વિશ્વ મેલેરિયા દિવસ
વિશ્વ મેલેરિયા દિવસ દર વર્ષે 25 એપ્રિલે મનાવવામાં આવે છે. આ દિવસની ઉજવણીનો હેતુ લોકોને મેલેરિયા રોગ વિશે જાગૃત કરવાનો છે. મેલેરિયાના રોગની લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાય એ માટે આજના દિવસની ઉજવણી સૌ પ્રથમ આફ્રિકાના દેશમાં શરૂ થઈ હતી. વર્ષ 2001 થી આફ્રિકાના દેશોમાં 25મી એપ્રિલના રોજ આફ્રિકા મેલેરિયા દિવસ ઉજવવાની શરૂઆત થઈ હતી. 60મી વિશ્વઆરોગ્યસભામાં, દર વર્ષે 25મી એપ્રિલને વિશ્વ મેલેરિયા દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યું. ત્યારથી, આફ્રિકા મેલેરિયા ડે ને બદલે વિશ્વ મેલેરિયા દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. ભારત સરકારના સહયોગ અને માર્ગદર્શનથી ગુજરાત સરકાર અને રાજ્યનું આરોગ્ય તંત્ર 2030 સુધીમાં ગુજરાતને મેલેરિયામુક્ત રાજ્ય બનાવવા પ્રતિબદ્ધતા સાથે પ્રયત્નશીલ છે.
મેલેરિયા તાવ એ એક પ્રકારનો ચેપી રોગ છે જે મચ્છરોને કારણે થાય છે. જે માદા એનોફિલિસ મચ્છરના કરડવાથી થાય છે. આ માદા મચ્છરમાં ખાસ પ્રકારના બેક્ટેરિયા જોવા મળે છે, જેને મેડિકલ ભાષામાં પ્લાઝમોડિયમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ માદા મચ્છરમાં બેક્ટેરિયાની 5 પ્રજાતિઓ છે જે મેલેરિયા ફેલાવે છે. જેવો આ મચ્છર કરડે છે, પ્લાઝમોડિયમ નામનો બેક્ટેરિયા વ્યક્તિના શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે.જે પછી તે દર્દીના શરીરમાં પહોંચે છે અને અનેક ગણો વધે છે. આ બેક્ટેરિયા લીવર અને રક્તકણોને ચેપ લગાવીને વ્યક્તિને બીમાર બનાવે છે. જો સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો આ રોગ જીવલેણ પણ બની શકે છે. મેલેરિયા પરોપજીવી (પેરાસાઈટ) જંતુઓથી થતો રોગ છે. જે સમયસરની ઉચિત સારવારથી અટકાવી શકાય છે.આ બીમારીના લક્ષણો શરૂઆતથી જ દેખાવા લાગે છે. આવી સ્થિતિમાં, લોકો મેલેરિયાના લક્ષણો વિશે જાગૃત રહે તે જરૂરી છે. આ સમસ્યા મુખ્યત્વે માઇક્રોસ્કોપિક પરોપજીવીઓને કારણે થાય છે. જ્યારે મચ્છર માણસને કરડે છે, ત્યારે તેના શરીરમાં પરોપજીવીના ફેલાવાને કારણે આ સમસ્યા થાય છે. ચાર પ્રકારના મેલેરિયા પરોપજીવીઓ મનુષ્યને સંક્રમિત કરી શકે છે. રક્ત દ્વારા ફેલાવીને મૂળને મજબૂત કરે છે. આવી સ્થિતિમાં લક્ષણો વિશે જાગૃત રહેવું જરૂરી છે.
મેલેરિયાના લક્ષણો વ્યક્તિના ચેપના 10 દિવસથી 4 અઠવાડિયામાં દેખાવા લાગે છે. કેટલાક કિસ્સાઓ એવા પણ છે કે જ્યાં આ લક્ષણો ઘણા મહિનાઓ સુધી દેખાતા નથી. આનો અર્થ એ થયો કે પરોપજીવી શરીરમાં પ્રવેશ્યો છે પરંતુ તે સુષુપ્ત છે.
તાવ આવે,વ્યક્તિ માથાનો દુખાવો અનુભવે ,ઉબકા આવે,ઉલટી થવી,પેટમાં દુખાવો અથવા ખેંચાણ,ઝાડા થવા,સ્નાયુમાં દુખાવો અનુભવો,મળ માં લોહી આવવું જેવા લક્ષણો દેખાય, તો તરત જ ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જોઈએ. આ તમામ લક્ષણો ગંભીર છે. મેલેરિયાના પરોપજીવીજેવા ઓ પણ 1 વર્ષ સુધી શરીરમાં નિષ્ક્રિય રહી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં સમયાંતરે ચેકઅપ કરાવવું પણ જરૂરી છે.
