સલીમ અનારકલીથી કિશોર કુમાર સુધી મધુબાલાની અધૂરી પરંતુ અમર સફર
બોમ્બેની વરસાદી સાંજ હતી, 1951ની. ફિલ્મ સિટીના સેટ પર વરસાદના ધોધમાર ઝાપટા પડી રહ્યા હતા. લાઇટબૉય્સ ભીંજાતા હતા, કેમેરા કવરમાં છુપાયો હતો, અને દિગ્દર્શક બૂમો પાડી રહ્યા હતા. એ જ વખતે એક યુવાન છોકરી ચૂપચાપ ઊભી હતી, જેની આંખોમાં સમુદ્રની લહેરો રમતી હતી. તેનું નામ હતું મધુબાલા. અને તેની સામે એક ઝાડ નીચે ઊભા હતા ટ્રેજેડી કિંગ દિલીપ કુમાર જેમની આંખોમાં કંઈક એવું હતું જે કોઈ સ્ક્રિપ્ટમાં લખાયું નહોતું.
દૂરથી રેડિયો પર ગીત વાગી રહ્યું હતું “સીને મેં સુલગતે હૈ અરમાન…” દિલીપે ધીમેથી ગણગણવા માંડ્યું. મધુબાલા હસી. “આ ગીત તો આપણી ફિલ્મ તરાના નું છે, યુસુફ સાહેબ.” “પણ મારું દિલ તો હમણાં જ તારું થઈ ગયું,” દિલીપે કહ્યું અને એક ગુલાબ તેની તરફ ધર્યું.
એ દિવસથી શરૂ થયો એક પ્રેમ, જે પડદા પર અમર થયો, પણ વાસ્તવિક જીવનમાં દર્દની લાંબી કવિતા બની ગયું.
દરરોજ સેટ પર આવતા, દિલીપ મધુબાલા માટે એક ગુલાબ લાવતા. રિહર્સલ રૂમમાં એક દિવસ દિલીપે ગાયું, “વો દિન કહાં ગયે બતા…” મધુબાલાની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા. “આ ગીત ફિલ્મનું છે, પણ તમારા અવાજમાં લાગે છે કે આપણા માટે જ છે.”
પછી આવી સંગદિલ. એક સીનમાં દિલીપે મધુબાલાને ગળે લગાવીને ગાયું, “દિલ મેં તુને ક્યા કર દિયા…” શૂટ પૂરું થયું, પણ રાતે ફોન પર દિલીપે તે જ ગીત ગાયું. મધુબાલા બેડ પર લેટીને સાંભળતી, અને તેનું ખામીવાળું હૃદય ધડકતું એ ધડકનોમાં દિલીપનું નામ હતું.
1954માં અમરમાં તેઓએ સાથે કામ કર્યું. “યે જિંદગી ઉસી કી હૈ…” જેવા ગીતોએ તેમના પ્રેમને વધુ ગાઢ કર્યો. તેઓ એકબીજા વિના અધૂરા લાગતા. પણ મધુબાલાના પિતા અતાઉલ્લાહ ખાનના વિરોધે તિરાડ પાડવા માંડી.
1957ની એક રાતે બધું તૂટી ગયું. નયા દૌર ફિલ્મનો વિવાદ બંને ના પ્રેમ ને ભરખી ગયો. મધુબાલા 15 દિવસ શૂટિંગ કરી ચૂકી હતી, પણ પિતાના વિરોધે પાકિસ્તાન જવાનો ઇનકાર કર્યો. પ્રોડ્યુસર બી.આર. ચોપરાએ કેસ કર્યો. કોર્ટમાં દિલીપે ચોપરાની તરફેણમાં સાક્ષી આપી અને મધુબાલા નું દિલ અને ભરોસો દિલીપ કુમાર પર થી ઉતરી ગયો.
મધુબાલા ઘરે એકલી બેઠી હતી. રેડિયો પર વાગી રહ્યું હતું, “માંગ કે સાથ તુમ્હારા…” તેણે રેડિયો બંધ કરી દીધું.
એ જ રાતે દિલીપે ફોન કર્યો. “મધુ, મને માફ કર.” “માફ તો કરી દીધો, યુસુફ. પણ દિલ તૂટી ગયું છે. આપણા સંબંધો અહીં સમાપ્ત.” નવ વર્ષનો પ્રેમ તૂટી ગયો. તેઓએ ક્યારેય ફરી વાત કરી નહીં.
