કૈલાસના રહસ્યો : એક રોમાંચક સફર
ખંડ – ૧
પ્રકરણ : ૧૦ : ગુરુંગ
પશુપતિનાથ મંદિરમાંથી બહાર નીકળવું સહેલું નહોતું. એ કોઈ ઇમારત નહીં, પણ એક જીવંત આધ્યાત્મિક કેન્દ્ર હતું. બાગમતીના કિનારે આવેલું આ મંદિર માત્ર કાઠમંડુનું જ નહીં, પણ સમગ્ર હિન્દુ જગતનું ધબકતું હૃદય હતું. કાશીના અઘોરીનો સંદેશ અહીં જ મળ્યો હતો, અને સર્વશક્તિમાન પશુપતિનાથના ચરણોમાં, આ જ પવિત્ર ભૂમિ પર, અમારા નિર્ણયને અંતિમ આશીર્વાદ મળ્યા હતા; અને તેમનું વચન કૈલાસના દ્વાર ખોલનારી પ્રથમ કૂંચી હતું. મંદિરનું વાતાવરણ અદ્ભુત હતું. એક તરફ ધૂપની સુગંધ અને શિવ મંત્રોચ્ચારની ગહન ધ્વનિ હતી, તો બીજી તરફ બાગમતીના કિનારે અંતિમ સંસ્કારની જ્યોત જીવનની ક્ષણભંગુરતાનો પાઠ ભણાવતી હતી. આ જન્મ અને મૃત્યુ, આસ્થા અને વૈરાગ્યનો વિરોધાભાસી સંગમ હતો.
વનિતા અને મેં મંદિરમાં અંતિમવાર ધ્યાન પૂર્ણ કર્યું. મારા મનમાં શારીરિક ડર કરતાં પણ મોટો ડર મારા વૈજ્ઞાનિક અહમનો હતો. હું જેની શોધમાં નીકળ્યો હતો, તે રહસ્ય ત્રિલોકનાથ પશુપતિના આશીર્વાદ વિના વિજ્ઞાનથી પર હતું. કાશીના અઘોરીએ માત્ર એટલો સંદેશ આપ્યો હતો: "જ્યારે યોગ્ય સમય આવશે, ત્યારે રસ્તો ખુલી જશે." પશુપતિનાથ એટલે 'પશુઓના સ્વામી', એટલે કે એવા શિવ જે આ સૃષ્ટિના તમામ જીવોના માલિક છે. અમે પણ અહીં એક 'પશુ' (સામાન્ય મનુષ્ય) તરીકે આવ્યા હતા, જે કૈલાસના રહસ્યો જાણવા માંગતો હતો. અહીંની અનુભૂતિએ મને સમજાવ્યું કે મારા વિજ્ઞાનના પુસ્તકોમાં લખાયેલો 'મનુષ્ય' માત્ર એક જૈવિક રચના છે, પણ શિવની દૃષ્ટિમાં તે મર્યાદાઓથી બંધાયેલો 'પશુ' છે, જેણે પોતાના અહમનો ત્યાગ કરીને પશુપતિને શરણે થવું પડે છે. કૈલાસનાથ સુધી પહોંચવાનો માર્ગ પશુપતિના આદેશથી જ ખુલે છે, અને અમારું પ્રયાણ એ આદેશનું પાલન હતું.
અમે મંદિરની બહાર આવ્યા. કાઠમંડુના રસ્તાઓ પર ભીડ હતી, પણ અમારા મનમાં એક ખાલીપો અને એક ગહન સંકલ્પ હતો. અમે કાઠમંડુની એક નાની ટ્રાવેલ એજન્સીમાંથી પોખરાની બસ બુક કરાવી. હવે પાછા ફરવાનો વિચાર અશક્ય બની ગયો હતો; અમે જાણે સમયના પ્રવાહને વહેવા દીધો, ભલે રસ્તો અંધકારમય હતો.
સવારે ચાર વાગ્યે, કાઠમંડુ હજી ધુમ્મસ અને અર્ધજાગૃતિમાં લપેટાયેલું હતું, ત્યારે અમારી બસ ઉપડી. બસમાં યાત્રીઓનો ભારે ધસારો હતો; નેપાળી, ભારતીય અને પશ્ચિમી બેકપેકર્સથી બસ ભરેલી હતી. કાઠમંડુના ધૂળિયા, ધસારાવાળા રસ્તાઓ પરથી પસાર થતી વખતે, મારા મનમાં વારંવાર મારી સુરતની શાંત લાઇબ્રેરી, પુસ્તકોની મખમલી ગંધ અને આરામદાયક ખુરશી યાદ આવતી હતી. મારું જૂનું, સુવ્યવસ્થિત જીવન જાણે આ ધૂળિયા માર્ગોની ધૂળમાં ભળી રહ્યું હતું.
લગભગ દસ કલાકની બસ યાત્રાનો દરેક કલાક મારા સંકલ્પની કઠોર કસોટી હતો. ત્રિશૂલી નદીના કિનારે બસ અસંખ્ય વળાંકો લેતી, ધીમા સરિસૃપની જેમ સરકી રહી હતી. નદીનો પ્રવાહ ઉન્મત્ત હતો, જે મારા મનની ગડમથલનું પ્રતીક હતો. શહેરની ગરબડમાંથી અમે ધીમે ધીમે વિશાળ, પ્રાચીન પર્વતોના ખોળામાં પ્રવેશી રહ્યા હતા. જેમ જેમ ઊંચાઈ વધતી ગઈ, તેમ તેમ વાતાવરણ બદલાયું; હવામાં ઠંડક અને મૌન ભળ્યું. બારીમાંથી દેખાતા પર્વતોનો વિરોધાભાસ અદ્ભુત હતો – નીચે લીલીછમ ખીણો અને ઉપર ભવ્ય, કઠોર શિખરો. આ દૃશ્ય મનને ગહન શાંતિ આપતું હતું, પણ સાથે જ અનિશ્ચિતતાનો ડર પણ જન્માવતું હતું.
અંતે, સાંજના સમયે અમે પોખરા પહોંચ્યા, જ્યાં ફેવા તળાવનું પાણી પહાડોના પડછાયા ઝીલી રહ્યું હતું. પોખરાની શાંતિ ક્ષણિક હતી. ત્યાંથી એક ખાનગી જીપ દ્વારા, અમારું પ્રયાણ શરૂ થયું અન્નપૂર્ણા પર્વતમાળાની તળેટીમાં આવેલા એક નિર્જન, રહસ્યમય ગામ તરફ: ક્યારે
અમારા પ્રવાસનું અંતિમ માનવીય પડાવ એટલે ક્યારે (Kyare) ગામ. આ ગામ અન્નપૂર્ણા પર્વતમાળાના પગથિયાં પર, આશરે ૮,૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ પર આવેલું હતું. પોખરાની વ્યાવસાયિક ભીડ અને પ્રવાસીઓના અવાજથી દૂર, ક્યારે એવું લાગતું હતું કે જાણે તે સમય અને સભ્યતાથી સદીઓ પહેલાં છૂટી ગયું હોય. જેમ જેમ અમારી ખાનગી જીપ ખડબચડા અને જોખમી રસ્તાઓ પર આગળ વધતી ગઈ, તેમ તેમ આધુનિક જીવનના નિશાન ભૂંસાતા ગયા. મોબાઇલ ટાવર ગાયબ થઈ ગયા, અને આસપાસ માત્ર વિશાળ, પ્રાચીન પર્વતોનું સામ્રાજ્ય છવાઈ ગયું.