મેલેરીયા પાંચ પ્રકારના છે:1) પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ (પી. ફાલ્સીપેરમ)- આ રોગથી પીડિત વ્યક્તિ સંપૂર્ણપણે બેભાન થઈ જાય છે. તેને એ પણ ખબર નહોતી કે તે બેભાનપણે શું વાત કરી રહ્યો હતો. દર્દીને ખૂબ જ ઠંડી લાગવાની સાથે તેના માથામાં દુખાવો પણ થાય છે. સતત ઉલટીના કારણે આ તાવમાં વ્યક્તિનું મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે.૨) સોડિયમ વિવેક્સ (પી. વિવેક્સ)- મોટાભાગના લોકો આ પ્રકારના મેલેરિયાના તાવથી પીડાય છે. વિવેક્સ પરોપજીવી મોટે ભાગે દિવસ દરમિયાન કરડે છે. આ મચ્છર બિનઇન ટરશિયન મેલેરિયાનું કારણ બને છે, જે દર ત્રીજા દિવસે એટલે કે 48 કલાક પછી તેની અસર બતાવવાનું શરૂ કરે છે. આ રોગથી પીડિત વ્યક્તિ નીચલા પીઠનો દુખાવો, માથાનો દુખાવો, હાથમાં દુખાવો, પગમાં દુખાવો, ભૂખ ન લાગવાની સાથે ઉચ્ચ તાવથી પીડાય છે.૩) પ્લાઝમોડિયમ ઓવલે મેલેરિયા (પી. ઓવલે)- આ પ્રકારનો મેલેરિયા બિનઇન ટરશિયન મેલેરિયાનું કારણ બને છે.૪) પ્લાઝમોડિયમ મેલેરિયા (પી. મેલેરિયા) – પ્લાઝમોડિયમ મેલેરિયા એક પ્રકારનો પ્રોટોઝોઆ છે, જે બિનઇન મેલેરિયા માટે જવાબદાર છે. જોકે આ મેલેરિયા પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ અથવા પ્લાઝમોડિયમ વિવેક્સ જેટલું ખતરનાક નથી. આ રોગમાં ચતુર્થાંશ મેલેરિયા થાય છે, જેમાં દર ચોથા દિવસે દર્દીને તાવ આવે છે.આ સિવાય દર્દીના પેશાબમાંથી પ્રોટીન બહાર આવવા લાગે છે. જેના કારણે શરીરમાં પ્રોટીનનો અભાવ થાય છે અને તેના શરીરમાં સોજો આવે છે.5) પ્લાઝમોડિયમ નોલેસી (પી. નોલેસી) એ દક્ષિણપૂર્વ એશિયામાં જોવા મળતો પ્રાઇમેટ મેલેરિયા પરોપજીવી છે. આ મેલેરિયાથી પીડાતા દર્દીને શરદી સાથે તાવ રહે છે. જો આપણે તેના લક્ષણો વિશે વાત કરીએ તો દર્દીને માથાનો દુખાવો, ભૂખ ન લાગવી જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
મેલેરિયાથી બચવા આ સાવચેતીઓ અપનાવવી જરૂરી છે: ઘરની આસપાસ ગંદકી અને પાણી ભેગા થવા ન દો. મચ્છર ઉત્પન્ન કરી શકે તેવું કંઈપણ કરવાનું ટાળો. મચ્છરને ઘરની અંદર કે બહાર પ્રજનન કરતા અટકાવો. આ માટે, તમારી આસપાસ સ્વચ્છતાનું ધ્યાન રાખો. મચ્છરોના સ્થિર પાણીમાં પ્રજનનથી બચાવા માટે, વરસાદ શરૂ થાય તે પહેલાં, ઘરની નજીકની ગટર સાફ કરો અને રસ્તાઓના ખાડાઓ વગેરે ભરો. સમયાંતરે ઘરના દરેક ખૂણે જંતુનાશક દવાનો છંટકાવ કરતા રહો. વરસાદની ઋતુમાં મચ્છરોથી બચવા માટે આખા શરીરને ઢાંકતા કપડાં પહેરો.
મેલેરિયા દિવસે એ જ સંકલ્પ લઈએ કે,રોજ સ્વચ્છતા અપનાવી,મચ્છરને હમેશ દુર રાખીએ, એ વિષે અન્યને જાગૃત પણ કરીએ એ આજના દિવસની સાર્થકતા.
