જીવન પથ
-રાકેશ ઠક્કર
ભાગ-૩૯
‘તમારી 'ના' (No) ક્યાંક બીજે તમારા 'હા' (Yes) જેટલી જ શક્તિશાળી હોય છે.’ (Your 'No' is as powerful as your 'Yes' somewhere else) – નમન શાહ (આજના સમયના વિચારક)
આપણે બધા અજાણ્યે 'સુપરમેન' કે 'સુપરવુમન' બનવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ. આપણને લાગે છે કે જો આપણે બધે હાજર રહીશું, બધાના ફોન ઉપાડીશું અને દરેક આમંત્રણ સ્વીકારીશું તો જ આપણે લોકપ્રિય બનીશું.
પરંતુ જરા વિચારો: જો તમે હંમેશાં બીજાના બગીચામાં પાણી પાવા માટે દોડાદોડ કરશો તો તમારા પોતાના બગીચાના ફૂલો ક્યારે ખીલશે?
તમારું 'ના' એ તમારા સમય અને શક્તિનો 'ગાર્ડ' છે. જ્યારે તમે કોઈ બિનજરૂરી વસ્તુને 'ના' કહો છો ત્યારે તમે ખરેખર ઊભા રહીને તમારા મુખ્ય હેતુને કહો છો, ‘હવે તારો વારો છે!’
આ 'ના' એ 'હું વ્યસ્ત છું, પણ મહત્ત્વપૂર્ણ કામમાં' કહેવાની શાંત રીત છે. આ કોઈ ઘમંડ નથી, પણ સ્વ-સન્માનની નિશાની છે. જેમ બૅન્ક પાસે મર્યાદિત નાણું હોય છે તેમ તમારી પાસે પણ મર્યાદિત ઊર્જા છે. તો પછી દરેક જગ્યાએ સસ્તા ભાવે તમારી ઊર્જા વેડફવાને બદલે તેને તમારા સૌથી મૂલ્યવાન રોકાણ (તમારા પોતાના સપના) માં વાપરવા માટે 'ના' કહેતા શીખો. આ 'ના' કોઈ તાળા જેવું નથી પણ તમારા પોતાના સમયની 'VIP એન્ટ્રી' છે!
આજના સમાજમાં લોકો, મિત્રો, સહકર્મીઓ કે સોશિયલ મીડિયાની વિનંતીઓ માટે સતત 'હા' કહેવાના દબાણ હેઠળ જીવે છે. 'ના' કહેવું અસભ્ય કે નિષ્ફળતાની નિશાની માનવામાં આવે છે. જ્યારે તમે બિનજરૂરી વસ્તુઓ કે અન્યની અપેક્ષાઓને 'હા' કહો છો ત્યારે તમારી શક્તિ વિભાજિત થઈ જાય છે. તમારી પાસે તમારા મુખ્ય હેતુઓ અને તમારા માટે ખરેખર મહત્ત્વના કાર્યો માટે ઊર્જા બચતી નથી.
'ના' કહીને તમે બીજાને નિરાશ કરો છો પણ ખરેખર તો તમે તમારા પોતાના લક્ષ્યો, સ્વાસ્થ્ય અને કલ્યાણને 'હા' કહો છો. તમારું એક જગ્યાએ 'ના' કહેવું બીજી જગ્યાએ તમારા મૂલ્યવાન સમય અને ધ્યાનને 'હા' કહેવા બરાબર છે. આત્મ-સન્માન અને માનસિક શાંતિ જાળવવા માટે સીમાઓ નક્કી કરવી જરૂરી છે.
આકાશ એક હોશિયાર સોફ્ટવેર ડેવલપર હતો પણ તે હંમેશા તણાવમાં રહેતો. તેનું કારણ હતું કે તે કોઈને પણ 'ના' કહી શકતો નહોતો. જો કોઈ સહકર્મી તેને ઓફિસ સમય પછી પણ કામ સોંપે તો તે 'હા' કહેતો. જો મિત્રો અચાનક મોડી રાત્રે પાર્ટીનું આયોજન કરે તો તે થાકેલો હોવા છતાં 'હા' કહેતો.