***
અમે ક્યારે પહોંચ્યા ત્યારે સાંજનો રંગ ઘેરો થઈ ચૂક્યો હતો. સૂર્યનાં કિરણો પર્વતની પાછળ અદૃશ્ય થઈ ગયા હતા, અને આકાશમાં ઠંડો ભૂરો પ્રકાશ છવાઈ ગયો હતો. આ ગામ નકશા પર માંડ માંડ શોધાય એવું હતું. એ માત્ર લાકડાંના જૂના મકાનોનું બનેલું હતું, જે સદીઓથી પહાડના ખભા પર ઝૂકી ગયા હોય તેવું અનુભવાતું હતું. અહીંના ઘરો પહાડી શૈલીમાં, પથ્થરના પાયા અને લાકડાની દિવાલોથી બનેલા હતા, જે શિયાળાની ક્રૂર ઠંડી સામે રક્ષણ આપતા હતા. ધૂણીની હૂંફ અને ભેજવાળા લાકડાની ગંધ આખા ગામમાં એક ધુમ્મસભર્યું વાતાવરણ બનાવતી હતી.
ક્યારેના લોકો તેમના પર્વતોની જેમ જ મૌન અને સહનશીલ હતા. ગામના ચહેરા પરની કરચલીઓ વર્ષોની ઠંડીની અને એક રહસ્યમય સત્ય જાણવાની શાંતિ દર્શાવતી હતી. તેઓ પ્રવાસીઓ પર વધારે ધ્યાન આપતા નહોતા. તેમના માટે, પહાડ માત્ર રહેઠાણ નહોતો; તે એક જીવંત દેવતા હતો. ગામનું દરેક પગથિયું, દરેક પથ્થર, અને હવામાં ભળેલી ધૂણીની ગંધ એ વાતનો પુરાવો હતો કે આ સ્થાન માત્ર રસ્તો નથી, પણ કૈલાસનાથના પગથિયાં સુધી પહોંચવાનો એક મનોવૈજ્ઞાનિક માર્ગ છે. એવું લાગતું હતું કે અહીંનો દરેક ગ્રામજન, દરેક પથ્થર, કૈલાસના અજાણ્યા રહસ્યને જાણતો હતો અને તેના વિશેનું મૌન ધારણ કરીને બેઠો હતો.
રાત્રે, આકાશમાં કરોડો તારાઓ સ્પષ્ટ દેખાતા હતા, જાણે ગામ પર કોઈ રહસ્યમય કવચ હોય. નીચે ક્યારે ગામમાં ક્યાંય કોઈ અજવાળું નહોતું; એવું લાગતું હતું કે ગ્રામજનોએ પોતાને પર્વતની ભવ્યતા સામે સંપૂર્ણપણે સુષુપ્ત કરી દીધા છે, જેથી તેઓ પહાડના મૌનના ઊંડા રહસ્યો સાંભળી શકે.
ગામના છેવાડે આવેલા એક લાકડાના જૂના ગેસ્ટ હાઉસમાં આવેલો રૂમ અમારો બેઝ કેમ્પ હતો. રૂમ નાનો અને સ્વચ્છ હતો, પણ ચારે તરફ લાકડાની જૂની, ભેજવાળી અને ધૂણીની એક વિશિષ્ટ ગંધ આવતી હતી—વર્ષોથી ઠંડીમાં સૂકાયેલા લાકડા અને ચૂલાના ધુમાડાનો મિશ્રિત અનુભવ.
વનિતાએ તરત જ નાનકડા લાકડાના ચૂલામાં આગ પ્રગટાવવાની કોશિશ કરી. થોડી જ વારમાં આગ પ્રગટી અને રૂમમાં હૂંફ ફેલાવવાની શરૂઆત થઈ, પણ સાથે જ ધુમાડાનું એક સ્તર છવાઈ ગયું. અમે ઝડપથી અમારી બેગ્સમાંથી સામાન કાઢ્યો અને રાત માટે તૈયારી કરી.
બારીમાંથી દેખાતા વિશાળ, બરફથી ઢંકાયેલા શિખરો આકાશને આંબી રહ્યા હતા. તેઓ સુંદર હતા, શિવના તાજ જેવા ભવ્ય, પણ સાથે જ ભયાનક શાંતિ ધરાવતા હતા. મને લાગ્યું કે આ પર્વતો મારી સામે પડકાર ફેંકી રહ્યા હતા, જાણે કહી રહ્યા હોય: "તુચ્છ મનુષ્ય, અહીં તારું વિજ્ઞાન કામ નહીં કરે, અહીં શિવ છે."
પ્રથમ રાત ઊંઘ વગરની હતી, એક પીડાદાયક જાગરણ. ઊંચાઈને કારણે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડતી હતી. મારું હૃદય ઝડપથી ધબકતું હતું. આ આલ્ટિટ્યૂડ સિકનેસની શરૂઆત હતી. વનિતાએ ગરમ પાણી આપ્યું, પણ આરામ મળ્યો નહીં. મારા અંદર રહેલો શિક્ષક ગભરાઈ રહ્યો હતો. મારા મગજમાં ઓક્સિજનના અભાવે એક ધુમ્મસ છવાઈ રહ્યું હતું, જે કદાચ પહાડોનો પ્રથમ સંકેત હતો કે અહીં તર્ક નહીં, શ્રદ્ધા જ શ્વાસ લેશે.
પહાડની ઠંડી વચ્ચે લાકડાના ગેસ્ટ હાઉસની અંદર બેસીને, હું અને વનિતા, બંને જાણતા હતા કે અમારું આ રોકાણ માત્ર એક રાત પૂરતું શારીરિક વિશ્રામ સ્થળ નહોતું, પણ અમારી આગામી યાત્રાનો પ્રારંભિક મનોવૈજ્ઞાનિક સંઘર્ષ હતો.
રાત ધીમે ધીમે ઊંડી થતી ગઈ, અને ગેસ્ટ હાઉસમાં સંપૂર્ણ મૌન છવાઈ ગયું. હું મારી સ્લીપિંગ બેગમાં સૂવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યો હતો, પણ ઊંચાઈના કારણે મારું મન સતત જાગ્રત હતું.
અચાનક, વનિતા તરફથી ધીમા અવાજે ઊંડા શ્વાસ લેવાનો અવાજ આવ્યો. હું તરત જ બેઠો થઈ ગયો. મેં જોયું તો વનિતા કણસતી હતી.
"વનિતા, શું થયું? તને ઠીક નથી લાગતું?" મેં ચિંતાથી પૂછ્યું.
શ્વાસની તકલીફ સાથે તે બોલી: "શ્વાસ... લેવાતો નથી. માથું... ભારે છે અને હૃદય... ખૂબ ઝડપથી ધબકે છે."
તેનો ચહેરો થોડો નીસ્તેજ લાગતો હતો અને તેનું કપાળ પરસેવાથી ભીનું હતું. આ સ્પષ્ટપણે આલ્ટિટ્યૂડ સિકનેસની શરૂઆત હતી. મારું વૈજ્ઞાનિક જ્ઞાન તરત જ સક્રિય થઈ ગયું, અને મેં મારા ડરને બાજુ પર મૂકી દીધો.
એક શિક્ષક તરીકે, મેં તરત જ પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કર્યું. મેં તાત્કાલિક મેડિકલ કીટમાંથી ડેક્સામેથાસોન અને એસેટાઝોલામાઇડની ગોળીઓ કાઢી.
"ગભરાઈશ નહીં, વનિતા. તારા લોહીમાં ઓક્સિજનનું સ્તર ઓછું થઈ રહ્યું છે," મેં તેને આશ્વાસન આપતાં કહ્યું. "આ સામાન્ય છે, આપણે ખૂબ ઝડપથી ઊંચાઈ પર આવ્યા છીએ."
મેં ચૂલા પરના ગરમ પાણીમાં ગોળીઓ આપી અને તેને ધીમે ધીમે પાણી પીવા કહ્યું. મેં તેને સમજાવ્યું કે તેણે ઊંડા અને ધીમા શ્વાસ લેવાનો પ્રયત્ન કરવો. મેં ઓક્સિજનનું લેવલ ચેક કરવા માટે નાનકડું પલ્સ ઓક્સિમીટર તેના આંગળા પર લગાવ્યું.
