रात्रीचे आठ वाजले होते. कोल्हापूरच्या एका शांतशीर वसाहतीमध्ये पावसाचे टपोरे थेंब जमिनीवर पडत होते. प्रत्येक थेंब जणू काही एक नवा विचार घेऊन येत होता. त्या पावसात, एक खिडकीतून बाहेर पाहणारा एक तरुण – समीर – स्वतःशीच विचारांत हरवलेला होता.समीर हा शहरातल्या नामवंत कॉलेजमध्ये एम.ए. मराठीचा विद्यार्थी होता. शब्दांची गोडी त्याला लहानपणापासूनच होती, पण त्याचबरोबर त्याला स्वतःच्या शब्दांवर खूप विश्वासही होता. तो जे काही विचार करत असे ते स्पष्टपणे, निर्भीडपणे मांडत असे. पण या मोकळ्या स्वभावामुळे अनेक वेळा तो लोकांच्या भावना न समजून, फक्त सत्य बोलण्याच्या नावाखाली कठोर बोलून बसायचा.समज आणि शब्दांची ताकदएकदा कॉलेजमध्ये एक वादविवाद स्पर्धा आयोजित करण्यात आली होती. विषय होता - "सत्य बोलणं हे नेहमी योग्य असतं का?"समीरने लगेच भाग घेतला. त्याने आपल्या भाषणात ठामपणे मांडलं की सत्य कधीही लपवू नये, ते कितीही कठोर असलं तरी बोलावंच लागतं. त्याचं भाषण परखड होतं, मुद्देसूद होतं आणि श्रोत्यांना विचार करायला लावणारं होतं.पण त्याच स्पर्धेत त्याच्या वर्गातली श्रेया नावाची मुलगी होती जिने विरुद्ध मत मांडलं – "कधी कधी सत्य सुद्धा योग्य वेळी, योग्य पद्धतीने आणि योग्य शब्दांत बोलणं गरजेचं असतं." तिचं भाषण संयमित, समजूतदार आणि भावनात्मक होतं. तिने सांगितलं की “काय बोलावं हे ज्ञान ठरवतं, कसं बोलावं हे कौशल्य, आणि किती बोलावं हे दृष्टिकोन. पण एक गोष्ट बोलावी की नाही हे संयम आणि संस्कार ठरवतात.”हे वाक्य समीरच्या मनात घुसलं होतं. त्याला आपली वृत्ती थोडीशी परखड वाटू लागली. पण अजूनही तो त्या विचारांशी पूर्णपणे सहमत नव्हता.संवादाचा धक्काकाही दिवसांनी कॉलेजमध्ये एक प्रसंग घडला. समीरचा मित्र, आदित्य, काही वैयक्तिक अडचणींमध्ये होता. त्याच्या घरात काही आर्थिक संकटं चालू होती आणि तो मानसिकदृष्ट्या खचलेला होता. एक दिवस, आदित्यने कॉलेजमध्ये एक चूक केली – एका पुस्तकाचा संदर्भ न देता तो एका निबंधात शब्दशः उतरवला.समीरला ही गोष्ट कळली आणि त्याने सरळ संकाय प्रमुखांकडे जाऊन ही गोष्ट सांगितली. आदित्यला शिस्तभंग समितीकडे पाठवण्यात आलं.समीरने हे खरं सांगितलं होतं, पण त्याचा पद्धत आणि वेळ चुकीची होती. आदित्यला विश्वासात घेता आलं असतं, त्याची अवस्था समजून घेता आली असती. परिणामतः आदित्यने महाविद्यालय सोडलं.त्या रात्री, समीर खूप बेचैन होता. त्याने श्रेयाला फोन केला आणि विचारलं – “मी काय चूक केलं? मी फक्त सत्य सांगितलं.”श्रेया शांतपणे म्हणाली – “हो, पण प्रत्येक सत्य बोलायला वेळ, जागा, पद्धत आणि कारण असतं. संयम म्हणजे मनात आलेलं लगेच न बोलणं आणि संस्कार म्हणजे दुसऱ्याच्या भावनांचा विचार करणं.”समीर खूप गप्प झाला. पहिल्यांदाच त्याला समजलं की आपल्याला किती बोलायचं हे ठरवणं म्हणजे फक्त ज्ञान नव्हे, तर दृष्टिकोन आणि संयमाची सुद्धा परीक्षा असते.परिवर्तनाचा प्रारंभत्या घटनेनंतर समीर खूप बदलला. तो अधिक समजून घेणारा झाला. त्याने आपली वाणी सौम्य केली. बोलण्यापूर्वी विचार करायला शिकला. तो आता समजून बोलायचा, नुसतं ज्ञानाच्या जोरावर नाही तर अनुभवांच्या आणि भावनांच्या आधारेही.एक दिवस तो एक वर्कशॉप घेत होता – “शब्दांची ताकद” या विषयावर. त्याने विद्यार्थ्यांना एक उदाहरण दिलं –"एखादा शब्द कोणावर परिणाम करू शकतो हे तुम्हाला कधी जाणवलं आहे का? एक वेळ अशी होती की मी सत्याच्या मागे लागलो होतो पण त्याची किमंत दुसऱ्याच्या मन:शांतीतून दिली गेली. म्हणूनच – 'काय बोलावं हे ज्ञान ठरवतं, कसं बोलावं हे कौशल्य, किती बोलावं हे दृष्टिकोन. पण काही बोलावं की नाही हे संयम आणि संस्कार ठरवतात.'"श्रोते स्तब्ध झाले होते. कारण समीरची गोष्ट हेच शिकवत होती – शब्द ही फक्त ध्वनी नव्हेत, ते संस्कार, संवेदना आणि संयमाचं प्रतीक असतात.कथेचा शेवटसमीरने आदित्यशी संपर्क साधला. त्याच्याशी संवाद साधला, क्षमा मागितली. आदित्यनेही त्याला समजून घेतलं. दोघांचं नातं पुन्हा एक नवा सूर घेऊन खुललं.आता समीर केवळ एक अभ्यासू विद्यार्थी नव्हता, तर एक समजूतदार माणूस बनला होता – जो ज्ञान, कौशल्य, दृष्टिकोन, संयम आणि संस्कार या सर्व गोष्टींचा योग्य समतोल राखणारा होता.
