वॉरेन बफेट हे जगातील सर्वात अनुभवी आणि यशस्वी गुंतवणूकदार म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी गेल्या काही दशकांत बाजारातील असंख्य चढउतार पाहिले, पण प्रत्येक वेळी त्यांच्या संयम आणि सूक्ष्म निर्णयक्षमतेने त्यांना प्रचंड यश मिळवून दिले. म्हणूनच जेव्हा बफेट मोठा निर्णय घेतात, तेव्हा संपूर्ण जागतिक वित्तीय जगत त्याकडे लक्ष देतो. आज पुन्हा एकदा अशीच वेळ आली आहे. त्यांच्या कंपनी Berkshire Hathaway ने इतिहासातील सर्वाधिक रोख रक्कम आपल्या हाती ठेवली आहे, तब्बल 382 अब्ज डॉलर्स. इतकी मोठी रक्कम हातात असूनही त्यांनी कोणत्याही मोठ्या शेअर खरेदीत भाग घेतलेला नाही, उलट गेल्या तीन वर्षांत तब्बल 184 अब्ज डॉलर्सचे शेअर्स विकले आहेत. यामुळे गुंतवणूकदारांमध्ये एक मोठा प्रश्न निर्माण झाला आहे, नेमके बफेट काय संकेत देत आहेत?
सध्या अमेरिकन शेअर बाजार सर्वोच्च पातळीवर पोहोचले आहेत. तंत्रज्ञान क्षेत्रातील कंपन्यांचे मूल्य आकाशाला भिडले आहे. गुंतवणूकदारांमध्ये उत्साह आहे, पण बफेट मात्र शांत आहेत. त्यांनी स्वतःच्या कंपनीचे शेअर बायबॅकही मागील पाच तिमाहींमध्ये थांबवले आहेत. इतिहासात त्यांनी अशी पावले फार कमी वेळा उचलली आहेत, तेव्हाच जेव्हा बाजार अतिशय गरम झाला होता आणि पुढे मोठी घसरण झाली होती. 1999 च्या डॉट-कॉम बबलच्या काळात आणि 2007 मध्ये आर्थिक संकट येण्यापूर्वी त्यांनी असाच पवित्रा घेतला होता. त्यावेळीही त्यांनी मोठ्या प्रमाणावर रोख जमा ठेवली होती आणि नंतर जेव्हा बाजार कोसळला, तेव्हा त्यांनी स्वस्त किमतींवर कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करून अब्जावधींचा नफा मिळवला.
या वेळीही परिस्थिती काहीशी तशीच दिसते आहे. अमेरिकन बाजारात पुन्हा एकदा उत्साहाचा अतिरेक दिसत आहे. व्याजदर स्थिर असले तरी महागाईची भीती अजून संपलेली नाही. कंपन्यांची नफा कमाई काही ठिकाणी दबावाखाली आहे, पण शेअरचे मूल्य मात्र सातत्याने वाढत आहे. बफेट या स्थितीला ‘जोखमीची शांतता’ म्हणतात — वरवर स्थिर वाटणारी पण आतून अस्थिर अशी अवस्था. त्यांनी ज्या पद्धतीने विक्री सुरू केली आहे आणि रोख साठा वाढवला आहे, त्यावरून ते काहीतरी मोठ्या घडामोडीची तयारी करत आहेत असे स्पष्ट दिसते.
काही विश्लेषक सांगतात की बफेटना सध्या योग्य किंमतीत चांगल्या कंपन्या मिळत नाहीत. प्रत्येक गोष्ट ओव्हरवॅल्यूड म्हणजेच जास्त किमतीत आहे. म्हणून ते थांबले आहेत. त्यांना वाटते की पुढील काही महिन्यांत किंवा एका वर्षात बाजारात सुधारणा होईल आणि त्या वेळी ते पुन्हा सक्रिय होतील. काही तज्ज्ञ मात्र या हालचालीकडे इशाऱ्याच्या दृष्टीने पाहतात. ते म्हणतात की जेव्हा बफेट विक्री करतात, तेव्हा सामान्य गुंतवणूकदारांनी सावध होणे गरजेचे असते. कारण इतिहास सांगतो की त्यांचे असे निर्णय बाजारातील मोठ्या घसरणीच्या आधी घेतले गेलेले आहेत.
या सर्वाचा भारतीय बाजारावरही थेट आणि अप्रत्यक्ष परिणाम होऊ शकतो. भारतातील निफ्टी आणि सेन्सेक्स गेल्या काही महिन्यांत नवनव्या उच्चांकावर पोहोचले आहेत. परदेशी गुंतवणूकदारांचा ओघ मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे. परंतु जर अमेरिकन बाजारात नफा वसुली किंवा घसरण सुरू झाली, तर आंतरराष्ट्रीय निधी भारतातूनही काही प्रमाणात बाहेर पडू शकतो. त्यामुळे अल्पकालीन धक्का बसण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. तरीसुद्धा भारताचे आर्थिक मूलतत्त्व मजबूत असल्याने दीर्घकालीन दृष्टिकोन सकारात्मक राहील असे तज्ज्ञ सांगतात.