Cc "તું તારા શ્વાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર. હું અહીં જ છું," મેં તેનો હાથ પકડીને કહ્યું. "યાદ રાખ, કૈલાસ સુધી પહોંચવાનો સંકલ્પ આપણે સાથે લીધો છે. તારું શરીર થાકી ગયું છે, પણ તારો સંકલ્પ મજબૂત છે. શિવ તારું રક્ષણ કરશે."
મેં ચૂલામાં વધુ લાકડાં મૂક્યાં જેથી રૂમમાં હૂંફ વધે. વનિતાએ મારો હાથ પકડ્યો.ધીમે ધીમે દવાઓની અસર થવા લાગી, અને તેના શ્વાસની ગતિ થોડી નિયમિત થઈ, અને તેના નિસ્તેજ ચહેરા પર હવે થોડી રાહત દેખાતી હતી. મેં ઓક્સિજનનું લેવલ ચેક કર્યું; તે જોખમની બહાર હતું, પણ હજી સંપૂર્ણપણે સામાન્ય નહોતું. વનિતાએ ભારે આંખોથી મારી તરફ જોયું, જેમાં ડર કરતાં વધુ કૃતજ્ઞતા હતી.
”તમે ન હોત તો..." તેણે ધીમા સ્વરે કહ્યું.
મેં તેને બોલવા ન દીધી. મેં તેનો હાથ હળવેથી દબાવ્યો અને મારા હાથ વડે તેના કપાળ પરનો પરસેવો લૂછ્યો.
"શિવના આદેશ સાથે નીકળ્યા છીએ," મેં ધીમેથી કહ્યું. "મેં કહ્યું હતું ને, તારો સંકલ્પ મારા કરતાં મજબૂત છે. આપણે સાથે છીએ. આ પહાડો ગમે તેટલો ડર બતાવે, આપણો રસ્તો એકબીજાની હૂંફમાંથી પસાર થશે."
આખી રાત હું જાગતો રહ્યો, દર કલાકે તેનું ઓક્સિજન લેવલ ચેક કરતો રહ્યો. વનિતા હવે સૂઈ ગઈ હતી, પણ ઊંચાઈની અસરના કારણે તેની ઊંઘ ખૂબ જ હળવી હતી. લાકડાના ચૂલામાંથી આવતી મંદ હૂંફ અને બહારની તીવ્ર ઠંડી વચ્ચે, ગેસ્ટ હાઉસનો રૂમ અમારું નાનકડું વિશ્વ બની ગયો હતો, જ્યાં તર્ક નહીં, પણ માત્ર ભરોસો કામ કરતો હતો.
સવાર પડવામાં હજી ઘણો સમય હતો. મારું શરીર ઠંડીના કારણે ધ્રૂજતું હતું, પણ મારું મન વનિતાની ચિંતામાં સ્થિર હતું. હું મારી સ્લીપિંગ બેગમાં પાછો ફરવાને બદલે તેની બાજુમાં બેઠો રહ્યો.
થોડીવાર પછી, વનિતાએ ધીમેથી આંખો ખોલી. તેણે મને બાજુમાં બેઠેલો જોયો.
"હું ઠીક છું, પ્રોફેસર. હવે તમે પણ થોડો આરામ કરી લો," તેણે ધીમા સ્વરે, પ્રેમથી કહ્યું. "મને ડર નથી લાગતો, જ્યારે તમે નજીક હોવ છો."
તેની આંખોમાં રહેલો નિર્દોષ સ્નેહ મારી બધી વૈજ્ઞાનિક ગણતરીઓ અને ડર પર ભારે પડ્યો. હું તરત જ સમજી ગયો કે આ યાત્રામાં માત્ર દવાઓ કે સંકલ્પ જ નહીં, પણ એકબીજાને સમજવા જ સાચો આશરો હતો.
મેં ચૂલામાં છેલ્લું લાકડું મૂક્યું, વનિતાએ પોતાની સ્લિપિંગ બેગની ચેઇન ખોલી. બેગમાંથી બહાર નીકળી અને પહાડની ભયાનક ઠંડીને અવગણીને મારી નજીક સરકી.
મેં તેને હળવેથી મારી બાહોમાં લીધી. ઊન અને ફરના જાડા કપડાંની વચ્ચે, અમારા શરીરની હૂંફ એકબીજામાં ભળી ગઈ. વનિતાએ મારા ખભા પર માથું ઢાળ્યું. તેનો નિયમિત શ્વાસ હવે મને સ્પષ્ટ સંભળાતો હતો, જે મારા માટે કોઈ પણ પલ્સ ઓક્સિમીટરના રીડિંગ કરતાં વધુ સચોટ આશ્વાસન હતું.
પહાડોના મૌન અને ઠંડીની વચ્ચે, અમે કોઈ પણ ચિંતા કે વૈજ્ઞાનિક પ્રશ્ન વિના એકબીજાને વળગીને સૂઈ ગયા. ક્યારે ગામના લાકડાના એ રૂમમાં, બે સ્લીપિંગ બેગની બહાર, અમારો પ્રેમ કૈલાસના રહસ્ય તરફના અમારા અજાણ્યા માર્ગનો સૌથી ગરમ અને સૌથી વિશ્વસનીય માર્ગદર્શક બની રહ્યો હતો. બહાર ભલે પહાડોનો ડર હતો, પણ અંદર, બે શરીરની હૂંફમાં, આસ્થા અને ભરોસો જીવંત હતા.
પહાડોની પ્રથમ રાતનો સંઘર્ષ સમાપ્ત થયો. વહેલી સવારની હૂંફાળી ઊંઘ તૂટી, જ્યારે સૂર્યનાં કિરણો બારીના નાના કાચમાંથી ફિલ્ટર થઈને રૂમમાં પડ્યા. હું જાગ્યો અને જોયું તો વનિતા મારા ખભા પર માથું ઢાળીને શાંતિથી સૂતી હતી. ઊંચાઈની બીમારીનો તણાવ તેના ચહેરા પરથી ઓસરી ગયો હતો, અને મેં રાહતનો શ્વાસ લીધો.
મેં ચૂલામાં જલદીથી ફરી લાકડાં ગોઠવ્યાં. રૂમમાં હૂંફનું એક સ્તર જળવાઈ રહ્યું. બહારનું દૃશ્ય અદ્ભુત હતું. ક્યારે ગામ પર રાતભર જામેલું ધુમ્મસ હવે પાતળું થઈ રહ્યું હતું. સામેનાં શિખરો, જે રાત્રે માત્ર ભયાનક પડછાયા હતા, હવે સૂર્યના પ્રથમ કિરણોમાં સોનેરી રંગે ઝળકી ઊઠ્યા હતા. આ ભવ્યતા એવી હતી, જે કોઈ પણ કેમેરા કે શબ્દોમાં કેદ થઈ શકે તેમ નહોતી—એ માત્ર આંખ અને આત્માનો અનુભવ હતી. એ દ્રશ્ય જોતાં, એક વૈજ્ઞાનિક તરીકેનો મારો તર્ક ક્ષણભર માટે શ્રદ્ધામાં પરિવર્તિત થઈ ગયો: આ કોઈ પૃથ્વી પરનો પહાડ નહોતો, પણ શિવનું સાક્ષાત નિવાસસ્થાન હતું.
આ સવાર અસામાન્ય હતી. અહીં સૂર્યનો પ્રકાશ ખૂબ જ તીવ્ર હતો, પણ દિવસની શરૂઆતની એ શાંતિ અત્યંત ક્ષણભંગુર હતી. જાણે પહાડો ઇરાદાપૂર્વક આ ક્ષણને જલ્દી સમાપ્ત કરવા માંગતા હોય, જેથી અમે વધુ પડતો આરામ ન કરીએ. કૈલાસ તરફના પ્રયાણની તીવ્રતાએ અમારા પર હાવી થઈ ગઈ હતી. આ સુંદર સવારનો દરેક શ્વાસ અમૂલ્ય હતો, પણ તે અમને આગળ વધવા માટે ઉતાવળ કરાવી રહ્યો હતો. અમે જાણતા હતા કે જો આ મનોબળ સ્થિર થયું, તો તે ફરી તૂટી પણ શકે છે; તેથી, આરામનો સમય હવે પૂરો થયો હતો.
