ભાગ 10: જ્યાં પાંખો અવકાશ બને
વિમાનના દરવાજા ખૂલ્યા ત્યારે તાજી ઠંડી હવા એના ચહેરા સાથે ટકરાઈ. જનકની આંખો કળશ ભરી ફરી દુનિયાને જોવા માંડી. આજે એ મુંબઈથી પેરિસ ઉતર્યો હતો. ને હવે એ એક આંતરરાષ્ટ્રીય લિટરેચર ફેસ્ટિવલનો મુખ્ય વક્તા હતો.
"શબ્દો પાંખ બને છે," એના પ્રવચનનું શીર્ષક હતું.
પણ એના માટે આ માત્ર પ્રવચન નહોતું. આ તો માયાની સફરનો શ્રદ્ધાંજલિ પાઠ હતો.
1. નવી જિંદગીનો આરંભ:
માયાની પુત્રી, ઋદ્ધિ હવે ૧૮ વર્ષની થઈ ગઈ હતી. તેણી જનક સાથે રહેતી, શીખતી અને એને પપ્પા કહીને બોલાવતી. એ અભિનય શીખતી હતી – તેના અંદર પોતાની માતાની લાગણીઓ જીવતી હતી.
"મમ્મી જેવી બનવી છે મને પણ, બટ ઓન માય ઓન ટર્મ્સ, પપ્પા," ઋદ્ધિ હસીને કહેતી.
એનું હાજર હોવું જનક માટે માયાના હ્રદયને ફરી ધબકતું બનાવતું.
2. ઋદ્ધિની શોધ:
ઋદ્ધિએ એક દિવસ એક જૂનો પત્ર શોધ્યો — જે માયાએ ક્યારેય ન મોકલ્યો હતો.
> "જનક,
હું છું તારી સત્યતા. તું ભલે મને ભૂલી જશ, પણ હું તારી અંતરાત્માની પ્રતિબિંબ બની રહીશ.
તું લખતો રહે, હું તારી કલમે રહીશ.
— તારી માયા"
એ પત્રને વાંચીને ઋદ્ધિએ એક નાટક લખવાનું શરૂ કર્યું: "એક પાંખ મારી… એક પાંખ તારી" – એ નાટક એના માતા અને પપ્પાની અનકહી વાર્તા હતી.
3. નાટકનો મંચન:
પ્રથમ વખત એ નાટક મુંબઈમાં મંચિત થયું. જનક આગળની પંક્તિમાં બેઠો હતો. ઋદ્ધિએ માયાની ભૂમિકા ભજવી… જનકે પોતાની આંખોની પાંપસીઓ બંધ કરી… અને ૩૦ વર્ષ પહેલા પાછો પહોંચી ગયો.
જે શબ્દો કદી બોલાય ન હતા, એ હવે મંચ પર જીવ્યા ગયા.
4. અંતિમ સંવાદ:
નાટકના અંતે ઋદ્ધિએ આંખોથી પાણી સાથે કહ્યું:
"તમે ભૂલી શકો… પણ પાંખો નહીં. પ્રેમ એ છે… જે ઉડવાનું શીખવે છે, પણ અટકાવતું નથી."
તમામ સભા મૌન હતી. અને પછી તોફાની તાળીઓ વાગી.
5. જનકનું છેલ્લું પુસ્તક:
ઋદ્ધિના સુઝાવથી જનકે પોતાનું આખું જીવન એ પુસ્તિકા રૂપે લખ્યું. નામ હતું: "અંતરાત્માની પાંખો". એ પુસ્તક વિશ્વભરમાં વંચાયું. UNESCO દ્વારા એ પુસ્તકને યુનિવર્સલ લવ થ્રુ લોસ એવોર્ડ મળ્યો.
6. અંતિમ યાત્રા:
જનક હવે 75 વર્ષનો થયો. એક દિવસ ઋદ્ધિ અને એ બંને ગિરનારની ટોચે પહોંચ્યા. ત્યાં એણે કહ્યું:
"માયાને મળવા માટે આટલી ઊંચાઈ ચૂંઈએ… તું અહીંથી ઉડી શકીશ ઋદ્ધિ… તારી પાંખો આજે સંપૂર્ણ છે."
એનો અંતિમ પત્ર ઋદ્ધિને આપવામાં આવ્યો:
> "તમે બંને મારા પાંખ છો… મને ફરી ઉડાવશો. હું અહીં છું, હવામાં, વૃક્ષોમાં, શબ્દોમાં…"
7. વારસાની પાંખો:
ઋદ્ધિ હવે લેખિકા બની. અને "જનક અને માયા"નું સંસ્થાન શરૂ કર્યું — જ્યાં લોકો એના સંબંધોને શબ્દ આપી શકે.
