તરબૂચની વાત
ગોવાના એક નાનકડા ગામ, પરડીમાંથી હું આવું છું, અને એટલે જ અમે પરડીકર તરીકે ઓળખાઈએ છીએ. અમારું ગામ તેના રસદાર, મીઠા અને મોટા તરબૂચ માટે દૂર-દૂર સુધી પ્રખ્યાત હતું. બાળપણમાં, જ્યારે હું નાનો હતો, ત્યારે દર વર્ષે મે મહિનામાં, જ્યારે તરબૂચની લણણીની મોસમ પૂરી થતી, ત્યારે ગામના ખેડૂતો એક રસપ્રદ સ્પર્ધા યોજતા—તરબૂચ ખાવાની સ્પર્ધા. આ સ્પર્ધામાં ગામના બધા બાળકોને આમંત્રણ આપવામાં આવતું. અમે બધા બાળકો, નાના-મોટા, ખુશીથી આ સ્પર્ધામાં ભાગ લેતા. અમને જેટલું મન થાય તેટલું તરબૂચ ખાવાની છૂટ હતી. રસદાર, લાલ ગરથી ભરેલા તરબૂચના ટુકડા ખાતી વખતે અમે બધા ખુશીથી ઝૂમી ઊઠતા. ગામની ગલીઓમાં હાસ્ય અને ઉત્સાહનો માહોલ છવાઈ જતો.
વર્ષો વીતી ગયા. હું નાનો હતો ત્યારે આ બધું થતું. પછી જીવનનો પ્રવાહ મને દૂર લઈ ગયો. હું ઇન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કરવા મુંબઈની આઈઆઈટીમાં ગયો. ત્યાંની ભણતરની દુનિયા ગામથી ઘણી જુદી હતી. છ અડધ વર્ષ સુધી હું શહેરની ચળકાટમાં ખોવાયેલો રહ્યો. પરંતુ મનનો એક ખૂણો હંમેશા મારા ગામ, પરડી, અને તેના તરબૂચની યાદમાં રહેતો. આખરે, એક દિવસ, જ્યારે હું ગામ પાછો ફર્યો, ત્યારે મારા હૃદયમાં એ જ બાળપણની ખુશી જાગી. મેં વિચાર્યું, ચાલો, બજારમાં જઈને એ જ રસદાર તરબૂચ ખરીદું, જેનો સ્વાદ મારા મનમાં હજુ પણ જીવંત હતો.
પણ જ્યારે હું બજાર પહોંચ્યો, ત્યારે મારું હૃદય ડૂબી ગયું. તરબૂચ ગાયબ હતા. જે થોડા ઘણા દેખાતા હતા, તે એટલા નાના અને નિસ્તેજ હતા કે એમાં એ જૂની ચમક નહોતી. બાળપણના એ મોટા, રસદાર તરબૂચનું નામોનિશાન નહોતું. મેં વિચાર્યું, આ શું થઈ ગયું? આટલું બધું કેવી રીતે બદલાઈ ગયું? મારું મન મૂંઝાઈ ગયું, અને હું સીધો એ ખેડૂત પાસે ગયો, જે બાળપણમાં તરબૂચ ખાવાની સ્પર્ધા યોજતો હતો—કેશવભાઈ.
કેશવભાઈ હવે વૃદ્ધ થઈ ગયા હતા, અને તેમનો દીકરો, રાજેશ, હવે ખેતરની જવાબદારી સંભાળતો હતો. રાજેશે પણ સ્પર્ધા ચાલુ રાખી હતી, પણ તેમાં કંઈક ફેરફાર થયો હતો. મેં રાજેશને પૂછ્યું, "આ તરબૂચ શું થયું? આટલા નાના અને નિસ્તેજ કેમ થઈ ગયા?" રાજેશે હળવું હસીને જવાબ આપ્યો, પણ તેની વાતમાં એક ગહન સત્ય છુપાયેલું હતું, જે મેં પછીથી સમજ્યું.
ભૂતકાળ માં કેશવભાઈ, જ્યારે તેઓ સ્પર્ધા યોજતા હતા, ત્યારે અમને એક ખાસ સૂચના આપતા. તેઓ કહેતા, "બાળકો, તરબૂચ ખાઓ, પણ બી ન ચાવતા. તરબૂચ કાપતી વખતે બીને એક કટોરામાં મૂકી દેજો." અમે, નાના બાળકો, આનંદમાં એટલા ખોવાયેલા હતા કે અમને ખબર ન પડી કે અમે તો અજાણતા તેમના ખેતર માટે મફત મજૂરી કરી રહ્યા હતા! કેશવભાઈ આ બી એકઠા કરતા, અને તેમાંથી આવતા વર્ષનું પાક ઉગાડતા. તેઓ હંમેશા પોતાના શ્રેષ્ઠ તરબૂચ સ્પર્ધા માટે રાખતા. આનાથી તેમને શ્રેષ્ઠ બી મળતા, જે આવતા વર્ષે વધુ મોટા, વધુ રસદાર તરબૂચ આપતા. આ રીતે, દર વર્ષે પરડીના તરબૂચની ગુણવત્તા અને કદ વધતું જતું હતું.
