અસ્વીકરણ:
આ રચના સંપૂર્ણ પણે કાલ્પનિક છે જેનો કોઈ વ્યક્તિ કે ઘટના સાથે સીધો સંબંધ નથી. આ ઉપરાંત કોઈની ધાર્મિક કે આધ્યાત્મિક લાગણી દુભાઈ એવો હેતું નથી કે નથી કોઈ ઐતિહાસિક તથ્યોને બદલવાની એષણા.
આ રચનાને માત્ર મનોરંજન તરીકે માણવા વિનંતી....
___________________
પ્રસ્તાવના:
આ કથાની પૃષ્ઠભૂમિ ભારત, જે સ્વયંની શોધ અને કેટલાંય રહસ્યો માટે જાણીતું છે. આ ભૂમિ પર જન્મી કે બહારથી આવી જીવતું દરેક વ્યક્તિ આજીવન જીવનનું સત્ય શોધવાનો પ્રયત્ન કરે છે. જૂદાં જૂદાં માર્ગે પરમજ્ઞાન મેળવી જીવનની સર્વોચ્ચ અવસ્થા પામવા સંઘર્ષ કરે છે. કેટલાય રહસ્યો ઉજાગર કરવા જીવન સમર્પિત કરી દે છે. છતાં રહસ્યો અને જિજ્ઞાસા નો અંત જ નથી. આ કથા પણ એક જિજ્ઞાસુ પાત્ર રવિની આસપાસ વણાયેલી છે. એની એક જિજ્ઞાસા એનાં જીવનમાં શું પરિવર્તન લાવે છે તે જોઈએ.
****************
ભાગ ૧: પ્રવાસ અને ચિંતન
રવિ... નામ પ્રમાણે જ તેના વ્યક્તિત્વમાં એક અદ્ભુત તેજ હતું. પચ્ચીસ વર્ષનો એ નવયુવક, આંખોમાં ભવિષ્યના સપના અને હૃદયમાં ભૂતકાળની ગાથાઓ પ્રત્યે અદમ્ય જિજ્ઞાસા લઈને જીવતો હતો. ઇતિહાસ અને પૌરાણિક કથાઓ તેના માટે માત્ર પુસ્તકોના પાના નહોતા, પણ જીવંત પાત્રો હતા જેની સાથે તે મનોમન સંવાદ કરતો. આ જ જિજ્ઞાસા તેને ખેંચી લાવી હતી કોણાર્કના ભવ્ય સૂર્યમંદિરના પ્રાંગણમાં.
આથમતા સૂર્યની કેસરી આભા પથ્થરની શિલ્પકૃતિઓ પર એવી રીતે પથરાઈ રહી હતી, જાણે સ્વયં સૂર્યદેવ દિવસના અંતે પોતાના આરાધ્ય સ્થળને પ્રેમથી સ્પર્શી રહ્યા હોય. મંદિરના ચક્ર, જે સમયના પ્રતિક હતા, તે સ્થિર હોવા છતાં જાણે યુગોની ગતિનો અહેસાસ કરાવતા હતા. પણ રવિની નજર તો મંદિરના પાયામાં કંડારાયેલા સાત વિશાળ, પાષાણ અશ્વો પર સ્થિર હતી. એ સાત ઘોડા, જે સૂર્યદેવના રથને ખેંચતા હતા.
ગાયત્રી, બૃહતી, ઉષ્ણિક, જગતી, ત્રિષ્ટુભ, અનુષ્ટુભ અને પંક્તિ. પથ્થર હોવા છતાં તેમની મુદ્રાઓમાં એવી ગતિ, એવી ઊર્જા હતી કે રવિને લાગતું કે હમણાં જ એ પથ્થરની કેદ તોડીને આકાશમાં ઉડાન ભરશે.
