કામાક્ષી અમ્માન મંદિર, જેને કામકોટી નાયકી કોવિલ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, [સંદર્ભ આપો] એ દેવી કામાક્ષીને સમર્પિત એક હિંદુ મંદિર છે, જે પાર્વતીના સર્વોચ્ચ સ્વરૂપમાંનું એક છે. તે આદિ પરાશક્તિનું સર્વોચ્ચ પાસું છે, શક્તિવાદમાં સર્વોચ્ચ દેવી છે. આ મંદિર ભારતના ઐતિહાસિક શહેર કાંચીપુરમમાં ચેન્નઈ નજીક આવેલું છે.
તેની સ્થાપના 5મી-8મી સદીમાં પલ્લવ રાજાઓ દ્વારા કરવામાં આવી હશે,[1] જેમની રાજધાની કાંચીપુરમ હતી. તે 14મી સદીમાં ચોલાઓ દ્વારા પણ બનાવવામાં આવ્યું હોઈ શકે છે,[2] અને દંતકથા પણ કહે છે કે તે 1783 માં તાજેતરમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું.[3]
આ મંદિર તમિલનાડુ રાજ્યમાં શક્તિવાદના સૌથી મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્રોમાંનું એક છે. આ મંદિર મુખ્યત્વે કામાક્ષીને સમર્પિત છે, પરંતુ તેમાં વિષ્ણુનું મંદિર પણ છે, જે તેમના વરાહ સ્વરૂપે છે. મંદિરમાં કામાક્ષીની પાંચ સ્વરૂપોમાં પૂજા કરવામાં આવે છે.
આ મંદિરની સ્થાપના પલ્લવ રાજાઓ દ્વારા ૫મી-૮મી સદીમાં કરવામાં આવી હશે,[1] જેમની રાજધાની કાંચીપુરમ હતી. આ મંદિરનો મહિમા ૬ઠ્ઠી-૯મી સદીના વૈષ્ણવ અલ્વરો (તમિલ સંત કવિઓ) દ્વારા નાલયિર દિવ્ય પ્રબંધમ [સંદર્ભ આપો] (૯મી સદીમાં સંકલિત) માં કરવામાં આવ્યો છે. ચૌદમી અને સત્તરમી સદીમાં તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા હતા.[4] બાબુના મતે, તે ૧૪મી સદીમાં ચોલાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું.[2]
કોસ્કોફ કામાક્ષીની સુવર્ણ પ્રતિમા વિશેની એક દંતકથાનો ઉલ્લેખ કરે છે. આ દંતકથા અનુસાર, ૧૫૬૫માં વિજયનગર સામ્રાજ્યના પતન પછી, કાયમી મંદિરની શોધમાં સેવકો દ્વારા પ્રતિમાને સમગ્ર દક્ષિણ ભારતમાં લઈ જવામાં આવી હતી. ૧૭૩૯ થી ૧૭૮૧ સુધી તેને તિરુવરુર મંદિરમાં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું, અને ૧૭૮૩માં મૂર્તિ માટે કામાક્ષી અમ્માન મંદિર બનાવવામાં આવ્યું હતું.
શ્રી કામાક્ષી અમ્માન મંદિર, મદુરાઈમાં મીનાક્ષી, નાગપટ્ટીનમની નીલયદક્ષી અને વારાણસીમાં વિશાલાક્ષી અથવા તિરુવનાઇકોવિલમાં અખિલંદેશ્વરી દેવીઓ સાથે, તમિલનાડુ રાજ્યમાં શક્તિવાદના સૌથી મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્રોમાંનું એક છે. શ્રી કામાક્ષી અમ્માન મંદિર દેવી કામાક્ષીને સમર્પિત છે, જે પાર્વતીના સ્વરૂપોમાંથી એક છે અને આદિ પરાશક્તિના સર્વોચ્ચ પાસાં છે, તે શક્તિવાદમાં શક્તિશાળી દેવી છે. લલિતા સહસ્ત્રનામમાં કામાક્ષીને 'શ્રી માતા' (આદરણીય માતા) તરીકે પ્રથમ નામ તરીકે પ્રશંસા કરવામાં આવે છે. આ મંદિર 18 મુખ્ય શક્તિપીઠોમાંનું એક પણ છે.
આ મંદિર ૫ એકર (૨.૦ હેક્ટર) વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. ગર્ભગૃહમાં કામાક્ષીની બેઠેલી મુદ્રામાં પ્રતિમા છે અને તેની બાજુમાં શિવ, વિષ્ણુ અને બ્રહ્મા ત્રિમૂર્તિઓ છે. ગર્ભગૃહની આસપાસ બંગારુ (સુવર્ણ) કામાક્ષી, આદિ શંકરાચાર્ય અને સરસ્વતીના નાના મંદિરો છે.[5]
મંદિરનું સંચાલન અને જાળવણી તમિલનાડુ સરકારના હિન્દુ ધાર્મિક અને ચેરિટેબલ દાન વિભાગ દ્વારા કરવામાં આવે છે.