વનિતા પણ ધીમેથી જાગી.
"સવાર થઈ ગઈ," મેં હસતાં હસતાં કહ્યું.
તેણે આંખો ચોળી અને રૂમની હૂંફ અનુભવી. "હા. અને મને લાગે છે કે મારું શરીર હવે પહાડ સાથે સંતુલન સાધી રહ્યું છે."
"બસ, આ જ સંતુલનની જ જરૂર હતી," મેં આશ્વાસન આપતાં કહ્યું.
હું બાકીના પ્રવાસીઓ નીચે આવે તે પહેલાં શાંતિ માણતો હતો. વનિતાએ તેના બેગમાંથી જરૂરી સામાન કાઢ્યો અને તે શુદ્ધિકરણ માટે ગઈ.
પાણી ગરમ કરવાની સગવડ અહીં ખૂબ જ મર્યાદિત હતી, અને તે પણ લાકડાના ચૂલા પર ગરમ કરેલું પાણી. છતાં, ઠંડીમાં સ્નાન કરવાની તેની તત્પરતા જોઈને મને આશ્ચર્ય થયું.લગભગ અડધો કલાક પછી, વનિતા રૂમમાં પાછી આવી. પહાડની ઠંડી સામે રક્ષણ આપવા માટે તેણે જાડા ઊનના કપડાં પહેર્યા હતા, માથે મફલર વીંટાળ્યું હતું. પણ તેના ચહેરા પર એક અદ્ભુત તાજગી અને ગુલાબી ચમક હતી. ગરમ પાણીની વરાળથી તેના વાળની લટો સહેજ ભીની હતી, અને તેમાંથી આવતી સાબુની હળવી સુગંધ, ચૂલાની ધૂણીની ગંધને કાપીને રૂમમાં એક નવું, મીઠું વાતાવરણ સર્જી રહી હતી. તે ચૂલા પાસે આવી, તેના હાથ ઘસતી હતી.
"પ્રોફેસર," તેણે કહ્યું, તેના અવાજમાં સવારની ઠંડીનો રોમાંચ હતો. "એ અનુભવ અદ્ભુત હતો. આટલા ભવ્ય પહાડોની વચ્ચે ગરમ પાણીથી નહાવું... જાણે શુદ્ધિકરણ થયું હોય. મને લાગે છે કે હું કાલની બીમારી અને સુરતના મારા જૂના જીવનને ત્યાં જ ધોઈ આવી."
તેણે પોતાનો ભીનો ચહેરો હળવેથી મારા ખભા પર ઢાળ્યો. મેં તેના ભીના વાળની ઠંડક મારા ગાલ પર અનુભવી. તે ક્ષણ તર્કથી પર હતી.
"તું હંમેશા મારા માટે એક આશ્ચર્ય રહી છે, વનિતા," મેં ધીમેથી કહ્યું, તેના વાળને સ્પર્શ કરતા. "આ પહાડોએ તને ડરાવી નહિ, પણ મજબૂત બનાવી દીધી. આ શુદ્ધિકરણની અસર તારા ચહેરા પર સ્પષ્ટ દેખાય છે. તારી તાજગી આખી યાત્રાનો થાક ઉતારી દે છે."
વનિતાએ મારી આંખોમાં જોયું. "આ તાજગી કૈલાસના આદેશનું પાલન કરવાની છે. અને તમારી હાજરીની છે. હવે હું સંપૂર્ણ તૈયાર છું. આ યાત્રામાં હું માત્ર તમારી શિષ્યા નથી, પણ સહયાત્રી છું."
મેં તેને હળવેથી મારી બાહોમાં લીધી. ઊન અને ગરમ વસ્ત્રોની વચ્ચે, અમે એકબીજાની તાજી હૂંફ અનુભવી. અમારો પ્રેમ હવે માત્ર ભાવના નહીં, પણ પહાડના પડકારો સામેની એક મજબૂત ઢાલ બની ગયો હતો.
"ચાલો, હજી આપણે નીચે જવાનું છે," વનિતાએ આલિંગનમાંથી છૂટા પડીને કહ્યું. "વધુ આરામ કરવો પહાડોનું અપમાન છે." આમ કહી મને પણ શારીરિક શુદ્ધિકરણ માટે મોકલ્યો.
હું ત્વરાથી આ ઠંડીમાં સ્નાન કરી બહાર નીકળ્યો. અમે ઝડપથી તૈયાર થયા. લાકડાંના સાંકડા પગથિયાં ઊતરીને અમે નીચેના વિશાળ હોલમાં આવ્યા, જ્યાં ચૂલાની આસપાસ સ્થાનિકો અને અન્ય બે-ત્રણ ટ્રેકર્સ બેઠા હતા. આ જગ્યા ભોજનકક્ષ અને મીટિંગ પોઇન્ટ બંને હતી. હવા ભેજવાળા લાકડાં, કઠોળના સૂપની સુગંધ અને કોઈ અજાણી વનસ્પતિના ઉકાળાથી ભરેલી હતી.
અમે ગેસ્ટ હાઉસના માલિક, એક વૃદ્ધ તિબેટીયન દેખાતા નેપાળી પુરુષ પાસે ગયા. તેમનો ચહેરો કરચલીઓથી ભરેલો હતો, પણ આંખો શાંત અને સમજદાર હતી.
"સવારની ચા?" તેમણે પૂછ્યું, તેમના અવાજમાં પર્વતોનું મૌન ભળેલું હતું.
"હા, અને નાસ્તામાં અહીંની ખાસિયત શું છે?" વનિતાએ પૂછ્યું.
"ખાસિયત તો માત્ર ડાલ-ભાત (ભાત અને દાળ) જ છે," તેમણે હસીને જવાબ આપ્યો. "પણ સવાર માટે, તમારી પાસે તિબેટીયન બ્રેડ અને બટાટા-કઠોળનો તીખો સૂપ (Aloo Tama) છે."
અમે બંનેએ તિબેટીયન બ્રેડ અને ગરમ સૂપનો ઓર્ડર આપ્યો. જાડી, બ્રેડ જેવી ટિંગમો બ્રેડ અને ગરમાગરમ, તીખો સૂપ ઊંચાઈ પરના ઠંડા શરીરમાં તરત જ શક્તિ અને હૂંફ પૂરી પાડી ગયા. તે નાસ્તો માત્ર ભોજન નહોતો, પણ પહાડી જીવનની એક સાદી અને શક્તિશાળી દવા હતી.
નાસ્તો આવતાં જ વનિતાએ સૂપની સુગંધ લીધી, અને બારી તરફ જોયું."આ સૂપમાં ગંધ તો કોઈ જડીબુટ્ટીની આવે છે. કદાચ આ પહાડોએ જ કાલની રાતની બીમારી દૂર કરી દીધી!" વનિતાએ સૂપનો એક ઘૂંટ લેતાં કહ્યું. તેના અવાજમાં હવે મજબૂતી હતી.
મેં હસતાં હસતાં કહ્યું, "પહાડો તો માત્ર એક સાધન છે, વનિતા. તારું શરીર જે રીતે લડ્યું, તે જ તારી સાચી શક્તિ છે. તું કાલ રાતે ગભરાઈ હતી, પણ તારો સંકલ્પ તૂટ્યો નહોતો."
