મિત્રનો સાથ
मित्रं सङ्कटकाले च परीक्ष्यते।
મિત્રની પરીક્ષા સંકટના સમયે થાય છે.
ગામની બહારના રસ્તે, ધૂળભરી ડગર પર, રામજી પોતાની ઘોડાગાડી સાથે રોજની કામગીરીમાં વ્યસ્ત હતો. તેનો ઘોડો, તેજસ , વર્ષોથી તેનો વફાદાર સાથી હતો. રામજી શાકભાજી, અનાજ અને ખેતરનો માલ ગામથી શહેરના બજારમાં લઈ જતો. શ્યામેં ઘોડા ની મજબૂત પીઠ અને ચપળ પગલાંએ રામજીની જિંદગીને સરળ બનાવી હતી. બંને વચ્ચે એક ન બોલાયેલો સંબંધ હતો—જે શબ્દોની નહીં, પણ હૃદયની સમજણનો હતો.
એક દિવસ, આકાશમાં કાળાં ડીબાંગ વાદળો ઘેરાયાં. પવનની ગતિ એટલી તેજ થઈ કે ઝાડનાં પાંદડાં ધ્રૂજવા લાગ્યાં. રામજી બજારથી પાછો ફરતો હતો, ત્યાં જ અચાનક તોફાને જોર પકડ્યું. ધોધમાર વરસાદ શરૂ થયો, અને વીજળીના કડાકા સાથે આકાશ ગડગડવા લાગ્યું. રસ્તા પર દોડતા લોકો ઝાડ નીચે, ઝૂંપડીઓમાં, કે જ્યાં જ્યાં આશરો મળે ત્યાં દોડ્યા. પણ રામજી તેજસ ની બાજુમાં ઊભો રહ્યો, એક ડગલું પણ હટ્યો નહીં. તે ઘોડા ને પકડી, ગળે વળગાડી ત્યાંજ ઉભો રહ્યો. ઘોડો તેના માલિક સાથે જોઈ વાદળ ના ગડગડાટ વચ્ચે તેને ગભરામણ ન થઇ. શાંત રહ્યો.
तदेवास्य परं मित्रं यत्र संक्रामति द्वयम्!
दृष्टे सुखं च दुःखं च प्रतिच्छायेव दर्पणे!!
જેમ મનુષ્ય અરીસામાં જોઈને પોતાનું પ્રતિબિંબ જુએ છે, તેમ જે વ્યક્તિના ચહેરા પર ફક્ત પોતાના સુખ અને દુઃખનું જ પ્રતિબિંબ દેખાય છે, તે જ તેનો સર્વોત્તમ મિત્ર છે.
વરસાદના ટીપાં એટલી તાકાતથી પડતાં હતાં કે રામજીના કપડાં થોડી જ વારમાં રેબઝેબ થઈ ગયાં. તેજસ ગભરાઈને હડફટાટ કરવા લાગ્યો, પણ રામજીએ તેને ચુસ્તપણે ગળે લગાવી લીધો. તેના હાથ તેજસ ની ગરદન પર ફરતા હતા, જાણે કહેતા હોય, "ડરીશ નહીં, હું તારી સાથે છું." તેજસ ની આંખોમાં ભય હતો, પણ રામજીની હૂંફથી તે ધીમે ધીમે શાંત થવા લાગ્યો.
વરસાદ બંધ થયો. આકાશ ખુલ્યું, અને સૂરજની કિરણો ધરતી પર પડવા લાગી. રસ્તા પરથી પસાર થતા ગામના લોકો રામજીને જોઈ રહ્યા હતા. ભીંજાયેલો રામજી, તેજસ ની બાજુમાં ઊભો, હજી પણ તેની ગરદન પર હાથ ફેરવી રહ્યો હતો. એક વૃદ્ધે પૂછ્યું, "રામજી, તું આશરો લેવા કેમ ન ગયો? આટલા વરસાદમાં શા માટે ઊભો રહ્યો?"
રામજીએ એક દયાળુ સ્મિત સાથે કહ્યું, "આવા સમયે મારે મારા મિત્રની પડખે ઉભું રહેવું જોઈએ.
"विद्या मित्रं प्रवासेषु, भार्या मित्रं गृहेषु च।
व्याधितस्यौषधं मित्रं, धर्मो मित्रं मृतस्य च॥"
· વિદ્યા પ્રવાસે મિત્રમ્: જ્યારે વ્યક્તિ પ્રવાસે હોય, ત્યારે વિદ્યા તેનો સાથ આપે છે. જ્ઞાનથી તે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી શકે છે અને નવા સંજોગોમાં પોતાને સ્થાપિત કરી શકે છે.
· ગૃહે ચ પત્ની: ઘરમાં પત્ની સાચો સાથી બને છે, જે પ્રેમ, સમર્પણ અને સહકારથી જીવનને સુંદર બનાવે છે.
· રોગિણઃ ઔષધમ્: રોગી માટે દવા સૌથી મોટો મિત્ર છે, કારણ કે તે રોગમાંથી મુક્તિ આપે છે.
· મૃતસ્ય ધર્મઃ: મૃત્યુ પછી ધર્મ (સારા કર્મો) જ વ્યક્તિનો સાથ આપે છે, કારણ કે તેના આધારે જ આત્માનો આગળનો માર્ગ નક્કી થાય છે.
सख्यं बन्धनमद्वैतं न हि सुतसुखं विना।
સાચી મિત્રતા એક એવો બંધન છે જે એકતા અને વિશ્વાસ પર આધારિત હોય છે. તે ભૌતિક સુખો કે કુટુંબના આનંદથી પણ ઉપર હોય છે, કારણ કે તે હૃદયની ઊંડી લાગણીઓ અને સમર્પણથી બનેલી હોય છે.
सखा धर्ममणिः सदा, शान्तो धर्मपतिस्वरः।
સાચા મિત્રની ખાસિયતો દર્શાવે છે. તે ધર્મ (ન્યાય અને સત્ય)નું રત્ન સમાન હોય છે, જે હંમેશાં શાંત રહે છે અને નૈતિક મૂલ્યોનું રક્ષણ કરે છે. આવો મિત્ર જીવનમાં માર્ગદર્શક અને સહાયક બને છે.
यः सखा सदा धर्मात्मा शान्तो सदा सदा सुखी।
સાચા મિત્રના ગુણોને ઉજાગર કરે છે. એવો મિત્ર જે ન્યાયી, શાંત અને હંમેશાં ખુશ રહે છે, તે જીવનમાં સાચો સાથી બને છે. તેની હાજરીથી જીવનમાં સુખ અને સ્થિરતા આવે છે.
सखा सदा सुखं यच्छेत्, बन्धुः सम्रक्ष्यतां हरिः।
સાચા મિત્રની ભૂમિકા દર્શાવાઈ છે. તે હંમેશાં સુખ આપે છે અને બંધુ (સાથી)ની જેમ દૈવી શક્તિની જેમ રક્ષણ આપે છે. આવો મિત્ર જીવનના સંકટોમાં ઢાલ બનીને ઊભો રહે છે.
