જીવનનો મર્મ
સંસ્કૃત સુભાષિત:
प्रियं च धर्मः संनादति, यद् प्राधान्यं तदेव जीवनम्।
જે પ્રિય અને ધર્મસંગત છે, તે જ જીવનનું પ્રાધાન્ય છે।
એક શાંત સવારે, ફિલોસોફીના પ્રોફેસર શાંતિલાલભાઈ વર્ગખંડમાં પ્રવેશ્યા. તેમના હાથમાં થોડી વસ્તુઓ હતી—એક ખાલી શીશાનો જાર, એક ડબ્બો નાના કાંકરાથી ભરેલો, અને બીજો રેતથી ભરેલો. વિદ્યાર્થીઓ આશ્ચર્યથી તેમની સામે જોઈ રહ્યા હતા. આજે કંઈક અલગ થવાનું હતું, એવું તેમના ચહેરા પરથી લાગતું હતું.
વર્ગ શરૂ થયો. શાંતિલાલભાઈએ ખાલી શીશાનો જાર ટેબલ પર મૂક્યો અને તેમાં મોટા-મોટા પત્થરો ભરવા લાગ્યા. પત્થરો એક પછી એક જારમાં ગોઠવાતા ગયા, અને જાર લગભગ ભરાઈ ગયો. તેમણે વિદ્યાર્થીઓ તરફ જોઈને પૂછ્યું, "બોલો, આ જાર ભરાઈ ગયો?" વિદ્યાર્થીઓએ એકસૂરે જવાબ આપ્યો, "હા, સર, ભરાઈ ગયો!"
શાંતિલાલભાઈએ હળવું સ્મિત કર્યું અને એક ડબ્બો ખોલ્યો, જેમાં નાના-નાના કાંકરા હતા. તેમણે એ કાંકરા જારમાં મુકવાશરુ કર્યા. જારને થોડું હલાવતાં, કાંકરા પત્થરોની વચ્ચેની ખાલી જગ્યાઓમાં ગોઠવાઈ ગયા. ફરીથી તેમણે પૂછ્યું, "હવે, આ જાર ભરાઈ ગયો?" વિદ્યાર્થીઓએ થોડો વિચારીને કહ્યું, "હા, સર, હવે તો ભરાઈ ગયો!"
પ્રોફેસરે હવે બીજો ડબ્બો ખોલ્યો, જેમાં ઝીણી રેત હતી. તેમણે રેત જારમાં રેડવા માંડી. રેત ધીમે ધીમે બાકી રહેલી નાની-નાની જગ્યાઓ ભરતી ગઈ, અને જાર સંપૂર્ણ ભરાઈ ગયો. શાંતિલાલભાઈએ ત્રીજી વાર પૂછ્યું, "હવે? આ જાર ભરાઈ ગયો?" વિદ્યાર્થીઓએ હસીને એકસાથે જવાબ આપ્યો, "હા, સર, હવે ચોક્કસ ભરાઈ ગયો!"
શાંતિલાલભાઈએ શાંત સ્વરે સમજાવવાનું શરૂ કર્યું, "હું ઈચ્છું છું કે તમે આ જારને તમારા જીવન સમજો. આ મોટા-મોટા પત્થરો તમારા જીવનની સૌથી મહત્વની વસ્તુઓ છે—તમારું કુટુંબ, તમારો જીવનસાથી, તમારું સ્વાસ્થ્ય, તમારાં બાળકો. આ એવી વસ્તુઓ છે કે જો તમે જીવનમાં બીજું બધું ગુમાવી દો, પણ આ રહે, તો પણ તમારું જીવન પૂર્ણ રહેશે. આ કાંકરા એ બીજી મહત્વની વસ્તુઓ છે—જેમ કે તમારી નોકરી, તમારું ઘર, તમારી ગાડી. અને આ રેત? આ બાકીની નાની-નાની વસ્તુઓ છે—જેમ કે નાની-મોટી ચિંતાઓ, નાના-નાના શોખ, રોજિંદી બાબતો."