"સંકલ્પ તો તમારો જોઈને મજબૂત રહે છે," વનિતાએ આંખોમાં સ્નેહ સાથે કહ્યું. "બહાર લોકો પહાડને કેમેરામાં કેદ કરે છે, પણ આપણે તો એને આત્મામાં ઉતારવા આવ્યા છીએ. તમારા વૈજ્ઞાનિક મગજમાં પણ શિવનો ભરોસો છે, એ જોઈને મને હિંમત મળે છે."
મેં મારો હાથ તેના હાથ પર મૂક્યો, અને ટિંગમો બ્રેડનો એક ટુકડો તેને આપ્યો. "વૈજ્ઞાનિક અને આસ્થાવાન બંને. કૈલાસ એ જ સાબિત કરવા બોલાવે છે કે તર્ક અને વિશ્વાસ એકબીજાના વિરોધી નથી, પણ પૂરક છે. અને તારો સાથ, એ મારી સૌથી મોટી વૈજ્ઞાનિક શોધ છે."
તે નાસ્તો માત્ર ભોજન નહોતો, પણ પહાડી જીવનની એક સાદી અને શક્તિશાળી દવા હતી, જે અમારા સંબંધ અને મિશનની તાકાત વધારી રહી હતી.
અમે ચૂલા પાસેની લાકડાની બેન્ચ પર બેઠા, ગરમાગરમ સૂપ પીતા હતા. નાસ્તાના વાસણોમાંથી આવતી ગરમી અને સૂપની તીવ્ર સુગંધ શરીરને અંદરથી હૂંફ આપી રહી હતી.
મારી નજર બારીની બહાર સ્થિર થઈ. સૂર્યનું ત્રીજું કિરણ સામેના શિખરો પર સ્પર્શી રહ્યું હતું. પહાડો પર જામી ગયેલો બરફ હવે સફેદ નહીં, પણ સોનાની ઝીણી ધૂળ જેવો લાગતો હતો. પર્વતની સૌથી ઊંચી ધાર પર ઠરેલો બરફ એક અદ્ભુત શાંતિ ધરાવતો હતો; જાણે શિવે પોતે મૌન ધારણ કર્યું હોય. આ પહાડો માત્ર ઊંચા નહોતા, તેઓ પ્રાચીનતાના પ્રતીક હતા. તેમની ભવ્યતા એવી હતી કે સમય જાણે ક્યારે ગામની સીમા પર જ સ્થિર થઈ ગયો હોય. દૂર દૂર સુધી, જ્યાં માનવ વસાહતનો કોઈ પત્તો નહોતો, ત્યાં માત્ર વાદળી આકાશ અને બરફના શીતળ સામ્રાજ્યનો વિસ્તાર હતો. પર્વતની ચટ્ટાનો પરના ખડકો હજારો વર્ષોના તાપ અને ઠંડી સહન કર્યા પછી પણ અડગ ઊભા હતા, જે અમારા મિશનની અડગતાનું પ્રતીક હતા. સૂર્યની ગરમી છતાં, તેમની ઠંડી અને ભવ્યતા એ વાતનો સતત અહેસાસ કરાવતી હતી કે મનુષ્ય અહીં માત્ર એક ક્ષણિક પડાવ છે. પહાડોનું આ મૌન કોઈ પણ ધ્વનિ કરતાં વધુ ગહન હતું, જે અમારા મિશનની ગંભીરતા દર્શાવતું હતું. આ દ્રશ્યમાં એક ભયાનક સુંદરતા હતી; જે બોલાવતી પણ હતી અને દૂર પણ રાખતી હતી.
હોલની અંદરની ભૌતિકતા અને પ્રવાસીઓની સપાટીય ક્રિયાઓ:
જોકે, આ દિવ્ય દૃશ્યની અસર હોલની અંદરના પ્રવાસીઓ પર નહિવત્ હતી. બાજુના ટેબલ પર બે યુરોપિયન બેકપેકર્સ બેઠા હતા. એક યુવક પોતાના ઊનના મોજાંમાં પડેલા નાના કાણાંને મોબાઇલની ફ્લેશલાઇટથી જોઈ રહ્યો હતો, અને તેની મિત્ર કાલ રાતની બેસવા માટેની અગવડતાની ફરિયાદ કરી રહી હતી. તેમનો ઉદ્દેશ્ય માત્ર શારીરિક આરામ અને સમયસર પાછા ફરવાનો હતો. તેમની પાસે મોંઘામાં મોંઘા આધુનિક સાધનો હતા – GPS ટ્રેકર્સ, વાતાવરણને માપતા થર્મોમીટર્સ, અને હાઈ-એન્ડ કેમેરા. તેઓ પહાડને જીતવા માટે આવ્યા હતા, અનુભવવા માટે નહીં.
બીજા ખૂણે ત્રણ ભારતીય સહેલાણીઓ મોટેથી ચર્ચા કરી રહ્યા હતા. તેઓ તેમના ફોનમાં સવારે લીધેલા સેલ્ફી જોઈ રહ્યા હતા અને ચહેરો ઢાંકવા માટેના ફિલ્ટર્સની વાત કરતા હતા. એક યુવતી ઊભી થઈ, બારી પાસે જઈને, પહાડ તરફ પીઠ ફેરવીને, પોતાનો કેમેરો ઊંચો રાખીને એક 'પોઝ' આપી રહી હતી—જાણે કે પહાડને નહીં, પણ તેના સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટને વધુ મહત્વ આપી રહી હોય. તેમની વાતોમાં પહાડની પૂજા કે આસ્થા નહીં, પણ માત્ર 'ચેકલિસ્ટ પૂરી કરવાની' ઉતાવળ હતી. તેઓ પોતાના ટ્રેકિંગ ગિયરની બ્રાન્ડ્સ, હોટેલના રેટિંગ અને કાલના ડિનરના મેનુની ચર્ચા કરતા હતા. તેમના ઘોંઘાટ અને અમારા મૌન વચ્ચે, એક અદ્રશ્ય દીવાલ ઊભી હતી. તેમનું આ ક્યારે ગામનું રોકાણ એક વિધિસરની યાત્રા હતી, જ્યારે અમારું રોકાણ અંતિમ સત્યની શોધ હતી.નાસ્તો પૂરો થતાં, મેં વૃદ્ધ માલિક તરફ જોયું.
“બીજું કંઇ લેશો ?" તેને મને પૂછ્યું.
“ના બસ" મેં ટૂંકમાં પતાવ્યું.
"મારે એક માર્ગદર્શક શોધવો છે, જે અમને અહીંથી આગળના નિર્જન રસ્તાઓ પર લઈ જઈ શકે," મેં કહ્યું.
વૃદ્ધ વ્યક્તિએ હળવું સ્મિત કર્યું. "માર્ગદર્શક તો પોખરામાં ઘણા મળે છે, સાહેબ. આ ગામ છેલ્લું છે, જ્યાં લોકો આરામ કરવા અને તસવીરો લેવા આવે છે."
મેં આશ્ચર્ય સાથે પૂછ્યું: "એટલે? અહીંથી આગળ કોઈ જતું નથી?"
વૃદ્ધે ચૂલામાં લાકડું ગોઠવ્યું. "ના. અહીંથી આગળનો પહાડ બીજો છે. અહીં મોટાભાગના સહેલાણીઓ અન્નપૂર્ણા બેઝ કેમ્પની ટ્રેકિંગ લાઇન્સ પર જાય છે, જે આ બાજુ નથી. ક્યારે ગામ એક 'વ્યૂ પોઇન્ટ' છે. લોકો અહીંથી સૂર્યોદય અને બરફના શિખરોના સુંદર દૃશ્યો જુએ છે, બે દિવસ આરામ કરે છે, અને પછી પાછા ફરે છે. આ પહાડો માત્ર દેખાવ માટે છે, તેના રહસ્યો માટે નહીં."
