गप्प बसलं कारण...
– एका किशोरीने समाजभित्रतेत गमावलेला आवाज
सावलीचा एक छोटासा कोपरा, जिथे शांतता जास्त होती आणि आवाज फारसा नसायचा, तिथे आरती बसायची. तिच्या डोळ्यांत असलेलं दुःख मात्र इतकं खोल होतं की, त्याला शब्द नसावेत, असं वाटायचं.
आरतीची उरलेली ओळख गावात फारशी नव्हती. ती जिथे गेली, लोक तिला फक्त “तीच ती मुलगी” म्हणून ओळखत. पण त्यामागे एक वेगळं वास्तव होतं — सामाजिक भेदभावाचं, घरगुती तणावाचं, आणि न बोलण्याचं.
तिच्या आयुष्यातला तो दिवस जिथून सर्व काही बदललं, तो दिवस लक्षात येण्याइतपत कठीण होता. शाळेत, जेव्हा तिची कथा लोकांसमोर येऊ लागली, तेव्हा तिला कळलं की गप्प बसणं कधी कधी तडजोडीच्या देवाणघेवाणीसारखं असतं.
आरतीची आई एक सामान्य गृहिणी होती, पण गावातील काही लोकांच्या नजरेत त्यांना कधीच “पूर्ण” कुटुंब म्हणता येत नव्हतं. कारण त्यांचा मुलगा शहरात शिकत होता, आणि त्यामुळे काही लोकांनी त्यांना वेगळं पाहिलं.
त्या वेगळ्या नजरेतून आरतीवर अनेकदा टिप्पणी केल्या जात होत्या. तिचं शिक्षण, तिचं वागणं, अगदी तिचं बोलणंही लोकांच्या डोळ्यात एक कारण मिळवत होतं तिला नकोसं वाटण्याचं.
शाळेतील काही मुलींच्या गटात तिला सामील करायचं नसलं, तर काही वेळा ती कटाक्षांनी पाहिली जायची. आरतीचं मन त्यातून खालावलं, पण ती स्वतःला सांभाळायची.
तिच्या आयुष्यातले दिवस शांत नव्हते. घरात आई-बाबा, बहिणींच्या वाटाघाटी, आणि तणाव यांत ती अडकलेली होती. “तू खूप संवेदनशील आहेस,” आई म्हणायची, “काही लोकांच्या वागण्यावर लक्ष देऊ नकोस.”
पण ती संवेदनशीलता तिला गप्प बसायला भाग पाडायची, कारण बोलल्यावर परिस्थिती आणखी बिकट होई.
एक दिवस शाळेत एका मोठ्या इशाऱ्यामुळे आरतीवर आरोप झाले. ती काही बोलू शकली नाही, कारण तिला वाटलं की बोलल्यावर लोक तिच्यावर अजून टीका करतील.
“गप्प बसलं कारण...,” ती मनातच म्हणाली. तिच्या गप्पेतील तीव्र वेदना कुणाला समजली नाही.
गावातील शिक्षक, प्रशासन, आणि इतर मंडळी यांना ती समस्या कळली, पण त्यांना त्यावर मोठा प्रयत्न करायचा नव्हता. कारण “असे काही असत नाही,” हेच तत्त्व त्यांनी स्वीकारलं.
आरतीच्या मनात एक धडपड सुरू झाली — ती हवं होतं तिचं स्वप्न पूर्ण करायचं, पण समाज तिच्या वाटेत डोके उंचावलेला दिसत होता.
ती जाणून घेऊ लागली की तिच्या सारख्या अनेक मुलींची हीच कथा आहे — आवाज गमावलेली, गप्प बसलेली, आणि भिंतींमध्ये अडकलेली.
एके दिवशी आरतीने एका मित्राला तिच्या मनातील गोष्टी सांगितल्या. “मी बोलते, पण कोणी ऐकत नाही. मला वेगळं का पाहतात?”
तो मित्र म्हणाला, “ते लोक तुला समजत नाहीत, पण तू तुला समजून घे, आणि स्वतःसाठी उभं राहा.”
त्यानंतर आरतीने ठरवलं की ती गप्प राहणार नाही. ती आपल्या शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करणार, आणि समाजात आपलं स्थान सिद्ध करणार.
पण ती तितकी सहज न जाऊ शकली. तिच्यावर होणाऱ्या टीका, अफवा, आणि सामाजिक विरोधामुळे तिला सतत संघर्ष करावा लागला.
गावात तिच्या यशाला दृष्टीक्षेप टाकणारे लोक होते, पण ती थांबली नाही. तिच्या मनातली ही लढाई अधिक मोठी होती — केवळ स्वतःसाठी नव्हे, तर त्या प्रत्येक मुलीसाठी ज्याने आवाज गमावला आहे.
तिच्या गप्प बसण्यामागचा अर्थ गावकऱ्यांना हळूहळू कळू लागला. “ती गप्प बसते आहे कारण तिला समाजने बोलू दिलं नाही,” अशी चर्चा सुरू झाली.
आरतीच्या आयुष्यात एक नवा अध्याय सुरू झाला. ती गावातल्या महिला समितीत सामील झाली, जिथे तिला स्वतःच्या आणि इतरांच्या आवाजांना उंचावण्याची संधी मिळाली.
सामाजिक भेदभावाचा सामना करताना तिने स्वतःला नव्याने ओळखलं, तिच्या आवाजाला नवा आयाम दिला.
कथा सांगते की कधी कधी गप्प बसणं ही केवळ हिंमत नसते, तर तोडगा शोधण्याचा एक भागही असतो. पण त्याच गप्पेमागे किती वेदना, किती संघर्ष लपलेला असतो, हे ओळखणं आवश्यक आहे.
आरतीचा आवाज गप्प बसूनही त्याच गावातल्या प्रत्येक गरीब, कमजोर, आणि आवाज हरवलेल्या मुलीच्या हृदयात अजूनही गुंजत आहे.