તેમણે થોડો વિરામ લઈને આગળ કહ્યું, "જો તમે જારને પહેલાં રેતથી ભરી દો, તો કાંકરા અને પત્થરો માટે જગ્યા નહીં રહે. જીવનમાં પણ આવું જ થાય છે. જો તમે તમારો બધો સમય અને શક્તિ નાની-નાની વસ્તુઓમાં ખર્ચી નાખો, તો તમારી પાસે એ વસ્તુઓ માટે ક્યારેય સમય નહીં રહે જે ખરેખર મહત્વની છે. તમારી ખુશી માટે જે જરૂરી છે, તેના પર ધ્યાન આપો. તમારાં બાળકો સાથે રમો, તમારા જીવનસાથી સાથે નાચો, તેમની સાથે વાતો કરો. નોકરી પર જવા માટે, ઘર સાફ કરવા માટે, પાર્ટી આપવા માટે હંમેશાં સમય મળશે. પણ પહેલાં પત્થરો પર ધ્યાન આપો—એ વસ્તુઓ જે ખરેખર મહત્વની છે. તમારી પ્રાથમિકતાઓ નક્કી કરો. બાકી બધું તો માત્ર રેત છે."
વિદ્યાર્થીઓ સ્તબ્ધ થઈ ગયા. શાંતિલાલભાઈના શબ્દો તેમના હૃદયમાં ઊતરી ગયા. એક વિદ્યાર્થીએ હાથ ઊંચો કરીને પૂછ્યું, "સર, આપણે આ પત્થરોને કેવી રીતે ઓળખીએ?" પ્રોફેસરે હસીને કહ્યું, "તમારું હૃદય જાણે છે. જે તમને ખરેખર ખુશી આપે, જે તમારા જીવનને અર્થ આપે, એ જ તમારા પત્થરો છે. બસ, તેની કદર કરો, અને રેતને તેની જગ્યાએ રહેવા દો."
એ દિવસથી વિદ્યાર્થીઓએ જીવનને નવી રીતે જોવાનું શરૂ કર્યું. તેઓ સમજી ગયા કે જીવનની ખરી સંપત્તિ એ નાની-નાની ચીજો નથી, પણ એ વસ્તુઓ છે જે હૃદયને સ્પર્શે છે. શાંતિલાલભાઈનો આ પાઠ ફક્ત વર્ગખંડ પૂરતો ન રહ્યો, પણ તે દરેક વિદ્યાર્થીના જીવનમાં એક દીવો બની ગયો, જે તેમને હંમેશાં માર્ગ બતાવતો રહ્યો.
सा भार्या या प्रियं ब्रुते स पुत्रो यत्र निवॄति: ।
तन्मित्रं यत्र विश्वास: स देशो यत्र जीव्यते ॥
· પ્રિયં મધુરં ભાષતિ સા શોભના ભાર્યા: સાચી પત્ની તે છે જે પ્રેમથી અને મધુર શબ્દોમાં વાત કરે, જેના શબ્દો હૃદયને સ્પર્શે અને સંબંધોમાં મીઠાશ લાવે.
· યઃ પિતરં સુખદાયી આચરતિ સઃ સત્પુત્રઃ: ખરો પુત્ર તે છે જે પોતાના પિતાને સુખ આપે, તેમનું સન્માન કરે અને તેમની ખુશીનું ધ્યાન રાખે.
· યસ્મિન્ વિશ્વાસઃ ભવતિ સઃ સચ્ચિદ્મિત્રમ્: સાચો મિત્ર તે છે જેના પર પૂર્ણ વિશ્વાસ કરી શકાય, જે સુખ-દુઃખમાં સાથ આપે અને હંમેશાં નિષ્ઠાપૂર્વક સાથ નિભાવે.
· યત્ર સુખેન જીવનં ભવતિ તદેવ સુદેશઃ: સાચો દેશ તે છે જ્યાં વ્યક્તિ શાંતિથી, સુખથી અને સન્માનથી જીવન જીવી શકે, જ્યાં ભય કે અશાંતિ ન હોય.