"પણ અમારે તો તેનાથી આગળ જવું છે," મેં ભારપૂર્વક કહ્યું. "અમને કોઈ એવો વ્યક્તિ જોઈએ છે, જે આ વિસ્તારને માત્ર ઓળખતો જ ન હોય, પણ તેના રહસ્યોને પણ સમજતો હોય. જેને પૈસા કરતાં સત્યમાં વધુ રસ હોય."
વૃદ્ધ વ્યક્તિએ ધીમા સ્વરે કહ્યું: "એક વ્યક્તિ છે... અહીં ગામમાં જ રહે છે. તેનું નામ ગુરુંગ છે. તે ક્યારેય પર્વત પર ટ્રેકર્સને લઈ જતો નથી. તે માત્ર પશુપતિના પર્વતોની પૂજા કરે છે. તેને મળવું સહેલું નથી. જો તે તમને સ્વીકારશે, તો જ તે તમને આગળ લઈ જશે. તેના નિયમો સખત છે, અને તે માત્ર પર્વતના આદેશનું જ પાલન કરે છે."
અમે તરત જ અમારા નાસ્તાના પૈસા ચૂકવ્યા અને જરૂરી સામાન લીધો. મને મનમાં એક વિચાર આવ્યો કે, કદાચ આ ગુરુંગ જ તે 'યોગ્ય સમય' હતો, જેની વાત કાશીના અઘોરીએ કરી હતી.
વૃદ્ધ માલિક તરફથી ગુરુંગના સ્થાનની દિશા મેળવીને અમે તરત જ ગેસ્ટ હાઉસમાંથી બહાર નીકળી ગયા. સવારનો તડકો હવે તીવ્ર બની ગયો હતો, પણ હવામાં બરફની શીતળતા જળવાઈ રહી હતી.
અમારા પગથિયાં ક્યારે ગામના એવા ભાગ તરફ વળ્યા, જ્યાં પ્રવાસીઓનો ઘોંઘાટ સંપૂર્ણપણે શાંત થઈ ગયો હતો. ગામનું મધ્યસ્થ સ્થળ જ્યાં પ્રવાસીઓ આરામ કરતા હતા, તેનાથી વિપરીત, આ ભાગ નિર્જન હતો. અહીં લાકડાંના મકાનો વધુ જૂનાં અને ખડબચડાં હતાં, જે પહાડના ખભા પર સદીઓથી ટકી રહ્યા હોય તેમ લાગતું હતું.
પહાડીના મૌનમાં ખોવાતો માર્ગ.
ગુરુંગની ઝૂંપડી ગામના છેવાડે, ખડકો અને જંગલની ધાર પર હતી, જ્યાંથી આગળનો માર્ગ માત્ર પર્વત પર ચડતો હતો.જેમ જેમ અમે આગળ વધતા ગયા, તેમ તેમ રસ્તો સંકડો થતો ગયો. પગદંડી પર હવે માણસના પગલાં નહીં, પણ જંગલી પ્રાણીઓનાં પગલાંના નિશાન વધુ હતા. અહીં વાતાવરણ બદલાઈ ગયું. ગેસ્ટ હાઉસના ચૂલાની ગંધ હવે જંગલી ફૂલો અને ભેજવાળી માટીની તીવ્ર સુગંધમાં ભળી ગઈ હતી. આસપાસ ઊંચાં, પ્રાચીન દેવદારના વૃક્ષો હતા, જેના પરથી સૂર્યનો પ્રકાશ માંડ માંડ જમીન સુધી પહોંચતો હતો. અહીંની હવા ઘનઘોર હતી, જાણે દરેક શ્વાસમાં પહાડનું મૌન ભળેલું હોય.વનિતાએ ધીમેથી મારો હાથ પકડ્યો.
"પ્રોફેસર, અહીંની શાંતિ ડરામણી છે," તેણે ધીમા સ્વરે કહ્યું. "ગેસ્ટ હાઉસના ઘોંઘાટ કરતાં આ મૌન વધારે મુશ્કેલ છે. એવું લાગે છે કે કોઈ આપણને જોઈ રહ્યું છે, પણ કોઈ અવાજ કરતું નથી."
"પ્રોફેસર, અહીંની શાંતિ ડરામણી છે," તેણે ધીમા સ્વરે કહ્યું. "ગેસ્ટ હાઉસના ઘોંઘાટ કરતાં આ મૌન વધારે મુશ્કેલ છે. એવું લાગે છે કે કોઈ આપણને જોઈ રહ્યું છે, પણ કોઈ અવાજ કરતું નથી."
"યાદ છે, મુદાલસેવની ડાયરી, તેમાં શું લખ્યું હતું?" મેં ધીમેથી જવાબ આપ્યો. "આ પહાડને માત્ર પગથી નહીં, શ્રદ્ધાથી કપાય છે. આ મૌન જ આપણી પ્રથમ કસોટી છે. અહીં વિજ્ઞાનનો તર્ક નહીં, પણ આત્માનો અવાજ કામ કરશે."
અમારી ચાલવાની ગતિ ધીમી પડી ગઈ. અમે હવે માત્ર પગથિયાં ભરતા નહોતા, પણ આસપાસની દરેક વસ્તુનું મૂલ્યાંકન કરી રહ્યા હતા – જમીન પર પડેલા સૂકા પાંદડાઓનો અવાજ, દૂરથી આવતો પાણીના ઝરણાનો ગણગણાટ, અને સૌથી અગત્યનું – પહાડનું અખંડ મૌન.થોડે આગળ ચાલતાં, અમને એક નાનકડી, અણઘડ ઝૂંપડી દેખાઈ. તે પથ્થરો અને જૂના લાકડાંની બનેલી હતી, જે વૃક્ષોના થડ સાથે ટેકવેલી હતી. ઝૂંપડીની આસપાસ કોઈ વાડ નહોતી, કોઈ બગીચો નહોતો, માત્ર જંગલની અનિયમિતતા હતી. ઝૂંપડીના છાપરા પર સૂકા ઘાસના પૂળા હતા, જેના પર ભેજનું એક સ્તર જામી ગયું હતું.
ઝૂંપડીની બહાર એક પથ્થર પર એક વૃદ્ધ માણસ બેઠો હતો.
તેનો દેખાવ સામાન્ય હતો, છતાં અસામાન્ય હતો. તેણે તિબેટીયન શૈલીનો જૂનો, ઘાટો ઊનનો કોટ પહેર્યો હતો અને માથે સ્થાનિક ટોપી હતી. તેનો ચહેરો પહાડોના ખડકો જેવો હતો – ઊંડી કરચલીઓ, તડકાથી દાઝેલો, અને એક અખંડ મૌન ધરાવતો હતો. તેની આંખો... તે આંખો અમને જોઈ રહી નહોતી, પણ અમારી આરપાર જોતી હોય તેવું લાગતું હતું. તે પોતાની જાતે જ, પોતાના હાથમાં રહેલી સૂકી ડાળીમાંથી કોઈ જડીબુટ્ટીના મૂળને શાંતિથી છાલતો હતો. તેણે ન તો અમારું સ્વાગત કર્યું, ન તો અસ્વીકાર. તે સ્થિર હતો, જાણે તે પોતે જ પહાડનો એક ભાગ હોય.
મેં ધીમેથી ગળું સાફ કર્યું. "નમસ્કાર. શું તમે ગુરુંગ છો?"
વૃદ્ધે પોતાનું કાર્ય ચાલુ રાખ્યું. માત્ર થોડી સેકંડ પછી, તેનો અવાજ સંભળાયો. તે અવાજ પર્વતોના ઝરણાં જેવો ઠંડો અને શાંત હતો.
"પહાડનો અવાજ સાંભળવા આવ્યા છો, કે પછી તમારો અવાજ સંભળાવવા?"
ગુરુંગના સીધા પ્રશ્નથી હું થોડો અચકાયો. મેં જોયું કે વનિતાએ મારો હાથ વધુ મજબૂતીથી પકડ્યો. આ ક્ષણે મારો વૈજ્ઞાનિક અહમ અને સાધકનો ડર બંને સપાટી પર આવ્યા.મેં લાકડાના જમીન પરના ટુકડા તરફ જોયું, અને પછી ગુરુંગ તરફ જોયું.
