રાજપૂતોનો ઇતિહાસ શૌર્ય, બલિદાન અને ગૌરવથી ભરેલો છે. આવા જ એક વીર રાજપૂત હતા વિસાજી ગોહિલ, જેમનો ઇતિહાસ આજે પણ ગુજરાત અને રાજસ્થાનની ધરતી પર ગુંજી રહ્યો છે. તેમની ગૌરવ ગાથા, તેમના શૌર્ય અને તેમના ધર્મ પ્રત્યેની નિષ્ઠા આપણને પ્રેરણા આપે છે. આ લેખમાં, આપણે વિસાજી ગોહિલના જીવન અને તેમના કાર્યોને વિગતવાર સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું, જે માહિતી ધર્મેન્દ્રસિંહ ગોહિલ, સેદરડા દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવેલ છે.
ગોહિલ વંશનું પ્રયાણ: ખેરગઢથી સૌરાષ્ટ્ર સુધી
ગોહિલ રાજપૂતોનો મૂળ રાજસ્થાનના ખેરગઢમાં હતો. ત્યાંથી, સેજકજી ગોહિલ પોતાના પરિવાર અને છ ભાઈઓ (હનુજી, માનસંગજી, દુદાજી, દેપાળદે, સોનકજી, અને વિકોજી) સાથે સૌરાષ્ટ્ર તરફ પ્રયાણ કર્યું. ભગવાન મુરલીધરના આદેશથી, તેમણે બોટાદથી સાત કોસ દૂર પંચાળ પ્રદેશમાં પ્રથમ મુકામ કર્યો અને ત્યાં ભગવાન મુરલીધરની સ્થાપના કરી. આ સ્થળ આજે પણ ગોહિલ વંશ માટે પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
સેજકજીના ભાઈઓએ જુદા જુદા સ્થળોએ પોતાની વસાહતો સ્થાપી, જે આજે પણ તેમના વંશજોના ગામો તરીકે ઓળખાય છે: હનુજીએ બગડ, માનસંગજીએ ટાટમ, દુદાજીએ તુરખા, દેપાળદેએ પાળીયાદ, સોનકજીએ બોટાદ અને વિકોજીએ અળાવ ગામો વસાવ્યા.
સેજકજી ગોહિલના સંતાનો અને તેમના લગ્ન સંબંધો
સેજકજી ગોહિલને બે રાણીઓથી પાંચ સંતાનો હતા. એક રાણીથી સાહજી, સારંગજી અને કુંવરીબા વાલમકુંવરબા હતા, જ્યારે બીજી રાણીથી રાણજી અને વિસાજી નામના બે કુંવરો હતા. રાણજી અને વિસાજી, જેઓ પાછળથી સેદરડા-મોણપુર ચોવીસીના વડવા બન્યા, તેઓ રાઠોડના ભાણેજ હતા.
સેજકજીએ પોતાની પુત્રી વાલમકુંવરબાના લગ્ન જૂનાગઢના રાજવી રા' મહિપાળસિંહજીના પુત્ર ખેંગારજી સાથે કરાવ્યા. આ સંબંધને કારણે, સારંગજી અને સાહજી રા'ના દરબારમાં સેવામાં રોકાયા. રા' મહિપાળસિંહજીએ સારંગજીને લાઠી (અર્થીલા) ગામો અને સાહજીને માંડવી-પાલીતાણાની ચોવીસી ભેટ આપી. સેજકજીના મોટા પુત્રએ રાણપુર વસાવ્યું.
વીર વિસાજી ગોહિલનું પ્રારંભિક જીવન અને જાગીર
સેજકજીના સૌથી નાના કુંવર વિસાજી ગોહિલ (જેઓ સેદરડા-મોણપુર ચોવીસીના વડવા તરીકે ઓળખાયા) ના લગ્ન ધંધુકાના રાજવી ધાંધલજી ભાટીની કુંવરીબા સાથે થયા. ધાંધલજી ભાટીએ વિસાજીને ખસ પરગણામાં બાર ગામની જાગીર આપી, જ્યાં તેઓ સ્થાયી થયા. આ સ્થળ તેમના શૌર્ય અને વીરતાનું કેન્દ્ર બન્યું. વિસાજી ગોહિલના પ્રથમ લગ્ન કોટા ગામના વાઘેલા દરબારના કુંવરીબા સાથે થયા હતા.