बफेटच्या या हालचालींमधून भारतीय गुंतवणूकदार काय शिकू शकतात? सर्वप्रथम म्हणजे, बाजारात अति उत्साहाच्या काळात संयम राखणे अत्यावश्यक असते. शेअर बाजारात नेहमी भीती आणि लोभ यांच्यातील संघर्ष सुरू असतो. जेव्हा बहुतांश लोक लोभाने भारावलेले असतात, तेव्हा काही जण थांबून पाहणे पसंत करतात, बफेट त्यांच्यापैकी एक आहेत. ते नेहमी मूल्यावर विश्वास ठेवतात, ट्रेंडवर नव्हे. त्यामुळे सध्या ते खरेदीऐवजी प्रतीक्षा करीत आहेत.
दुसरे म्हणजे, त्यांच्या कृतीतून हेही लक्षात येते की ‘रोख हेही एक शस्त्र’ असते. बाजार खाली आल्यावर ज्याच्याकडे रोख असते, तोच खरेदी करू शकतो आणि नंतर नफा कमवू शकतो. अनेकदा सामान्य गुंतवणूकदार सर्व पैसे गुंतवून टाकतात आणि बाजार कोसळल्यावर संधी असूनही काही करता येत नाही. बफेटची पद्धत उलट आहे, ते बाजार चढल्यावर नफा वसूल करतात आणि घसरणीची वाट पाहतात.
भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी हे धोरण उपयुक्त ठरू शकते. सध्याच्या उत्साही बाजारात संपूर्ण पैसा एका वेळी गुंतवण्याऐवजी काही हिस्सा रोख स्वरूपात ठेवणे, आणि बाजारात किंमती कमी झाल्यावर हळूहळू गुंतवणूक वाढवणे हा सुज्ञ मार्ग ठरू शकतो. याशिवाय, कंपन्यांची वास्तविक ताळेबंद, नफा-तोटा आणि व्यवसाय मॉडेल तपासणे अधिक गरजेचे आहे. फक्त लोकप्रियता किंवा भावनांवर गुंतवणूक केल्यास धोका वाढतो.
या घडामोडींनी एक मोठा संदेश दिला आहे, बाजार कितीही वेगाने वाढत असला तरी वास्तवाचा विचार विसरू नका. बफेटसारखा दिग्गज गुंतवणूकदारही सध्या सावध आहे, म्हणजेच जोखीम वाढली आहे. हे पाहून काही जण घाबरतील, पण बफेटचा हेतू भय निर्माण करणे नसून तयारी ठेवणे हा आहे. ते नेहमी म्हणतात, “जेव्हा इतर घाबरतात तेव्हा मी खरेदी करतो, आणि जेव्हा इतर लोभी होतात तेव्हा मी विक्री करतो.” आज जग लोभी आहे, म्हणून ते विक्री करत आहेत.
भारतीय अर्थव्यवस्था सध्या मजबूत पायावर उभी आहे. उत्पादन, निर्यात, आणि पायाभूत गुंतवणूक वाढत आहे. पण जागतिक बाजारातील कोणतीही घसरण भारतालाही प्रभावित करते. त्यामुळे गुंतवणूकदारांनी उत्साहात वाहून न जाता सावध राहणे गरजेचे आहे. पुढील काही महिन्यांत व्याजदरातील बदल आणि जागतिक आर्थिक मंदीच्या शक्यता यावर लक्ष ठेवणे महत्त्वाचे ठरेल.
शेवटी, वॉरेन बफेटची ही हालचाल एक प्रकारचे दिपस्तंभ आहे, जे आपल्याला दाखवते की बाजारात नेहमी सर्व काही तर्काने चालत नाही. अनुभव, संयम आणि योग्य वेळ हे सर्वात महत्त्वाचे असतात. त्यांनी हातात रोख ठेवली आहे कारण त्यांना माहित आहे की योग्य संधी आल्यावर ती वापरता येईल. त्यांचा हा निर्णय कदाचित पुढील काही महिन्यांत अधिक स्पष्ट होईल, पण आजचा संदेश स्पष्ट आहे की सावध राहा, विचारपूर्वक निर्णय घ्या आणि बाजाराच्या उत्साहात स्वतःला हरवू देऊ नका.
बफेटची रणनीती म्हणजे “प्रतीक्षा करण्याची कला.” ती आजही तितकीच लागू आहे. म्हणूनच, जेव्हा पुढील वेळी बाजारातील गोंगाट वाढेल, तेव्हा या अनुभवी गुंतवणूकदाराचा शांत चेहरा आठवा आणि स्वतःला विचारा, आता खरेदीची वेळ आहे की थांबण्याची?