પણ જ્યારે રાજેશે ખેતરની જવાબદારી સંભાળી, તેણે આ નિયમ બદલી નાખ્યો. તેણે વિચાર્યું કે મોટા તરબૂચ બજારમાં વધુ ભાવે વેચાશે, એટલે તેણે શ્રેષ્ઠ અને મોટા તરબૂચ વેચવાનું શરૂ કર્યું, અને નાના, ઓછી ગુણવત્તાવાળા તરબૂચ સ્પર્ધા માટે રાખવા લાગ્યો. પરિણામે, સ્પર્ધામાંથી મળેલા બી પણ નાના અને નબળી ગુણવત્તાવાળા હતા. આવા બીથી આવતા વર્ષે ઉગેલા તરબૂચ વધુ નાના થયા. બીજા વર્ષે, તેનાથી પણ નાના. એક તરબૂચની પેઢી એક વર્ષની હોય છે, અને આ રીતે, માત્ર સાત વર્ષમાં, પરડીના શ્રેષ્ઠ તરબૂચ લગભગ ગાયબ થઈ ગયા. જે ગામ ક્યારેક તેના રસદાર, મોટા તરબૂચ માટે પ્રખ્યાત હતું, તે હવે નાના, નિસ્તેજ તરબૂચનું ગામ બની ગયું.
આ વાર્તા મને ઊંડો વિચાર કરાવી ગઈ. રાજેશની ભૂલ એ હતી કે તેણે શ્રેષ્ઠને બચાવવાને બદલે, તેને વેચી દીધું. તેણે ટૂંકા ગાળાના નફાને પસંદ કર્યું, અને લાંબા ગાળાની ગુણવત્તાને ભૂલી ગયો. આ વાત માત્ર તરબૂચની નથી—આ આપણા જીવનની, આપણી સંસ્કૃતિની, આપણી આવનારી પેઢીની વાત છે. તરબૂચની એક પેઢી એક વર્ષમાં બદલાય છે, પણ મનુષ્યની પેઢી બદલાવા માટે 25 વર્ષ લાગે છે. જો આપણે આજે આપણા બાળકોને શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ, શ્રેષ્ઠ સંસ્કાર, શ્રેષ્ઠ મૂલ્યો નહીં આપીએ, તો 200 વર્ષ પછી આપણે જોઈશું કે આપણે ક્યાં ભૂલ કરી હતી.
આ વાર્તા આપણને એક ગહન પાઠ શીખવે છે. જો આપણે આપણી આવનારી પેઢીને શ્રેષ્ઠ નહીં આપીએ, તો આપણી સંસ્કૃતિ, આપણી પરંપરાઓ, આપણો વારસો ધીમે ધીમે ઝાંખો પડી જશે. આપણે ભારતની વાત કરીએ છીએ—એક એવો દેશ જે આધ્યાત્મિક નેતૃત્વ માટે વિશ્વભરમાં જાણીતો છે. આપણી પાસે એક ગૌરવશાળી વારસો છે, જેમાં વેદ, ઉપનિષદ, ગીતા અને અનેક ઋષિ-મુનિઓની શીખ છે. પણ આજે થોડા લોકોને જ આ વારસાની સાચી કદર છે. જો આપણે આ શ્રેષ્ઠ વારસો આપણી આવનારી પેઢીને નહીં આપીએ, તો તેઓ દિશાહીન બની જશે.
આપણે શિક્ષણમાં શ્રેષ્ઠ લોકોને આકર્ષવા જોઈએ. શિક્ષકો એવા હોવા જોઈએ જેમની પાસે જ્ઞાન, પ્રેરણા અને સમર્પણ હોય. જેમ કેશવભાઈએ શ્રેષ્ઠ તરબૂચના બી બચાવ્યા હતા, તેમ આપણે આપણી પેઢીના શ્રેષ્ઠ મૂલ્યો, જ્ઞાન અને સંસ્કારને બચાવવા જોઈએ. દરેક વ્યક્તિની જવાબદારી છે કે આપણે આપણી શ્રેષ્ઠ સંસ્કૃતિ આવનારી પેઢીને આપીએ. જો આપણે આમ નહીં કરીએ, તો જેમ પરડીના તરબૂચ નાના થઈ ગયા, તેમ આપણો વારસો પણ ઝાંખો પડી જશે. આપણે આજે જ નક્કી કરવું જોઈએ—આપણે આપણી આવનારી પેઢીને શું આપવા માગીએ છીએ? શ્રેષ્ઠ, કે નિસ્તેજ?