એમની સામે એકીટશે જોઈ એ વિચારી રહ્યો કે આ કોઈ સામાન્ય ઘોડા નથી, પરંતુ દિવ્ય ઊર્જાના સ્વરૂપ છે. પુરાણો અને વેદોમાં તેમનાં નામોનો ઉલ્લેખ છે, જે મુખ્યત્વે વૈદિક છંદો પરથી લેવામાં આવ્યા છે. તેમના નામો વેદોના પવિત્ર મંત્રો જે છંદમાં રચાયેલા છે, તે છંદોનાં જ નામ છે. આ દર્શાવે છે કે સૂર્યદેવ માત્ર પ્રકાશના જ નહીં, પરંતુ જ્ઞાન અને વેદોના પણ દેવતા છે. જે રીતે છંદ વગર મંત્ર અધૂરો છે, તે જ રીતે આ દિવ્ય ઘોડાઓ વગર સૂર્યની યાત્રા પણ અધૂરી છે.
સૂર્યના આ સાત ઘોડા માત્ર એક સંખ્યા નથી, પરંતુ તેની પાછળ ગહન વૈજ્ઞાનિક અને આધ્યાત્મિક રહસ્યો છુપાયેલા છે.
વિજ્ઞાન મુજબ, સૂર્યનો સફેદ પ્રકાશ વાસ્તવમાં સાત અલગ-અલગ રંગોના કિરણો (જાંબલી, નીલો, વાદળી, લીલો, પીળો, નારંગી, રાતો - VIBGYOR) થી બનેલો છે. આ સાત ઘોડા એ જ સપ્તરંગી કિરણોનું પ્રતિક છે, જે સંસારને જીવન અને રંગો પૂરા પાડે છે.
આ સિવાય યોગ અને આધ્યાત્મમાં, માનવ શરીરમાં ઊર્જાના સાત મુખ્ય કેન્દ્રો આવેલા છે, જેમને મૂળચક્રો કહેવાય છે (મૂલાધાર, સ્વાધિષ્ઠાન, મણિપુર, અનાહત, વિશુદ્ધ, આજ્ઞા, અને સહસ્ત્રાર). સૂર્યના સાત ઘોડા આ સાત ચક્રોનું પણ પ્રતિક છે. સૂર્યની ઊર્જા (પ્રાણશક્તિ) આ ચક્રોને જાગૃત કરે છે અને મનુષ્યને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ તરફ લઈ જાય છે.
સૌથી પ્રચલિત માન્યતા મુજબ, આ સાત ઘોડા અઠવાડિયાના સાત દિવસો (રવિવારથી શનિવાર) નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. સૂર્યનો રથ સમયના ચક્રનું પ્રતિક છે, અને આ ઘોડાઓ એ ચક્રને નિરંતર ગતિમાં રાખે છે.
અને આ અશ્વોને નિયંત્રિત કરે છે એક સારથી - અરુણ. તેઓ માત્ર રથ હાંકતા નથી, પરંતુ સૂર્યના પ્રચંડ તેજ અને ગરમીથી સંસારની રક્ષા પણ કરે છે. અરુણ સૂર્યદેવની બરાબર સામે બેસે છે, જેથી સૂર્યની વિનાશક ગરમી સીધી પૃથ્વી પર ન પહોંચે અને સૃષ્ટિનું સંતુલન જળવાઈ રહે.
એમની જન્મકથા પણ રોચક છે.
એકવાર મહર્ષિ કશ્યપે એમની બે પત્નીઓ, વિનતા અને કદ્રુને વરદાન માંગવા કહ્યું. કદ્રુએ એક હજાર શક્તિશાળી નાગ પુત્રોનું વરદાન માંગ્યું. તેની ઈર્ષ્યામાં, વિનતાએ માત્ર બે જ પુત્રો માંગ્યા, પરંતુ તે કદ્રુના હજાર પુત્રો કરતાં પણ વધુ શક્તિશાળી, તેજસ્વી અને પરાક્રમી હોય તેવું વરદાન માંગ્યું. ઋષિએ તથાસ્તુ કહ્યું.
