દીકરી એટલે શું?" બાપુજી ઝમકુડીની વાત પર દાંત કાઢતા અને તેને ખોળામાં બેસાડીને જમાડતા. પછી રાતના સૂવા ટાણે વાર્તા કરતા, પરીઓની વાર્તા અને બધા છોકરાઓ વાર્તા સાંભળતા સાંભળતા સૂઈ જતા.
(હજી આગળ આવી તેટલી યાદો છે જે તમારી સાથે શેર કરવાની બાકી છે.)