કામાક્ષી મંદિરની મુખ્ય દેવી છે. ગાયત્રી મંડપમાંથી મંદિરના આંતરિક ગર્ભગૃહની મધ્યમાં આ મૂર્તિ બેઠેલી છે. કામાક્ષી રહસ્ય મુજબ, આ હોલ દેવતાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ચાર દિવાલો ચાર વેદોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને ચોવીસ સ્તંભો ગાયત્રી મંત્રના ચોવીસ અક્ષરોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ગાયત્રી હોલના આંતરિક ભાગની રચના કરતી આ મૂર્તિ હોલના મધ્યમાં કામાક્ષી તરીકે સ્થાપિત છે. તે પાંચ બ્રહ્માથી બનેલા સિંહાસન પર બેઠેલી છે અને તેના ચાર હાથમાં ફાંસો, અણી, શેરડીનું ધનુષ્ય અને ફૂલનું બાણ છે. મૂર્તિને પદ્માસનમાં બેઠેલી અને દક્ષિણપૂર્વ દિશા તરફ મુખ કરીને દર્શાવવામાં આવી છે. કામાક્ષીની મૂર્તિ તેના ત્રણ સ્વરૂપોનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી હોવાનું વર્ણવવામાં આવ્યું છે: સ્થુલ (ધ્યાન અને યોગનું પ્રતીક), સુક્ષ્મ (મંત્ર અને યંત્રનું પ્રતીક), અને કરણ અથવા વાસનાત્મક. મૂર્તિની સામે એક શ્રીયંત્ર છે, જે મંદિરના ઇતિહાસ અનુસાર આદિ દ્વારા ત્યાં મૂકવામાં આવ્યું હતું.
કામાક્ષીનું આ સ્વરૂપ મુખ્ય મૂર્તિની જમણી બાજુ અને બિલ દરવાજાની નજીક જોઈ શકાય છે. દંતકથા કહે છે કે પાર્વતી શિવથી અલગ થઈ ગઈ હતી, અને પહેલા વારાણસી અથવા હોરાનાડુમાં અન્નપૂર્ણેશ્વરી તરીકે પ્રગટ થઈ હતી અને પછી ઋષિ કાત્યાયનની સલાહને અનુસરીને, વેગવતી નદી પાસે આંબાના ઝાડ નીચે એકમ્બરેશ્વર તરીકે શિવની પૂજા કરવા માટે કાંચીપુરમ ગઈ હતી અને તેમની સાથે લગ્ન કર્યા હતા. આ મૂર્તિમાં દેવી કામાક્ષીને યોગિની તરીકે સંતુલિત યોગ મુદ્રામાં દર્શાવવામાં આવી છે.
અંજના કામાક્ષી - જેને અરૂપા લક્ષ્મી (નિરાકાર લક્ષ્મી) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તેમનું મંદિર મુખ્ય મૂર્તિની ડાબી બાજુ, ઉત્તર તરફ અને સૌભાગ્ય ગણપતિ મંદિરની સામે આવેલું છે. દંતકથા અનુસાર, શ્રાપને કારણે, લક્ષ્મીએ આ સ્થાન પર પોતાના પતિ વિષ્ણુના ખોવાયેલા સૌંદર્યને પાછું મેળવવાના આગ્રહ પર તપસ્યા કરી હોવાનું કહેવાય છે અને આ ઘટનાને કારણે, લક્ષ્મી મંદિર બનાવવામાં આવ્યું હતું અને ભક્તો દ્વારા સ્વીકારવામાં આવે તે પહેલાં અહીં તેમને કુમકુમનો પ્રસાદ ચઢાવવામાં આવે છે. જ્યારે તે લક્ષ્મીને લક્ષ્મી બીજ તરીકે પોતાના સ્વરૂપમાં રજૂ કરે છે, ત્યારે તે કામાક્ષીનું પ્રતિનિધિત્વ કામકાલાક્ષરના સ્વરૂપમાં કરે છે જે લક્ષ્મી મંદિરમાં સહજ છે.
આ મંદિરમાં વરાહ પેરુમલના રૂપમાં વિષ્ણુ માટે એક મંદિર પણ છે. તિરુક્કલવાનુર દિવ્ય દેશમ એ ૧૦૮ દિવ્ય દેશમ (અલ્વરોના કાર્યોમાં ઉલ્લેખિત વિષ્ણુ અને લક્ષ્મી મંદિરો) માંથી એક છે. [વેબ ૧] મૂળ મંદિર કામાક્ષી મંદિરથી થોડે દૂર હતું; જૂના મંદિરની ખંડેર સ્થિતિને કારણે, દેવતાને હવે કામાક્ષી મંદિરની અંદર મૂકવામાં આવે છે, એવી માન્યતામાં કે વિષ્ણુ કામાક્ષીના ભાઈ છે. [7]
મંદિરના ત્રીજા ઘેરામાં, વિષ્ણુ અને ઋષિ અગસ્ત્યના અવતાર હયગ્રીવને સમર્પિત એક મંદિર જોઈ શકાય છે, જ્યાં અગસ્ત્યએ હયગ્રીવ પાસેથી લલિત સહસ્ત્રનામ શીખ્યા હતા.
આલેખન - જય પંડ્યા