તળાજા પર વિસાજી ગોહિલનો વિજય
ઈ.સ. ૧૨૬૦ થી ૧૨૬૬ દરમિયાન, તળાજાની ગાદી પર એભલવાળા ત્રીજાનું શાસન હતું. આ સમયગાળામાં એક મહત્વપૂર્ણ ઘટના બની. એભલવાળાએ અનેક કાયસ્થ કન્યાઓના લગ્ન કરાવ્યા હતા. આ વાતની જાણ થતા, વાલમ બ્રાહ્મણો દાપો લેવા માટે આડા ફર્યા. એભલજીવાળાએ તેમને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તેઓ માન્યા નહીં. આથી, ત્યાંના ભીલ સરદારો બ્રાહ્મણો પર તૂટી પડ્યા. કેટલાક બ્રાહ્મણો બચીને ધંધુકા તરફ ભાગ્યા અને ધાંધલજી ભાટીનો આશ્રય લીધો.
આ ઘટનાની જાણ થતા, ધાંધલજીએ પોતાના જમાઈ વિસાજી ગોહિલને તળાજા પર ચડાઈ કરવાનો આદેશ આપ્યો. વિસાજી ગોહિલે હજારો સૈનિકો સાથે તળાજા પર હુમલો કર્યો. તળાજી નદીના તટ પર ઘમસાણ યુદ્ધ થયું, અને વિસાજીએ તળાજા પર કબજો જમાવ્યો. એભલજીવાળા ત્રીજા ત્યાંથી પલાયન થઈ ગયા. આ વિજય વિસાજી ગોહિલની વીરતા અને રાજકીય કુશળતાનો પ્રારંભ હતો.
ઘેલાશા વાણીયા અને ચારણની ભવિષ્યવાણી
બરવાળામાં ઘેલાશા નામનો એક વાણીયો બધાને હેરાન કરતો હતો. એક દિવસ એક ચારણ (ગઢવી) તેને કહે છે:
"ખસનો તુને ખટકો નઇ ખોળશ ખેતર ડાગલઢોશી મેલા મારછદેડકા માંધાઉત"
(હે માધાશાના દિકરા તને ખસના ગરાસિયા નથી ખટકતા? તેને કેમ રંજાડતો નથી ? તે ધણા રજવાડા ને હરાવ્યા પણ એકવાર ખસ ગામના વિસાજી ગોહિલ સાથે બાથ ભીડતો તારુ પાણી મપાઇ જાય કે ખસ ગામના ખસિયા, ગોહિલ ગરાસિયા કેવા જોરાવર છે)"
આ ઉક્તિ દર્શાવે છે કે વિસાજી ગોહિલ અને ખસના ગોહિલ ગરાસિયા તેમની વીરતા અને શૌર્ય માટે જાણીતા હતા, અને તેમનાથી અન્ય શાસકો પણ ભયભીત રહેતા હતા.
ગુજરાત પર મુસ્લિમ આક્રમણ અને રાજપૂતોની પ્રતિજ્ઞા
ઈ.સ. ૧૩૫૦ પછી ગુજરાતની પરિસ્થિતિ ડામાડોળ થવા લાગી. અલાઉદ્દીન ખીલજીએ ગુજરાત પર ચડાઈ કરી અને અનેક હિન્દુઓને વટલાવ્યા. સિદ્ધપુરના માવેડી બ્રાહ્મણો વોરા બન્યા. ૧૩મી સદીમાં પાટણ અને સિદ્ધપુર મુસ્લિમ રાજ્ય બન્યા. બાદશાહે કર્ણાવતી નામના નગરને વિકસાવીને અમદાવાદ નામ આપ્યું. અફઝલખાનની ફોજ ચારે બાજુ ફરવા લાગી અને હિન્દુઓ પર અત્યાચાર કરવા લાગી.
