भारताच्या संरक्षण क्षेत्रात अभिमानाचा एक नवा अध्याय लिहिला गेला आहे. हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेड (HAL) ने अमेरिकेच्या जनरल इलेक्ट्रिक (GE) कंपनीसोबत तब्बल एक अब्ज डॉलर्सचा करार केला आहे. या कराराअंतर्गत HAL ला 113 अत्याधुनिक जेट इंजिन्स मिळणार असून, ते देशात तयार होणाऱ्या तेजस Mk1A फायटर जेट्सना शक्ती देतील. या कराराची किंमत सुमारे ₹8,868 कोटी असून, तो भारताच्या ‘मेक इन इंडिया’ मोहिमेला आणि संरक्षण क्षेत्रातील आत्मनिर्भरतेला मोठा आधार देणारा ठरला आहे.
तेजस हे भारतात संपूर्णपणे विकसित केलेले लाइट कॉम्बॅट एअरक्राफ्ट आहे. हलके, वेगवान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाने सज्ज असलेले हे विमान आता भारतीय हवाई दलाचे प्रमुख बळ ठरत आहे. HAL आणि DRDO यांनी दशकभराच्या संशोधनानंतर तयार केलेले हे विमान देशाच्या संरक्षण तंत्रज्ञानातील आत्मनिर्भरतेचे प्रतीक बनले आहे. आधुनिक इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली, उच्च दर्जाची अवियोनिक्स आणि अचूक नियंत्रण प्रणाली यामुळे तेजसचे स्थान जगातील हलक्या लढाऊ विमानांमध्ये अग्रगण्य आहे.
काही दिवसांपूर्वी भारतीय वायुदल प्रमुखांनी स्पष्टपणे सांगितले होते की भारताकडे फायटर स्क्वॉड्रनची संख्या अपेक्षेपेक्षा कमी आहे. एका स्क्वॉड्रनमध्ये साधारणतः 18 ते 20 विमाने असतात, आणि वायुदलाला किमान 42 स्क्वॉड्रनची गरज आहे, मात्र सध्या ती संख्या 30 च्या आसपास आहे. चीन आणि पाकिस्तानकडे आधीच आधुनिक फायटर जेट्स आहेत आणि त्यांच्या वाढत्या क्षमतेच्या पार्श्वभूमीवर भारतालाही आपला ताफा बळकट करणे अपरिहार्य बनले आहे. त्यामुळे तेजस Mk1A साठीचा इंजिन करार भारतीय वायुदलासाठी मोठा दिलासा ठरला आहे.
हा करार केवळ इंजिन खरेदीपुरता मर्यादित नाही. यात भविष्यातील तांत्रिक सहकार्य, तंत्रज्ञान हस्तांतरण आणि इंजिनचे देशात उत्पादन करण्याचा मार्ग खुला केला आहे. GE कंपनी भारतातच हे इंजिन तयार करण्यास सहमत झाली आहे. यामुळे देशातील अभियंत्यांना जगातील अत्याधुनिक एरोस्पेस तंत्रज्ञानाचे प्रशिक्षण मिळेल आणि देशातील उत्पादन क्षमतेला चालना मिळेल. तेजस Mk1A मध्ये बसवले जाणारे F404-GE-IN20 इंजिन हे अत्यंत शक्तिशाली आणि हलके असून, यामुळे विमानाची वेग, उंची आणि मारक क्षमता वाढेल.
मेक इन इंडिया आणि आत्मनिर्भर भारत या मोहिमांच्या यशाचे हे खरे उदाहरण आहे. भारत आता शस्त्रसामग्री आयात करणारा नव्हे तर उत्पादन आणि निर्यात करणारा देश बनत आहे. HAL च्या तेजस प्रकल्पामुळे देशभरातील हजारो अभियंते, शास्त्रज्ञ आणि औद्योगिक घटकांना रोजगार आणि संधी मिळाली आहे. यामुळे देशातील एरोस्पेस उद्योगाला जागतिक स्तरावर ओळख मिळणार आहे.