"અમે બંને માટે આવ્યા છીએ, ગુરુંગ," મેં ધીમા છતાં મક્કમ અવાજે કહ્યું. "મારું નામ હાર્દિક છે અને આ મારી સહયાત્રી વનિતા છે. હું ભારતમાં શિક્ષક છું. હું તર્ક અને શ્રદ્ધા લઈને આવ્યો છું."
ગુરુંગે જડીબુટ્ટી છાલવાનું કામ બંધ કર્યું. તેણે ધીમેથી માથું ઊંચું કર્યું અને તેની આંખોમાં અમને સ્થિર કર્યા.
"તર્ક? શ્રદ્ધા?" ગુરુંગે પુનરાવર્તન કર્યું, તેના અવાજમાં અણગમો હતો. "તર્ક અહીં માત્ર ઠંડીનું માપ કાઢી શકે છે. અને શ્રદ્ધા? શ્રદ્ધા તો નબળા લોકોનો ભ્રમ છે. તમે કયો ડર લઈને આવ્યા છો?"
આ શબ્દો મારા વૈજ્ઞાનિક ગર્વ પર સીધો પ્રહાર હતા. "અમે ડર લઈને નથી આવ્યા, ગુરુંગ. હું વિજ્ઞાન લઈને આવ્યો છું. હું એ રહસ્યની શોધમાં છું, જ્યાં સમયનું ચક્ર બદલાઈ જાય છે. માઉન્ટ કૈલાસની પરિક્રમા..."
ગુરુંગ હસી પડ્યો. તે હાસ્ય ક્રૂર નહોતું, પણ વ્યંગાત્મક હતું.
"તમે સમયનું ચક્ર બદલવા આવ્યા છો? અને તમારી તૈયારી શું છે?" તેણે અમારી સામે પડેલી અમારી મોંઘી ટ્રેકિંગ બેગ્સ તરફ ઈશારો કર્યો. "આ કૃત્રિમ થેલીઓમાં શિવનું રહસ્ય મળશે? પ્રોફેસર, તમને લાગે છે કે 'તર્ક' અહીં બરફમાં તમારું રક્ષણ કરશે? તર્ક તો માત્ર રસ્તા પરના ખડકો ગણી શકે છે, ખડકોની પાછળ રહેલા સત્યને નહીં."
મને ગુસ્સો આવ્યો, પણ મેં તેને દબાવી દીધો. "અમે એક અઘોરીના આદેશથી આવ્યા છીએ. અમે પશુપતિનાથના ચરણોમાં સંકલ્પ લીધો છે. અમે તૈયાર છીએ."
"ગુરુંગ, ડર એને લાગે છે, જે પાછળ કંઈક છોડીને આવ્યો હોય. અમે બધું છોડીને આવ્યા છીએ. અમારું લક્ષ્ય પૈસા કે વિજ્ઞાનનો પુરસ્કાર નથી, પણ મોક્ષ છે. જો કૈલાસ એ રસ્તો ખોલે, જ્યાં સમયનો પ્રવાહ બદલાય છે, તો અમને તે રસ્તે જવું છે. મારો તર્ક મારા પ્રોફેસર છે, અને મારી શ્રદ્ધા શિવ છે."
ગુરુંગનો ચહેરો સ્થિર હતો, પણ તેની આંખો વનિતા પર ટકી રહી.
"મોક્ષ. બધું છોડ્યું. સારું." ગુરુંગે ફરીથી જડીબુટ્ટી હાથમાં લીધી. "પહાડની સેવા કરવી હોય તો અંદર આવો. અહીં શ્રદ્ધા સિવાય કોઈ મૂલ્ય નથી. તમારા તર્કને ત્યાં જ બહાર છોડી દો."
આ એક અલ્ટીમેટમ હતું.
મેં વનિતા સામે જોયું. તેના ચહેરા પર કોઈ દ્વિધા નહોતી.
"અમે પહાડની સેવા કરવા તૈયાર છીએ, ગુરુંગ. અને મારા તર્કને... હું તેને શાંત રાખીશ," મેં કહ્યું, અને મારા ખભા પરની બેગ નીચે મૂકી.
ગુરુંગ વળ્યો અને ઝૂંપડીના નીચા દરવાજામાંથી અંદર ગયો. અમે એકબીજાનો હાથ પકડીને, ક્યારે ગામના એ નિર્જન છેવાડે, અમારા ઉદ્દેશ્યના આગામી અને સૌથી રહસ્યમય પડાવમાં પ્રવેશ્યા.
અમે ગુરુંગની પાછળ ઝૂંપડીના નીચા દરવાજામાંથી અંદર પ્રવેશ્યા. બહારના તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશમાંથી અચાનક અંદર જતાં, મારી આંખોને અંધકારમાં ગોઠવાતાં થોડી ક્ષણો લાગી. ઝૂંપડી અંદરથી એટલી જ અણઘડ હતી, જેટલી બહારથી લાગતી હતી, છતાં એક પ્રકારની આદિમ વ્યવસ્થા હતી. તે માત્ર એક મોટો, ગોળ લાકડાનો ઓરડો હતો, જેમાં હવા-ઉજાસ માટે કોઈ બારી નહોતી. પ્રકાશ માત્ર લાકડાના નાનકડા ચૂલાની જ્યોતમાંથી અને દરવાજામાંથી આવતા ઝાંખા અજવાળામાંથી આવતો હતો. હવામાં સૂકાં લાકડાં, ભેજ અને કોઈક અજાણી જંગલી વનસ્પતિના મૂળની તીવ્ર ગંધ ભળેલી હતી.
અહીં કોઈ ફર્નિચર નહોતું. જમીન પર સૂકા ઘાસ અને જાડા, જૂના ઊનના ધાબળા પાથરેલા હતા. દીવાલો પર પહાડી જડીબુટ્ટીઓનાં સૂકાં ઝુમખાં લટકાવેલા હતા. ઝૂંપડીમાં ઘડિયાળ કે મોબાઇલ ફોન જેવી સમય માપવાની કે આધુનિકતાની કોઈ નિશાની નહોતી. આ સ્થાન મારા વૈજ્ઞાનિક મનને અશાંત કરી રહ્યું હતું. ગુરુંગ ચૂલા પાસે બેઠો, તેના પગ પર જાડો ધાબળો ઓઢેલો હતો. તેણે જ્યોત તરફ જોતાં જ, મૌનને તોડ્યો. તેનો અવાજ ઓરડાની અંદર પડઘાયો.
"તમારા તર્કને બહાર છોડી દીધો છે, પ્રોફેસર?" ગુરુંગે પૂછ્યું. "હવે તમારા શરીરની વાત સાંભળો. અહીં ભૂખ અને ઠંડી જ તમારા સાચા માર્ગદર્શક છે."
તેણે ધીમેથી સામે પડેલા એક નાના લાકડાના પાત્ર તરફ ઈશારો કર્યો, જેમાં ખૂબ જ સાદું અનાજ અને માટીના ઘડામાં પાણી હતું.
"પહેલી શરત: એક દિવસનો ઉપવાસ કરો. માત્ર પહાડનું આ અન્ન ખાઓ. જો તમે ભૂખને જીતી શકશો, તો જ પહાડ તમને સ્વીકારશે. તમારો તર્ક તમને કહી રહ્યો હશે કે ટ્રેકિંગ માટે પ્રોટીન અને ગ્લુકોઝ જરૂરી છે. પહાડ કહે છે – મનને જીતો, શરીરને નહીં."
મારી સામે એક વૈજ્ઞાનિક પઝલ હતી. ઊંચાઈ પર પૂરતું પોષણ લેવું અનિવાર્ય હતું. કાલ રાતે વનિતાને ઑલ્ટિટ્યૂડ સિકનેસ થઈ હતી. મારા અંદરનો પ્રોફેસર તરત જ સક્રિય થયો.