આ કપરા સમયે, રાણપુર-ધોળકાના પરમાર, લાલ માંડવાના ઝાલા, મહી કાંઠાના પઢિયાર, ભોળાદના રાઠોડ, સિસલીના વાઘેલા, કાલવિયાના સોલંકી, ડાંગરવાના ડાભી, ખસના ગોહિલ, ઢાકના વાળા, અને ધંધુકાના ભાટી - આ બધા રાજપૂતો ધંધુકામાં એક ખાનગી સભામાં ભેગા થયા. તેમણે આખું સૌરાષ્ટ્ર મુસલમાન થતું અટકાવવા માટે "માથું જાય પણ આપણો ધર્મ ન જવો જોઈએ" તેવી પ્રતિજ્ઞા લીધી. આ પ્રતિજ્ઞા રાજપૂતોની ધર્મ પ્રત્યેની અતૂટ શ્રદ્ધા અને માતૃભૂમિ પ્રત્યેની ભક્તિ દર્શાવે છે.
અલાઉદ્દીન ખીલજી સામે વીર વિસાજીનો સંઘર્ષ અને બલિદાન
રાણજી ગોહિલ શહીદ થયા પછી, અલાઉદ્દીને ધંધુકા સર કરવા પ્રયાણ કર્યું. ધંધુકામાં ભયંકર યુદ્ધ થયું. વીર વિસાજી ગોહિલ (સેદરડા-મોણપુર ચોવીસીના વડવા) અને ધાંધલજી ભાટીએ અલાઉદ્દીનની સેનાને ભારે પરાજય આપ્યો. બાદશાહ હારીને પાછો ફર્યો. હજારો મુસલમાનોની કત્લેઆમ થઈ.
આ પરાજય બાદ પણ, અલાઉદ્દીને સતત બાર વર્ષ સુધી હુમલા ચાલુ રાખ્યા. પરંતુ, વિસાજી ગોહિલ જેવા પરાક્રમી યોદ્ધાથી તે ફાવ્યો નહીં. તેરમા વર્ષે, અલાઉદ્દીને સમયસૂચકતા વાપરી. તેણે દિલ્હી, કનોજ અને લખનૌથી ફોજ બોલાવીને ઓચિંતો હુમલો કર્યો. આ હુમલામાં ધંધુકાના રાજવી ધાંધલજી અને હજારો રાજપૂતો શહીદ થયા. હજારો બહેનો-દીકરીઓના સિંદૂર ભુંસાયા. રાજપૂતોએ 'સો સો મુસલમાનને એક એક રાજપૂત ભારે પડે' એવું પરાક્રમ બતાવી, માતૃભૂમિની રક્ષા કાજે સમરાંગણના ખોળે પોઢ્યા.
આ ભીષણ યુદ્ધમાં, વિસાજી ગોહિલ (સેદરડા-મોણપુર ચોવીસીના વડવા) પણ લડતા લડતા અડવાળ ગામને તખ્તે વીરગતિ પામ્યા. તેમનું બલિદાન ગુજરાતના ઇતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરે અંકિત થયું.
નિષ્કર્ષ
વીર વિસાજી ગોહિલનો ઇતિહાસ એક રાજપૂતની વીરતા, ધર્મનિષ્ઠા અને માતૃભૂમિ પ્રત્યેના અપ્રતિમ પ્રેમનું પ્રતિક છે. તેમણે કપરા સમયમાં પોતાની જાતને દેશ અને ધર્મ માટે સમર્પિત કરી દીધી. તેમનું જીવન આપણને પડકારો સામે અડગ ઊભા રહેવા અને આપણા મૂલ્યોનું રક્ષણ કરવા પ્રેરણા આપે છે. તેમનો ઇતિહાસ ગોહિલ વંશની નહીં, પરંતુ સમગ્ર ગુજરાત અને રાજપૂત સમાજની ગૌરવશાળી પરંપરાનો એક અભિન્ન અંગ છે. ધર્મેન્દ્રસિંહ ગોહિલ, સેદરડા દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવેલી આ માહિતી વિસાજી ગોહિલના અપ્રગટ ઇતિહાસને ઉજાગર કરે છે અને ભાવિ પેઢીઓ માટે પ્રેરણાદાયક સ્ત્રોત બની રહેશે.
