જીવન પથ
-રાકેશ ઠક્કર
ભાગ-૪૨
‘જે થઈ રહ્યું છે તે જ કરતાં રહેવાથી પ્રગતિ શક્ય નથી.’
આ સુવિચાર આજના ડિજિટલ યુગના 'ઓટોપાયલોટ' મોડ પર જીવતા માનવી માટે એક જોરદાર સંદેશ છે. આજના જીવનમાં આપણે એક એવા લૂપમાં ફસાઈ ગયા છીએ જ્યાં 'ગઈકાલે જે કર્યું તે જ આજે કરીશું, અને આવતીકાલે પણ તે જ કરશું' – બસ આ જ આપણો નિયમ બની ગયો છે. સવારે ઉઠીને સોશિયલ મીડિયા ચેક કરવું, ઓફિસમાં રૂટિન ઈ-મેઈલનો જવાબ આપવો, સાંજે ટીવી જોવું અને સૂઈ જવું. આ બધામાં આપણને સુરક્ષાની ભાવના તો મળે છે, પણ પ્રગતિની નહીં.
જીવનનું હળવું જ્ઞાન એ છે કે આપણે આરામ અને ટેવને જ પ્રગતિ માની લઈએ છીએ. એક જ પ્રકારના શોર્ટ્સ કે રીલ્સ જોતા રહેવું, એક જ જૂની જગ્યાએ જમવા જવું અને દર વર્ષે એક જ જગ્યાએ ફરવા જવું. આ બધું સરળ અને આરામદાયક છે. પરંતુ જો તમે સતત એક જ રેલ્વે લાઈન પર દોડશો તો તમે ઝડપથી દોડશો ખરા પણ તમે ક્યારેય નવી જગ્યાએ નહીં પહોંચી શકો. આ નિયમિતતાની આરામદાયકતા આપણને નવી વસ્તુઓ શીખવાથી, પડકારો સ્વીકારવાથી અને પોતાને બદલવાથી રોકે છે. વાસ્તવમાં પ્રગતિ ત્યારે જ શરૂ થાય છે જ્યારે આપણે કહીએ, ‘આજે કંઈક અલગ કરીએ, ભલે તે થોડું અસુવિધાજનક હોય.’
આજે જ્યારે વિશ્વ એટલી ઝડપથી બદલાઈ રહ્યું છે ત્યારે જે વ્યક્તિ ‘ગઈકાલ’ના નિયમોને પકડી રાખે છે તે ટૂંક સમયમાં જ પાછળ રહી જાય છે. કારકિર્દીમાં, સંબંધોમાં કે વ્યક્તિગત વિકાસમાં જો તમે ‘જે ચાલે છે તે ચાલવા દો’ ની નીતિ અપનાવશો તો તમારું જીવન સ્થિર થઈ જશે. અને યાદ રાખો, જીવનમાં સ્થિરતા એ પ્રગતિની વિરુદ્ધ છે. જો પાણી સ્થિર થઈ જાય તો તે ગંધાઈ જાય છે. પ્રગતિ માટે સતત પ્રવાહ અને ફેરફાર જરૂરી છે. આ ફેરફાર કોઈ મોટો ક્રાંતિકારી ફેરફાર હોવો જરૂરી નથી. તે એક નાનકડી નવી આદત, એક નવો અભ્યાસક્રમ કે કોઈ અજાણ્યા વ્યક્તિ સાથે વાત કરવાની નવી રીત પણ હોઈ શકે છે.
આ વાતને એક પ્રેરક સરળ પ્રસંગ દ્વારા સમજીએ. જે 'નિયમિતતા'માંથી બહાર આવવાનું મહત્ત્વ સમજાવશે:
એક મોટા જંગલ પાસે એક નાનકડી નદી હતી. આ નદીમાં એક કડછી રહેતી હતી. જેનું નામ 'કામિની' હતું. કામિનીની એક આદત હતી: તે હંમેશાં એક જ રીતે ચાલતી. તે ડાબે-જમણે ચાલી શકતી પણ નદીની ધાર પર સીધે-સીધું ચાલવા માટે તે હંમેશાં ઊંધી જ ચાલતી. તે માનતી હતી કે આ જ તેના પૂર્વજોની રીત છે અને આમાં જ સુરક્ષા છે.
