ભાગ 7: યાદોના આકાશમાં…
પાટણના પુસ્તકમેળાના એક વર્ષ પછી…
જનક હવે શાંત જીવન જીવી રહ્યો હતો. એનું ઘરો એક શબદાલય જેવું લાગતું – શબદો જ એની દુનિયા હતા, શબદો જ એની શ્વાસ. દર દિવસ સવારે ચા સાથે નવી યાદ લખતો, નવી પાંખો શોધતો.
એક દિવસ એને એક જૂની ઇમેઇલ મળતી – જર્મનીથી. એમાં લખ્યું હતું:
"હેલો જનક, હું એલિસ છું. મેં તાજેતરમાં એક ગુજરાતી પુસ્તકનું અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કર્યું છે: ‘એક પાંખ મારી…’. મેં એ વાંચીને એવું અનુભવી શક્યું કે તમે જે જીવ્યું છે એ હવે વિશ્વે પણ જાણવું જોઈએ. મારે આપને મળવાનું છે. – એલિસ, યુરોપિયન પબ્લિશિંગ હાઉસ"
જનકે પહેલેથી પોતાને વિશ્વના વિષયથી દૂર રાખ્યો હતો. પણ આ સંદેશમાં કંઈક એવી ઉર્મિ હતી કે એના મનમાં ફરીકવાર ઉડવાની તરસ જાગી…
એ ફીલ્ડનોટ્સ, ડાયરીઓ અને માયાની યાદ સાથે યુરોપના પ્રવાસે નીકળી પડ્યો.
જર્મનીના શાંત ટાઉનમાં જ્યારે એ એલિસને મળ્યો, ત્યારે એ અજાણ પણ જાણીતી લાગતી હતી. એલિસ બોલી:
"તમારા પાત્રો જેટલા સાજા છે, એટલા તો ઘણા જીતા પણ નથી હોતા. મારા માટે માયા – એક આત્મા જેવી છે. તમે એ લખતાં લખતાં ક્યાંક પોતાને પણ લખી નાખ્યા છે…"
એમ કહેવાતું હતું કે જ્યારે કોઈ દિલથી લખે, ત્યારે તે ભાષા કે ભૌગોલિકતા નહીં, મૌન વાંચે છે.
એલિસે આખી પુસ્તકની અનુવાદિત કોપી આપી, એના કવર પર લખેલું હતું: "One Wing Mine, One Wing Yours"
એ વાંચીને જનકની આંખો ભીની થઈ ગઈ. આખરે માયાની વાત હવે દુનિયા સાથે ઉડી શકશે… માત્ર પાટણ સુધી નહીં.
એ યુરોપમાં અનેક સાહિત્યમેળા અને પબ્લિશિંગ સમિટમાં હાજરી આપતો રહ્યો. દરેક જગ્યાએ જ્યારે એ માયાની વાર્તા કહેતો, ત્યારે લોકો ઊભાં રહી જતાં. કેટલાય લોકો રડી પડતાં. એની વેદના કોઈ એક ભાષાની ન રહી, એ માનવતાની વેદના બની ગઈ.
એક પ્રસંગે ઈટાલી પાસે એક ખંડેરમાં બેઠેલા બાળકોએ પૂછ્યું: "શું પ્રેમ એ છે જે હંમેશાં રહે છે? કે એ છે જે જતાં જતાં પણ તું એની રાહ જોઈ જાય?"
જનકે કહ્યું: "પ્રેમ એ છે – જ્યાં તું જવાબ આપવાનું છોડી દે અને પ્રશ્ન સાથે જીવવાનો શીખી જાય."
આ બધું લાવતું લાવતું એને ફરીથી એ પાંખોની ખોટ જાગવા લાગી… એ આજે પણ માયાને એના અંતિમ પેજ પરથી મળવા માંગતો હતો. પણ હવે એ હૃદયમાં નહિ, આકાશમાં શોધવા નીકળી પડ્યો.
એક રાત, પેરિસની એક ખૂણેથી તે એની ડાયરી લખતો હતો:
> "માયા, આજે પણ તારો સંદેશો પવનમાં વહેતો સાંભળું છું. તું મારો સાથ છે… પણ હું હવે દુનિયા માટે તારો સાથ બની રહ્યો છું. હવે આકાશની પાંખોથી આપણે મળશું… એક નવાં ભાગમાં…"
અને એ રાત્રે પેરિસના એરપોર્ટ પરથી જનકે ફરી ભારત તરફ ફલાઇટ લીધી. આજે એ યાદોની પાંખથી વિમાનમાં ઉડી રહ્યો હતો – માયાની ક્ષિતિજ તરફ.
જન્મભૂમિ તરફ પરત ફરતી પળોમાં જનકના અંતરમાં એક ઉથલપાથલ ચાલી રહી હતી. યુરોપના અસંખ્ય મંચો અને વર્કશોપ્સ પછી હવે એ માત્ર લેખક ન રહ્યો હતો – એ હવે સ્મૃતિનો સંરક્ષણકર્તા બની ગયો હતો.