એ જ છે – જ્યાં પાંખો અવકાશ બને છે. જ્યાં પ્રેમ હદો ઓળંગે છે… જ્યાં જોડાણ કાયમ રહે છે…
એના સર્જનનો સૂર:
ઋદ્ધિએ પોતાની માતાની ભૂમિકા ભજવી હતી, પણ હવે એ પોતે પણ સર્જક બની રહી હતી. એક સાંજ એ લેખન માટે બેઠી હતી અને પોતાના બ્લોગ પર લખ્યું:
> "મારા પપ્પા મૌન છે – પણ એમના અંદર પાંખ વાગે છે. મારી માતા ગાયબ છે – પણ એમના શબ્દો હજી પણ અહીં સંભળાય છે. હું માત્ર પાંખોની સંતાન છું… જેને ક્યાંક ઊડવું છે – પણ પહેલાં એ પાંખ સમજવી પડશે."
એ પોસ્ટ વાયરલ થઈ ગઈ. લાખો યુવાઓએ લખ્યું: "અમે પણ એ પાંખ શોધી રહ્યા છીએ…"
અલ્ફાઝ ફાઉન્ડેશનનો આરંભ:
ઋદ્ધિએ અને જનકે મળી એક સંસ્થા શરૂ કરી – 'અલ્ફાઝ'. અહીં એવા લોકો આવતાં – જેમના સંબંધ અધૂરા હતા, વાતો અધૂરી હતી, પત્ર મોકલાયા ન હતા.
અલ્ફાઝમાં પહેલા વર્ષે 2,00,000 લોકો જોડાયા.
એક બાળક એના પપ્પાને કહેલ પત્ર લાવ્યું:
> "મારા પપ્પા હવે નથી… પણ હું આજે તેમની યાદમાં પહેલો કાવ્ય લખ્યો છે. હું જીવતી પાંખ છું."
એ શબ્દોએ ઓરડા બદલી નાખ્યાં. જ્યાં એક વેદના હતી, હવે ત્યાં વિમુક્તિ હતી.
માનવતા માટે પાંખો:
જનકે હવે લેખન સિવાય માનવતાના કાર્ય માટે પોતાને સમર્પિત કર્યું. તેણે શરણાર્થી બાળકો માટે પુસ્તકો લખ્યાં – જેમાં માતા કે પિતા ગુમાવનાર બાળકોએ પોતાનો અવાજ શોધવો છે.
એક such effort હતું – "પાંખોની ભાષા" – એક ગ્રંથ જેનું અનુવાદ 37 ભાષાઓમાં થયું.
યુનિસેફે એ પૌત્રિક પ્રયાસ માટે જનક અને ઋદ્ધિને આંતરરાષ્ટ્રીય માનવતાવાદી સંમેલનમાં આમંત્રિત કર્યું.
અંતિમ વિદાય – પણ શરૂ થતી વાર્તા:
જનક હવે મૃત્યુશૈયા પર હતો. ઋદ્ધિ એના બાજુમાં હતી. એણે કહ્યું:
"તમે કહ્યું હતું કે… પાંખ કદી તૂટી નહીં… શું તમે જાણો છો… તમે મારી પાંખ છો?"
જનક ચૂપ. માત્ર હળવી હાસ્ય સાથે કહ્યું:
"તમે લખો… હવે તમે ઉડો. હું તો હવા બની રહ્યો છું."
જનકની અંતિમ ઊંઘ ખૂબ શાંતિમય હતી. એના કાયાનું અંત થયો… પણ શબ્દોનું નહીં.
જનકની સ્મૃતિમાં:
જૂના પાટણના ઘરમાં હવે "જનક સ્મૃતિ પાંખાલય" બની ગયું છે. ત્યાં દર વર્ષે "માયા-જનક પત્રમેળો" થાય છે, જ્યાં દરેક આવે છે – પોતાના અબોલ પત્ર લઈને.
એટલે… પ્રેમ, સંબંધ, વિયોગ અને જીવન – બધું ફરી પાછું પાંખ બની ઊડે છે.
ભાગ 10નો અંતિમ સંદેશ:
મરવું એ અંત નથી… જો તમે પ્રેમમાં જીવ્યા હોવ તો… તમારા શબ્દો હજી ઊડે છે.