આ કારણે આકાશ ક્યારેય તેના સૌથી મોટા લક્ષ્ય પર કામ કરી શકતો નહોતો. પોતાના અંગત મોબાઇલ ઍપ પર કામ કરવું હોય તો તે રાત્રે કરવાનું વિચારતો.
એક દિવસ આકાશે નક્કી કર્યું કે તે હવે પોતાના લક્ષ્યને પ્રાથમિકતા આપશે. સાંજે ૭ વાગ્યે તેના મેનેજરે તેને એક ઈમરજન્સી કામ કરવા કહ્યું. આકાશ જાણતો હતો કે જો તે 'હા' કહેશે તો તેની રાત વ્યર્થ જશે.
આકાશે શાંતિથી કહ્યું: ‘ના, આ કામ આવતીકાલ સવારે સૌથી પહેલા કરીશ. કારણ કે અત્યારે મારે એક મહત્ત્વપૂર્ણ અંગત પ્રોજેક્ટ પર ધ્યાન આપવું જરૂરી છે.’
મેનેજર શરૂઆતમાં અસંતુષ્ટ થયા, પણ પછી માની ગયા. એ રાત્રે આકાશને તેના મેનેજરના કામ માટે 'ના' કહેવાથી જે બે કલાક મળ્યા તે તેણે પોતાના ઍપ પ્રોજેક્ટને આપ્યા. તે થોડો ડરી ગયો હતો પણ જ્યારે તેણે પોતાના ઍપ પર થોડુંક પણ કામ પૂરું કર્યું ત્યારે તેને ઊંડો સંતોષ અને ખુશી મળી.
આકાશે મેનેજરના કામને 'ના' કહીને પોતાના સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ સ્વપ્નને 'હા' કહ્યું. તેનું એક જગ્યાએ 'ના' કહેવું તેને જીવનમાં આગળ વધારનારી બીજી જગ્યાએ મળેલ 'હા' જેટલું જ શક્તિશાળી સાબિત થયું.
અમરને તેના મિત્રોએ સાંજે ક્રિકેટ રમવા બોલાવ્યો. તે દિવસે તેને પોતાનું સૌથી ગમતું પુસ્તક વાંચીને પૂરું કરવું હતું. મિત્રોની વિનંતીને તેણે હસીને ‘ના, આજે મારું પુસ્તક રાહ જોઈ રહ્યું છે!’ એમ કહ્યું.
અમરે ક્રિકેટને 'ના' કહીને પોતાના મનપસંદ પુસ્તકના શાંતિપૂર્ણ અંતને 'હા' કહ્યું. તેને અનુભવ થયો કે આ 'ના' ખરેખર કેટલી શાંતિ અને સંતોષ લઈને આવ્યું છે.
ના પાડવાથી વધારેમાં વધારે નુકસાન એ થાય છે કે મહત્ત્વપૂર્ણ સંબંધો તૂટી શકે છે અથવા તમે મહત્ત્વની કારકિર્દીની તક ગુમાવી શકો છો. જોકે, આ નુકસાન સામાન્ય રીતે ત્યારે જ થાય છે જ્યારે:
'. ના' વારંવાર, વિચાર્યા વગર, અને કઠોરતાથી કહેવામાં આવે. તમે કોઈ એવી વસ્તુને 'ના' કહો છો, જે તમારા મુખ્ય મૂલ્યો (જેમ કે પરિવાર કે મિત્રતા) સાથે જોડાયેલી છે.
યાદ રાખો, 'ના' પાડવાના ફાયદા (તમારા સમયની બચત અને સ્વ-મૂલ્યો જાળવવા) સામાન્ય રીતે સંભવિત નુકસાન કરતાં ઘણા મોટા હોય છે, જો 'ના' વિચારપૂર્વક અને આદરપૂર્વક કહેવામાં આવે.
હવે તમે એ કઈ બિનજરૂરી વસ્તુને 'ના' કહી શકો છો. જેથી તમારા જીવનના કોઈ મહત્ત્વના હેતુને 'હા' કહી શકાય?