ફલાઇટમાં બેઠાં બેઠાં એ લાલ ડાયરીના પાના પાછા ફરી વાંચતો ગયો. દરેક પાને એણે હવે પોતાનું અક્સ જોઈ શકાયો. દરેક વાક્ય હવે માત્ર માયાની લાગણી નહીં, પણ એના પોતાના અંતરની પણ બોલતી નોંધ બની ગઈ હતી.
એ નિર્ધાર લઈને પાછો પાટણ પહોંચ્યો – ત્યારે શહેર થોડું બદલાયેલું લાગ્યું. લોકોમાં હવે એ "માયા લેખક" તરીકે ઓળખાતો રહ્યો. ઘણા યુવાઓ એને મળવા આવતાં – પોતાના જીવનની ભટકતી લાગણીઓ સામે થોડીક સમજ માંગવા.
એક દિવસ એક છોકરી આવી, નામ હતું 'પરીણાં'. એનો પ્રશ્ન સીધો હતો: "તમારું સાહસ શું હતું? પ્રેમ સ્વીકારવું… કે ખોવાઈ જવા દેવું?"
જનકે લાંબો શ્વાસ લીધો, અને કહ્યું: "મારું સાહસ એ હતું કે, મેં એને લખ્યું. હું એને પામ્યો નહીં, પણ એને પાના પર પકડ્યો. અને ક્યારેય નહીં છોડ્યો."
પરીણાંએ માથું ઝુકાવ્યું અને કહ્યું: "તો એ સાચો પ્રેમ હતો. કારણ કે એ લિપિ બની ગઈ."
એ સાંજ પછી એ ફરી માયાના જૂના ઘરમાં ગયો. હવે એ ઘરમાં પુસ્તકોથી ભરેલું એક લાઈબ્રેરી ઘૂમતું હતું. અંદર જઈને એણે માયાની છેલ્લી ફાઈલમાંથી એક નવી નોટ વાંચી:
> "તને શોધવા નહીં, પણ તારા શબ્દોમાં જીવવા લખ્યું હતું. જો તું ફરી લખે – તો હું ફરી જીવીશ."
એ લખાણ વાંચીને જનકે મનમાં નક્કી કર્યું – હવે એ એક નવી કથા લખશે. જે કદાચ માયા માટે નહી… પણ એ બધાં માટે હશે, જેમણે પોતાનું કંઈક પાંખમાં નાખીને ગુમાવ્યું છે.
એણે હવે નવી પુસ્તક શ્રેણી શરૂ કરી – "મૌન પાંખો". એના પહેલા પુસ્તકનું નામ હતું: "શબ્દો વચ્ચે રહેલી છાંયો". સમગ્ર પુસ્તક એનાં અને માયાની સંવાદોથી ભરેલું હતું – અને લોકોને એવું લાગ્યું કે એ પોતાનો જીવન વાંચી રહ્યા છે.
પાટણમાં એના પુસ્તક પ્રકાશનના દિવસે, અચાનક એક અજાણી સ્ત્રી પ્રસંગે પહોંચી. ઊંચી, સરળ નજર, ઊંડી આંખો. એણે માત્ર એટલૂં કહ્યું: "મારે તને આ આપવું છે…" એણે એક નાનકડો પાવડર બ્લૂ રંગનો લિફાફો આપ્યો અને ચાલી ગઈ.
લિફાફો ખોલતા અંદર એક પાનું અને એક નાની પેનડ્રાઈવ હતી. પાનાં પર લખેલું હતું:
> "હું ત્યાં રહી શકી ન હતી… પણ તું જ્યાં પહોંચી ગયો એ જોઈને ગર્વ થયો. હવે તું જ લખ… અને મને પણ વાંચવા દે. – તારી, પાંખ જેવી."
પેનડ્રાઈવમાં માયાની અવાજમાં રેકોર્ડેડ પૉડકાસ્ટ હતો – એ જ્યારે પેરિસમાં રહી રહી હતી ત્યારે લીધેલો. એવુ લાગ્યું કે માયાએ અંતે બધું છોડી દીધું હતું – પણ પોતાની ધરાવેલી દરેક પાંખ પોતાની ભાષામાં આપી ગઈ હતી.
જનકે આખું સાંભળ્યું… અને અંતે મૌન થતો ગયો. આજે એને લાગ્યું કે માયા ક્યારેય ગઈ જ નહીં – એ હમેશાં લખાણ બનીને રહી હતી.
"શબ્દો જ્યારે હદ વટાવે… ત્યારે પ્રેમનો અર્થ પાંખ બને છે. અને એ પાંખ… ફક્ત પોતાની નથી રહેતી."
