મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજી જાડેજા અને પોલેન્ડના શરણાર્થીઓ
બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939-1945)નો સમય હતો. પોલેન્ડ દેશ જર્મની અને સોવિયત યુનિયનના આક્રમણથી ભયંકર રીતે તબાહ થઈ ગયો હતો. આ યુદ્ધની આગમાં ઘણા પોલિશ નાગરિકોના જીવ ગયા, અને ઘણા લોકો, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓ અને બાળકો, શરણાર્થી બની ગયા. આવા સંકટના સમયમાં ગુજરાતના જામનગર (તે વખતે નવાનગર)ના મહારાજા શ્રી દિગ્વિજયસિંહજી રણજીતસિંહજી જાડેજા (1895-1966)એ માનવતાનું અનોખું ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું.
શરણાર્થીઓનું આગમન
1942માં, લગભગ 1,000 પોલિશ શરણાર્થીઓ, જેમાં મોટાભાગે બાળકો અને કેટલીક સ્ત્રીઓ હતી, બ્રિટિશ સરકારની મંજૂરીથી ભારત આવ્યા. આ શરણાર્થીઓની હાલત દયનીય હતી. તેઓ યુદ્ધના આઘાતમાંથી પસાર થયા હતા અને તેમની પાસે ન તો ઘર હતું, ન આશ્રય, ન ખાવાનું. આ શરણાર્થીઓનો જહાજ જામનગરના દરિયાકાંઠે આવી પહોંચ્યું. મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજીએ તેમની દુર્દશા જોઈ અને તેમને આશ્રય આપવાનો નિર્ણય લીધો.
માનવતાનું અનોખું ઉદાહરણ
મહારાજાએ જામનગરથી 25 કિલોમીટર દૂર બાલાછડી ગામમાં શરણાર્થીઓ માટે એક શિબિર ઊભું કર્યું. આ શિબિરમાં બાળકોને ખાવા-પીવાની, રહેવાની, શિક્ષણની અને આરોગ્યની સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવી. મહારાજાએ આ બાળકોને પોતાના પરિવારની જેમ સ્વીકાર્યા અને કહ્યું, "આ બાળકો હવે અનાથ નથી, હું તેમનો પિતા છું." તેમણે બાળકોની સાંસ્કૃતિક ઓળખ જાળવવા માટે થિયેટર, કલા સ્ટુડિયો અને અન્ય પ્રવૃત્તિઓનું પણ આયોજન કર્યું. આ શિબિરને "લિટલ પોલેન્ડ ઇન ઇન્ડિયા"નું નામ આપવામાં આવ્યું.
શિક્ષણ, નહીં સૈન્ય તાલીમ
એક વાત સ્પષ્ટ કરવી જરૂરી છે કે મહારાજાએ આ બાળકોને સૈન્ય તાલીમ આપી કે હથિયારો આપીને પોલેન્ડ પાછા મોકલ્યા એવું કોઈ ઐતિહાસિક પુરાવા નથી. તેમણે બાળકોને શિક્ષણ, આશ્રય અને સંભાળ આપી. યુદ્ધ પૂરું થયા બાદ (1945-46)માં આ બાળકો પોલેન્ડ પાછા ફર્યા, પરંતુ તેમણે પોલેન્ડનું "પુનઃનિર્માણ" કર્યું એવો દાવો અતિશયોક્તિપૂર્ણ છે.
પોલેન્ડમાં મહારાજાનું સન્માન
પોલેન્ડના લોકો આજે પણ મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજીને "ગુડ મહારાજા" (દોબ્રે મહારાજા) તરીકે યાદ કરે છે. તેમની સ્મૃતિમાં વોર્સો (પોલેન્ડની રાજધાની)માં એક ચોકનું નામ "ગુડ મહારાજા સ્ક્વેર" રાખવામાં આવ્યું છે. 2012માં પોલેન્ડે તેમને મરણોત્તર "કમાન્ડર્સ ક્રોસ ઓફ ધ ઓર્ડર ઓફ મેરિટ" એવોર્ડથી સન્માનિત કર્યા. 2016માં પોલેન્ડની સંસદે તેમના યોગદાન માટે ખાસ ઠરાવ પસાર કર્યો. "લિટલ પોલેન્ડ ઇન ઇન્ડિયા" નામની એક ડોક્યુમેન્ટરી પણ તેમના આ કાર્યને દર્શાવે છે.
જોકે, એવો દાવો કે પોલેન્ડના નેતાઓ સંસદમાં શપથ લેતી વખતે મહારાજાનું નામ લે છે, અથવા તેમનું અપમાન કરવાથી "તોપના મોઢે બાંધીને ઉડાડી દેવામાં આવે છે" એવું કંઈક સત્ય નથી. આવી વાતો અતિશયોક્તિ અને કાલ્પનિક છે. પોલેન્ડ એક લોકશાહી દેશ છે, અને ત્યાં આવી કોઈ સજાનું પ્રાવધાન નથી.
ભારત-પોલેન્ડના સંબંધો
2022માં યુક્રેન-રશિયા યુદ્ધ દરમિયાન પોલેન્ડે ભારતીય નાગરિકો, ખાસ કરીને વિદ્યાર્થીઓ,ને વિઝા વિના આશ્રય આપ્યો અને તેમની મદદ કરી. આને મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજીના ઐતિહાસિક યોગદાન પ્રત્યેની કૃતજ્ઞતા તરીકે જોવામાં આવે છે. જોકે, આ એક ખાસ પરિસ્થિતિ હતી, અને પોલેન્ડમાં હંમેશા વિઝા વિના પ્રવેશની નીતિ નથી.
ભારતીય શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં અભાવ
આપણી શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજીના આ મહાન કાર્યનો ઉલ્લેખ ખૂબ જ ઓછો જોવા મળે છે. ભારતના ઇતિહાસના પાઠ્યપુસ્તકોમાં આવા ગૌરવશાળી પ્રસંગોને યોગ્ય સ્થાન નથી મળ્યું, જે ખરેખર દુઃખદ છે. જો કોઈ પોલિશ નાગરિક ભારતીયને પૂછે, "શું તમે જામનગરના મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજીને ઓળખો છો?" તો ઘણા ભારતીયો, ખાસ કરીને યુવાનો, કદાચ "ના, અમને ખબર નથી" એવું જવાબ આપે. આ આપણી શિક્ષણ વ્યવસ્થાની ખામી દર્શાવે છે, જે આપણને આપણા ગૌરવશાળી ઇતિહાસથી દૂર રાખે છે.
નિષ્કર્ષ
મહારાજા દિગ્વિજયસિંહજી જાડેજાએ પોલિશ શરણાર્થીઓને આશ્રય આપીને માનવતાનું અદ્ભુત ઉદાહરણ આપ્યું. તેમનું આ યોગદાન ભારત-પોલેન્ડના સંબંધોનો એક અમૂલ્ય ભાગ છે. પોલેન્ડ આજે પણ તેમની ઉદારતાને યાદ કરે છે અને સન્માન આપે છે. આપણે પણ આ ગૌરવશાળી ઇતિહાસને આપણા શિક્ષણમાં સામેલ કરી, નવી પેઢીને આવા મહાન વ્યક્તિત્વની વાતો જણાવવી જોઈએ.