"હું આ શરત નથી સ્વીકારી શકતો, ગુરુંગ," મેં સ્પષ્ટતા કરી. "આ તર્ક નથી, આ જવાબદારી છે. ઊંચાઈ પર અન્ન અને ઊર્જા વિના..."
ગુરુંગે જ્યોત તરફ જોતાં જ મારી વાત કાપી નાખી. "શરીર બીમાર હતું, પ્રોફેસર. સંકલ્પ નહીં. આ અન્ન એક ઔષધિ છે, માત્ર ભોજન નહીં. તમારા વિજ્ઞાનથી નહીં, પહાડના આદેશથી સ્વીકારો." વનિતાએ ધીમેથી મારો હાથ દબાવ્યો, અને મને શાંત રહેવા ઇશારો કર્યો. "ગુરુંગ, અમે..."
"તમારી વાત હું સ્વીકારું છું, વનિતા," મેં વચ્ચેથી જ કહ્યું, "પણ હું જોખમ ન લઈ શકું. ગુરુંગ, અમે તમારી બધી શરતો માનવા તૈયાર છીએ, પણ ખોરાક પરનો પ્રતિબંધ... એ શરીર માટે હાનિકારક છે. અમે પૂરતું પોષણ લઈને ઉપવાસ કરવા તૈયાર છીએ."
મેં આ દલીલને તાર્કિક રીતે સાચી માની, પણ ગુરુંગ માટે આ સૌથી મોટો અનાદર હતો.ગુરુંગે પહેલીવાર જ્યોત પરથી નજર હટાવી, અને તેની આંખોમાં કાળી ચટ્ટાનો જેવી તીવ્રતા હતી.
"પહાડની સેવા કરવી હોય, તો સંપૂર્ણ શરણાગતિ જોઈએ, પ્રોફેસર," ગુરુંગનો અવાજ હવે ઝરણાં જેવો નહોતો, પણ પહાડી પવનની ગર્જના જેવો હતો. "તમે હજી તમારા તર્કને પકડી રાખ્યો છે. જ્યાં સુધી તર્કના ધાબળા નીચે છુપાયેલા રહેશો, ત્યાં સુધી પહાડનું સત્ય નહીં દેખાય."
તેણે ધીમેથી પોતાની જગ્યા પરથી ઊભા થઈ, અને તેના ઊંચા કદથી ઝૂંપડીની છતને સ્પર્શતા હોય તેમ લાગ્યું.
"તમે માર્ગદર્શક શોધવા આવ્યા છો. હું માર્ગદર્શક નથી. હું માત્ર આદેશનું પાલન કરું છું." તેણે ઝૂંપડીના દરવાજા તરફ ઈશારો કર્યો. " તમારો ઉદ્દેશ પૂરો થયો પાછા ફરો. પહાડ તમને સ્વીકારતો નથી. કાલે સવાર થાય તે પહેલાં આ ગામ છોડી દો."
***
તેના આદેશમાં કોઈ દ્વિધા નહોતી. અમારા બંનેના ચહેરા પર આઘાત હતો. અમે છેલ્લા માનવ પડાવ પર અટકી ગયા હતા. અમે નિઃશબ્દ થઈ ગયા. અમે ઝડપથી બહાર મૂકેલી અમારી બેગ્સ લીધી અને ગુરુંગની ઝૂંપડીમાંથી બહાર નીકળ્યા. બહાર તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશ હતો, પણ અમારા મન અંધકારથી ઘેરાયેલા હતા. ક્યારે ગામના એ નિર્જન રસ્તા પર અમે એકબીજાનો હાથ પકડીને ઊભા હતા, ભવિષ્ય અનિશ્ચિત હતું.
મેં વનિતા તરફ જોયું. "ગુરુંગે બધું સમાપ્ત કરી દીધું. આપણે પાછા ફરવું પડશે?"
વનિતાએ મારી સામે જોયું. તેની આંખોમાં નિરાશા હતી, પણ સંકલ્પ મજબૂત હતો.
"ગુરુંગે બધું સમાપ્ત નથી કર્યું, પ્રોફેસર," વનિતાએ ધીમા સ્વરે, સમજણપૂર્વક કહ્યું. "તેણે આપણને સ્પષ્ટતા આપી છે. ગુરુંગ જ સાચો માર્ગ છે. તેણે કહ્યું: 'તમારા તર્કને બહાર છોડી દો,' કારણ કે આપણું શરીર હજી તૈયાર નથી."
મેં તરત જ તેની વાત પકડી લીધી. મારા વૈજ્ઞાનિક મગજમાં તર્કની કડીઓ જોડાઈ ગઈ.
"તારું કહેવું સાચું છે! મારું મન તૈયાર હતું, પણ મારું શરીર હજી પણ આલ્ટિટ્યૂડ સિકનેસ અને ભૂખના ડરથી બંધાયેલું હતું. ગુરુંગનું અન્ન માત્ર પ્રતીક નહોતું, તે સહનશક્તિની કસોટી હતી. અને આપણે તેમાં નાપાસ થયા, કારણ કે મેં શરીરની વાત માની."
મેં આસપાસના વિશાળ પહાડો તરફ જોયું. હવે આ પડકાર માત્ર આધ્યાત્મિક કે વૈજ્ઞાનિક નહોતો, તે શારીરિક પણ હતો.
"આપણે પાછા નથી ફરતા," મેં કહ્યું. "પણ આપણે ગુરુંગ પાસે પાછા જઈ શકતા નથી. આપણે શું કરી શકીએ?"
વનિતાએ આશા સાથે મારો હાથ પકડ્યો. "આપણે ગુરુંગની શરતોને શારીરિક રીતે પૂર્ણ કરવાની તૈયારી કરવી પડશે. પ્રોફેસર, આપણે જાણીએ છીએ કે માઉન્ટ કૈલાસ જવાનો માર્ગ અહીં ક્યારેથી જ શરૂ થાય છે, પણ આ પહાડો માત્ર અનુભવી પર્વતારોહકોને જ સ્વીકારે છે."
"આપણે તાલીમ લેવી પડશે," મેં કહ્યું, મારો અવાજ હવે નિરાશામાં નહીં, પણ નવા સંકલ્પમાં બદલાઈ ગયો હતો. "આપણે વ્યાવસાયિક પર્વતારોહણની તાલીમ લેવી પડશે. ઊંચાઈ પરના ભૌતિક પડકારોને જીતવા પડશે. આપણે શરીરને એટલું મજબૂત બનાવવું પડશે કે તે ગુરુંગની ભૂખની કસોટીને હસીને સ્વીકારી શકે."
અમે તરત જ ક્યારે ગામના રસ્તા પર પાછા ફર્યા. પ્રવાસીઓ હજી પણ તેમના ફોટા લઈ રહ્યા હતા. અમારા માટે, ક્યારે હવે અંતિમ પડાવ નહોતું, પણ તૈયારીનું પ્રથમ પગલું બની ગયું હતું.
"ચાલો, પોખરા પાછા જઈએ," વનિતાએ કહ્યું. "ત્યાં આપણે કોઈક સારો ક્લાઇમ્બિંગ ટ્રેનિંગ સેન્ટર શોધીશું."
મેં સ્મિત કર્યું. મારા હાથમાં હવે વનિતાનો હાથ હતો, અને મારા મનમાં ગુરુંગનો આદેશ હતો. અમારા મિશનમાં હવે તર્ક અને શ્રદ્ધાની સાથે, કઠોર શારીરિક તૈયારી પણ ભળી ગઈ હતી. કૈલાસના રસ્તા પરથી અમને ભલે પાછા ધકેલી દેવાયા, પણ અમારો સંકલ્પ ક્યારેય તૂટ્યો નહોતો.
***