પણ એક અધૂરી વાર્તા હજી બાકી હતી મુઘલ-એ-આઝમ. 1953 માં શૂટિંગ શરૂ થયું. તેઓ સલીમ અનારકલી બન્યા, શૂટિંગ ની શરૂઆત માં રિયલ લાઈફ ના પ્રેમી જ્યારે શૂટિંગ પૂર્ણ થવા આવ્યું ત્યારે વાસ્તવમાં વાત પણ કરતા ન હતા. પડદા પર પ્રેમ જીવંત લાગતો, પણ પડદા પાછળ ચૂપકીદી હતી. એક સીનમાં “પ્યાર કિયા તો ડરના ક્યા…” ગવાયું. પડદા પર અનારકલીની આંખોમાં પ્રેમ હતો, પણ પડદા પાછળ મધુબાલાની આંખોમાં દુઃખ હતું.
શૂટિંગ દરમિયાન એક રાતે દિલીપે કહ્યું, “આ ગીત મારું નથી, મધુ. આ તો તારા માટે જ હતું.” મધુબાલાએ જવાબ આપ્યો, “પણ હવે તો બીજું જ છે, યુસુફ.” 1960માં ફિલ્મ રિલીઝ થઈ, બોલિવૂડની સૌથી મોટી હિટ બની પણ તેમના પ્રેમની અંતિમ યાદ તરીકે.
1958માં મધુબાલા એકલી હતી. તેની તબિયત બગડી રહી હતી. એક દિવસ સ્ટુડિયોમાં કિશોર કુમાર આવ્યા. તેઓએ ચલતી કા નામ ગાડીમાં સાથે કામ કર્યું હતું. “એક લડકી ભીગી ભાગી સી…” હજી લોકોના મોઢે હતું.
કિશોરે હસતાં કહ્યું, “મધુબાલાજી, આ ગીત તો હજી ગાઈએ છીએ. પણ હવે એક નવું ગીત ગાઈએ?” મધુબાલા હસી. કિશોરે ગાયું, “હાલ કૈસા હૈ જનાબ કા…” એ જ ગીતમાં તેમનો પ્રેમ શરૂ થયો. કિશોરે પોતાની પહેલી પત્નીને છોડી, 1960માં ગુપ્ત વિવાહ કર્યો.
ઘરે આવ્યા પછી કિશોર દરરોજ ગીત ગાતા. “પાંચ રૂપય્યા બારહ આના…” મધુબાલા બેડ પર લેટીને હસતી. “આ તો મારું સપનું છે, કિશોર.”
1961માં લંડનમાં ઓપરેશન પછી ડોક્ટરોએ કહ્યું, “ચમત્કાર થયો છે.” પણ મધુબાલા જાણતી હતી કે એ ટૂંકો છે. ઘરે પાછા આવ્યા. કિશોર દરરોજ ગીત ગાતા. એક રાતે મધુબાલાએ કહ્યું, “કિશોર, એક ગીત ગાઓ જે મારા બંને પ્રેમોને જોડે.” કિશોરે ગાયું, “પ્યાર કિયા તો ડરના ક્યા…” મધુબાલા રડી. “આ ગીત દિલીપનું હતું. પણ હવે તમારું છે.”
23 ફેબ્રુઆરી 1969. સવારે 9 વાગ્યે. કિશોર તેની પાસે બેઠા હતા. મધુબાલા ઊંઘમાંથી ઊઠી નહીં. કિશોરે તેનો હાથ પકડ્યો અને ધીમેથી ગાવા લાગ્યા, “બાબુ સમઝો ઇશારે…” આંસુથી ભીંજાયેલા અવાજમાં તેણે પૂરું કર્યું, “હમ થે વો થી કોઈ…”
મધુબાલા ચાલી ગઈ. તેની સુંદરતા અમર રહી, અને તેના ગીતો દિલીપના જુસ્સા સાથે, કિશોરના સાથ સાથે આજે પણ રેડિયો પર વાગે છે. જ્યારે પણ “પ્યાર કિયા તો ડરના ક્યા…” વાગે, લાગે છે કે મધુબાલા કહી રહી છે:
“મેં બંનેને પ્રેમ કર્યો. એકનો પ્રેમ 1957માં તૂટ્યો, પણ પડદા પર 1960માં જીવ્યો. એકનો સાથ 1969માં ખતમ થયો. પણ મારા ગીતો ની જેમ એ અમર રહેશે.”