સમય જતાં, કદ્રુએ એક હજાર ઈંડાં આપ્યાં જેમાંથી સમય આવતાં એક હજાર નાગ પ્રગટ થયા. વિનતાએ બે ઈંડાં આપ્યાં, પણ ઘણો સમય વીતી જવા છતાં તેમાંથી કોઈ સંતાન પ્રગટ ન થયું. પોતાના પુત્રોને જોવા માટે અધીરી બનેલી વિનતાએ ઉતાવળમાં એક ઈંડું સમય પહેલાં જ ફોડી નાખ્યું.
એ અપરિપક્વ ઈંડામાંથી એક તેજસ્વી બાળકનો જન્મ થયો, જેનું ઉપરનું શરીર તો સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત હતું, પરંતુ નીચેનો ભાગ (પગ) અર્ધવિકસિત હતો. આ બાળક જ અરુણ હતા. પોતાની માતાની અધીરાઈને કારણે પોતાનું શરીર અધૂરું રહી જતાં, અરુણે ક્રોધમાં આવીને પોતાની માતા વિનતાને શ્રાપ આપ્યો કે, "હે માતા, તમારી જે બહેન (કદ્રુ)ની તમે ઈર્ષ્યા કરો છો, એ જ બહેનની તમારે પાંચસો વર્ષ સુધી દાસી બનીને રહેવું પડશે."
જોકે, તેમણે એ પણ આશ્વાસન આપ્યું કે બીજા ઈંડામાંથી જન્મ લેનાર તેમનો ભાઈ (જે ગરુડ તરીકે ઓળખાયા અને ભગવાન વિષ્ણુનાં વાહન બન્યા) તેમને આ દાસત્વમાંથી મુક્ત કરાવશે. પોતાના પરાક્રમ અને તપને કારણે, અરુણને બ્રહ્માંડનું એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ પદ મળ્યું. તેમને સૂર્યદેવના સારથિ બનાવવામાં આવ્યા, જેથી તેઓ પોતાના તેજથી સૃષ્ટિનું રક્ષણ કરી શકે. આમ, અરુણ એ ત્યાગ અને કર્તવ્યનું પ્રતિક છે.
આ પછી એણે સૂર્યદેવનું ચિંતન કર્યું. તેજસ્વી સૂર્યદેવ પૃથ્વી પરના સમગ્ર જીવસૃષ્ટિનાં પાલન-પોષણકર્તા છે આથી સૂર્યનારાયણ તરીકે પણ પ્રચલિત છે. તેઓ બાર આદિત્ય (દેવી અદિતિના પુત્ર)માંના એક છે.
સૃષ્ટિના આરંભમાં, બ્રહ્માજીના પુત્ર મરીચિ થયા અને મરીચિના પુત્ર મહર્ષિ કશ્યપ થયા. મહર્ષિ કશ્યપને પ્રજાપતિ દક્ષની તેર પુત્રીઓ સાથે પરણાવવામાં આવ્યા હતા. આ તેર પત્નીઓમાંથી જ દેવ, દાનવ, નાગ, પશુ-પક્ષી વગેરે સમગ્ર સજીવ સૃષ્ટિનો જન્મ થયો.
મહર્ષિ કશ્યપની બે પત્નીઓ હતી – અદિતિ અને દિતિ. અદિતિમાંથી દેવો (જે આદિત્ય કહેવાયા) નો જન્મ થયો અને દિતિમાંથી દૈત્યો (અસુરો) નો જન્મ થયો. એક સમયે, દૈત્યો અત્યંત શક્તિશાળી બની ગયા અને તેમણે દેવલોક પર આક્રમણ કરી દીધું. આ યુદ્ધમાં દેવોનો પરાજય થયો અને દૈત્યોએ સ્વર્ગ પર અધિકાર જમાવી લીધો. પોતાના પુત્રોને પરાજિત અને નિસ્તેજ જોઈને માતા અદિતિ અત્યંત દુઃખી થયા. પોતાના પુત્રોને તેમનું તેજ અને રાજ્ય પાછું અપાવવા માટે, દેવી અદિતિએ કઠોર તપસ્યા શરૂ કરી. તેમણે કઠોર વ્રત અને ઉપવાસ કર્યા. તેમની અખંડ ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને, સૂર્યદેવ તેમની સમક્ષ પ્રગટ થયા. સૂર્યદેવે અદિતિને વરદાન માંગવા કહ્યું.