तेजस Mk1A ही आधीच्या आवृत्तीपेक्षा अधिक सक्षम आणि डिजिटल आहे. यामध्ये अत्याधुनिक AESA रडार, इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली, आणि हलक्या वजनाच्या मिश्र धातूचा वापर केला गेला आहे. या सर्व सुधारणांमुळे विमान अधिक गतिशील आणि युद्धसज्ज बनले आहे. नवीन इंजिनमुळे तेजसची उड्डाणक्षमता, वेग आणि रेंज सुधारली असून, ते भारतीय हवाई दलासाठी ‘फोर्स मल्टिप्लायर’ ठरणार आहे, म्हणजेच संपूर्ण दलाच्या कार्यक्षमतेत वाढ करणारा घटक.
भारतीय हवाई दल सध्या राफेल, सुखोई-30MKI, मिराज 2000 आणि मिग-29 यांसारख्या विविध फायटर जेट्सचा वापर करते. मात्र अनेक जुनी विमाने आता निवृत्तीच्या मार्गावर आहेत. तेजस Mk1A ही जागा भरून काढण्यास सक्षम आहे. HAL ने आधीच 83 तेजस Mk1A विमानांचा पुरवठा करण्याचा करार केला असून, पुढील काही वर्षांत ही विमाने टप्प्याटप्प्याने हवाई दलात दाखल होतील. यामुळे भारताला 2030 पर्यंत आपला लढाऊ ताफा बळकट करण्याची संधी मिळेल.
अलीकडेच संसदेत झालेल्या चर्चेत संरक्षण मंत्रालयाने स्पष्ट केले की तेजस प्रकल्प हा देशाच्या तांत्रिक आत्मनिर्भरतेचा पाया आहे. HAL आणि DRDO च्या कार्याचे कौतुक करण्यात आले असून, तेजसच्या निर्यातीबाबत काही देशांशी प्राथमिक चर्चा सुरू असल्याचेही सरकारने सांगितले. मलेशिया, अर्जेंटिना आणि फिलिपाइन्स यांसारखे देश या विमानांमध्ये रस दाखवत आहेत, ज्यामुळे भारताला संरक्षण निर्यात क्षेत्रात नवा बाजार खुला होऊ शकतो.
हा करार भारत-अमेरिका तांत्रिक सहकार्याचा भाग असून, जागतिक स्तरावर एक धोरणात्मक संदेशही देतो. चीन आणि पाकिस्तानच्या वाढत्या जवळीकीच्या पार्श्वभूमीवर भारत-अमेरिका सहकार्याने भौगोलिक संतुलन राखण्यात मदत होईल. या करारामुळे भारताला तांत्रिक क्षमता आणि उत्पादनशक्ती वाढवण्याचा दीर्घकालीन फायदा होणार आहे. भविष्यात HAL आणि DRDO या इंजिनच्या काही घटकांचे स्वदेशीकरण करतील अशी अपेक्षा आहे. यामुळे भारताचा स्वतःचा जेट इंजिन तयार करण्याचा मार्ग मोकळा होईल, जे आजपर्यंत एक मोठे आव्हान राहिले आहे.
तेजस प्रकल्प हा केवळ एक संरक्षण व्यवहार नाही, तर भारताच्या आत्मविश्वासाचा आणि वैज्ञानिक प्रगतीचा पुरावा आहे. HAL आणि GE चा हा करार भारतीय हवाई दलाला नवे बळ देईल, तसेच देशातील तरुण अभियंत्यांना आकाशाला गवसणी घालण्याची प्रेरणा देईल. ज्या काळात जगातील बहुतेक देश युद्धसामग्री आयात करत आहेत, त्या वेळी भारताने स्वतःचे लढाऊ विमान तयार करून ‘आयातदारापासून निर्माता’ होण्याचा प्रवास पूर्ण केला आहे. आज भारताचे आकाश केवळ सुरक्षित नाही, तर आत्मनिर्भरतेच्या तेजाने उजळले आहे. तेजसच्या पंखांवर भारताचा अभिमान झेप घेत आहे.