કામિની જ્યાં રહેતી હતી ત્યાં નદીનો કિનારો એકદમ સપાટ હતો અને તેને હંમેશાં ખોરાક ત્યાં જ મળી રહેતો. એટલે તે હંમેશાં એ જ નાના વિસ્તારમાં ઊંધી ચાલતી અને પોતાનું જીવન શાંતિથી જીવતી.
નદીમાં બીજી માછલીઓ અને દેડકાઓ હતા. જેઓ આખો દિવસ આજુબાજુ ફરતા, નવા ખોરાકની શોધ કરતા અને કિનારાથી દૂર જઈને જોતા કે નદી આગળ ક્યાં મળે છે.
એક વર્ષ ખૂબ વરસાદ પડ્યો. નદીમાં પૂર આવ્યું અને જે કિનારો સપાટ હતો ત્યાં ખૂબ મોટો ખાડો પડી ગયો. કામિનીનો આખો વિસ્તાર અસુરક્ષિત બની ગયો. હવે તે કિનારા પર ઊંધી ચાલીને પોતાનો ખોરાક શોધી શકે તેમ નહોતી.
તે ખૂબ ડરી ગઈ. તે વિચારતી હતી કે હવે શું થશે? તેના શરીરને સીધું ચાલવાની કે ઝડપથી તરવાની કોઈ આદત નહોતી. તેણે હંમેશાં 'જે ચાલે છે તે જ કરવાનું' પસંદ કર્યું હતું.
નજીકમાં રહેતા એક વૃદ્ધ દેડકાએ તેને રડતી જોઈ. દેડકાએ કહ્યું, "કામિની, તું હંમેશાં એક જ રીતે ચાલતી રહી. તને લાગ્યું કે આ સલામત છે. પણ જરા વિચાર, જો તું ક્યારેક ક્યારેક સીધું ચાલવાનો પ્રયત્ન કર્યો હોત તો આજે જ્યારે તારા પરિચિત માર્ગ પર ખાડો પડ્યો છે ત્યારે તું ડર્યા વગર આગળ વધી શકી હોત."
કામિનીને સમજાયું કે તેણે આરામ માટે પોતાની ક્ષમતા વિકસાવવાનું છોડી દીધું હતું. તેણે પોતાનો આખો સમય અને શક્તિ એક જ 'રૂટિન' માં આપી દીધી હતી. તેણે ડરતાં-ડરતાં પહેલીવાર સીધું ચાલવાનો પ્રયત્ન કર્યો. તે પડી પણ ફરી ઊભી થઈ. ધીમે ધીમે સંઘર્ષ કરીને તેણે નદીના નવા અને અજાણ્યા વિસ્તારમાં જવાનું શરૂ કર્યું. આ વખતે તે પ્રગતિ કરી રહી હતી.
જ્યારે તે નવા કિનારે પહોંચી ત્યારે તેને ખબર પડી કે ત્યાં ખોરાક વધુ સારો હતો અને જોખમ ઓછું હતું. તેની જૂની જગ્યાએ રહેવું એ જ તેના માટે સૌથી મોટું જોખમ હતું.
આ પ્રસંગ આપણને શીખવે છે કે જો આપણે 'જે થઈ રહ્યું છે તે જ' કરતાં રહીશું, તો આપણે પણ કામિનીની જેમ એક દિવસ અસુરક્ષિત બની જઈશું. કારણ કે વિશ્વ તો સતત બદલાઈ રહ્યું છે. પ્રગતિ એ આરામદાયક ટેવો તોડવાનું અને નવી ક્ષમતાઓ કેળવવાનું નામ છે. સ્થિરતાની ઈચ્છા છોડીને, નવું શીખવાની તૈયારી જ આપણને જીવનમાં આગળ વધારે છે.