અદિતિએ કહ્યું, "હે પ્રભુ! મારા પુત્રો અસુરોથી પરાજિત થયા છે. કૃપા કરીને તમે મારા પુત્ર તરીકે જન્મ ધારણ કરો અને મારા સંતાનોની રક્ષા કરો."
સૂર્યદેવે તથાસ્તુ કહ્યું. તેમણે પોતાની દિવ્ય ઊર્જાનો એક અંશ દેવી અદિતિના ગર્ભમાં સ્થાપિત કર્યો. સમય આવતા, દેવી અદિતિએ એક અત્યંત તેજસ્વી અને દિવ્ય બાળકને જન્મ આપ્યો. આ બાળકનું તેજ એટલું પ્રચંડ હતું કે આખું બ્રહ્માંડ પ્રકાશિત થઈ ગયું. માતા અદિતિના પુત્ર હોવાને કારણે, તેઓ "આદિત્ય" કહેવાયા.
આદિત્ય રૂપે જન્મેલા સૂર્યદેવે પોતાના તેજથી અસુરોને પરાજિત કર્યા અને દેવોને તેમનું રાજ્ય પાછું અપાવ્યું. ત્યારથી તેઓ સૌર મંડળના અધિપતિ અને દેવોના મુખ્ય રક્ષક બન્યા.
ત્યારબાદ મંદિર સામે તે એક શિલા પર બેઠા બેઠા મહાભારતનું એ પ્રસિદ્ધ પ્રકરણ યાદ કરવા લાગ્યો. આ જ તેજસ્વી આદિત્યનું વરદાન એટલે દાનવીર કર્ણ... જન્મથી જ જેને સૂર્યદેવનું અભેદ્ય કવચ અને દિવ્ય કુંડળ મળ્યા હતા. જ્યાં સુધી એ તેની પાસે હતા, ત્યાં સુધી ત્રણેય લોકમાં કોઈ તેને પરાજિત કરી શકે તેમ નહોતું. અને પછી, અર્જુનના વિજય માટે ચિંતિત દેવરાજ ઇન્દ્ર બ્રાહ્મણનું રૂપ ધરીને કર્ણ પાસે દાન માંગવા આવ્યા. કર્ણ આ જાણતો હતો છતાં, જેણે પોતાના દરવાજેથી ક્યારેય કોઈને ખાલી હાથે પાછો નહોતો મોકલ્યો, તેણે પોતાના પ્રાણથી પણ વહાલા કવચ અને કુંડળ ઉતારીને દાનમાં આપી દીધા.
મારું જીવન પણ ક્યાં કર્ણથી અલગ છે. એ પણ માતા દ્વારા તરછોડાયેલો અને સમાજ દ્વારા અપમાનિત. ફર્ક માત્ર એટલો જ કે એને ધૃતરાષ્ટ્રનાં સારથી અધિરથ અને તેની પત્ની રાધાનો પ્રેમ મળ્યો હતો અને મને... મને મળી એકલતા. એ જાતિના નામે તિરસ્કૃત થયો અને હું જન્મથી જ જાતિહીન છતાં તિરસ્કૃત. એની પાસે પિતાએ આપેલાં કવચ-કુંડળ હતાં જ્યારે મારી પાસે માત્ર મારી જીજિવિષા. એની પાસે સર્વશ્રેષ્ઠ ધનુર્ધર બનવાનું લક્ષ્ય હતું જ્યારે મને મારા લક્ષ્યની જાણ જ નથી.
(પણ રવિને ક્યાં ખબર હતી કે એક મોટું લક્ષ્ય, એક મોટું યુદ્ધ અને એક વિશાળ જવાબદારી એની જ રાહ જોઈ રહી છે.)
(આગળનો ભાગ વાંચો....)
