ગામના મધ્યમાં આવેલું "વિદ્યા વિહાર કલામંચ" હવે દર શનિવારે એક સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ માટે ઉભરાતું હતું. ગામલોકોએ સંગીતના મહત્વને ફરીથી ઓળખ્યું. મીરાની ઉપસ્થિતિએ ગામમાં નવજીવન ફર્યું. એ હવે માત્ર એક પ્રવાસી નહિ રહી હતી – યશવંતની સાથે જીવતી વાસ્તવિકતા બની ગઈ હતી.યશવંતને મ્યુઝિયમની જવાબદારી મળ્યા પછી મ્યુઝિયમમાં "સ્વર-સાંજ" નામે એક નવો વિભાગ શરૂ થયો. અહીં સંગીત, કાવ્ય અને અનુભૂતિને સ્થાન મળતું હતું. યશવંતે મીરાને કહ્યું,"મને લાગે છે, શબ્દો મારા માટે પૂરતા નથી... તું સંગીત છે – જે છે પણ દેખાતું નથી."🎶 પ્રથમ સંગીત સત્ર – ભાવના ઉપર સવાર સ્વરમ્યુઝિયમના ઉદ્યાનમાં એ રાત્રે યોજાયેલ પ્રથમ ખુલ્લી સંગીત સંધ્યા એ બનાવ બની રહી. આરવ ઓરગેન વગાડતો હતો, મીરા ભજન અને ગીત ગાતી હતી, અને યશવંત કાવ્ય સંભળાવતો હતો. ગામના લોકો પહેલાં તો કંઇ સમજ્યા નહિ, પણ પછી અવાજે અંદરના અવાજ સાથે સંગત કરી લીધી."સાંજ વીતી જાય ત્યારે પણ તારી હાજરી રહે, તું અવાજ નથી, તું મૌન વચ્ચેનો સંગીત છે."🎵 કસુમના અવાજનો સંગીતમાં પરિણમનયશવંતને કસુમનો સપનામાં ફરી અવાજ આવ્યો. પણ હવે એ રડતો નહિ, સંગીતમય હતો. “મારા મોક્ષની રીત તારો રાગ છે, તારો સંગીત મને શાંતિ આપે છે.”આથી યશવંતે નક્કી કર્યું – જ્યારે શબ્દો ન બોલી શકે, ત્યારે સંગીતના માધ્યમથી પાંજરાને ખોલવાનો પ્રયત્ન કરવો.મીરાએ ગઝલ લખી –"તું સંગીત બની જીવ હ્રદયમાં, તું શ્વાસ જેવી ગૂંજે મારી ઓરતામાં."એ ગઝલને આરવે સંગીતબદ્ધ કરી અને સંગીત શામે રજૂ કરી. આખું ગામ શાંતિથી એ પળમાં જીવતું થયું.🎤 પાંજરાની સામે રાગ – અજાણી ઉર્જાનો સંવાદએ સાંજ એ લોકોએ પાંજરાની સામે બેઠાં... યશવંત અને મીરાની જોડીએ સંગીતના સ્વરો વહાવ્યા. ત્યાં અજાણી પ્રકાશરેખા ઊભી થઈ. એમાં ધૂંધળી છબી દેખાઈ – જે કહેતી હતી:“તું હવે મને યાદથી મુક્ત કરી શકીશ. તારો અવાજ હવે મારું મુક્તિ છે.”કસુમનો અંતિમ સંદેશ… અને યશવંતના આંખોમાં શાંતિ આવી ગઈ.🧘♂️ મૌનથી સંગીત તરફ – યશવંતનું પરિવર્તનએક દિવસ મીરાએ પ્રશ્ન કર્યો, “તું હજી પણ કસુમના વિશે વિચારે છે?”યશવંત: “હું હવે કસુમ માટે નહિ, કસુમના થકી દુનિયા માટે ગીત લખું છું. તું મારું વર્તમાન છે, મીરા. તું સંગીત છે જે મારા અંતર્મનમાં વસે છે.”એના શબ્દો મીરાને સ્પર્શી ગયા.📚 વિરાટગઢ સંગીત વિદ્યાલયની સ્થાપનાયશવંત, મીરા અને આરવે મળીને "વિરાટ સંગીત શાળાની" શરૂઆત કરી. ગામના બાળકો માટે મફત સંગીત શિક્ષણ શરૂ થયું. દર રવિવારે એક ખાસ કાર્યક્રમ યોજાતો – જેમાં ગામના લોકો પોતાના જીવનનાં ગીતો શેર કરતા.સુર, તાલ અને લાગણીના માધ્યમથી લોકો પોતપોતાનાં દુ:ખ, આનંદ અને સપનાને વ્યક્ત કરતા. એ એક નવજાગૃતિ હતી – સંગીતથી સમાજ પરિવર્તનની.🌺 સંગીત અને સંબંધોનું ઊંડું બંધનએક સાંજ યશવંત અને મીરા તળાવ પાસે બેઠાં હતાં. તળાવ પર શાંત ચાંદની પડેલી. યશવંતે હાથમાં હારમોનિયમ લઈને એક નવી કોશિશ કરી – જે કદાચ કસુમ માટે હતી પણ હવે મીરાને અર્પણ હતી.“તું ચાંદ જેવી નથી, તું એ ચાંદની છે જે ભીંજવી જાય ઊંઘેલી લાગણીઓ.”મીરાએ કહ્યું: “પ્રેમ એ નહીં કે તું મને પામે, પ્રેમ એ છે કે તું મારું સંગીત બની જવાય.”📖 પાછળ જોવા નહિ, આગળ ગાવુંઅનંત પળો પછી યશવંતે છેલ્લો પત્ર લખ્યો – કસુમને. પણ એ પત્ર કોઈને આપ્યો નહિ. એ મ્યુઝિયમના સંગીત વિભાગમાં “મૌન પત્ર” તરીકે મૂકી દીધો. જેમાં લખેલું:“હવે હું તારા વિશે નહિ, તારામાંથી ગાઉં છું. હવે તું પાંજરું નથી... તું સંગીત બની ગઈ છે.”🎼 જન્મ પછીનો સંગીતમય જીવનમીરા અને યશવંતએ એક નાનું ઘર બનાવી લીધું, “સ્વરનિલ સ્થાન” નામે. ત્યાં દર સવાર સંગીતથી શરૂ થતી. યશવંત હવે ગામના બાળકોને સંગીત શીખવતો અને મીરા ગઝલો લખતી.એક નવજીવન, એક નવી સંબંધયાત્રા.📘 આખરી શબ્દોયશવંત કહે: "મારું પુનર્જન્મ તારો સંગીત છે. તું મારા અવાજની આવૃત્તિ છે. હવે હું જન્મ નથી લઉં, હવે હું વહું છું – સંગીતની જેમ."➡️ આગળ વાંચો: ભાગ ૭ : ફરીથી શરૂ થયેલી હસ્યયાત્રા – જ્યાં પ્રેમ હાસ્ય બન્યો.
