कथा: दूरवरचा दीवा
पाऊस नुकताच थांबला होता. रस्त्यावरून माणसं झपाट्याने जात होती. कधी काळी त्याच रस्त्याने चालणारा एक तरुण, आता एका मोठ्या NGO चा संचालक होता – विष्णू प्रकाश उर्फ 'विषाल'.
त्याच्या मनात अजूनही एक नाव अलगद अलगद वसलेलं होतं – प्रेमा.
ती गोंडस हसणारी, सरळ केसांची, आणि डोळ्यांत निरागसतेचं पाणी असलेली मुलगी त्याच्या कॉलेजच्या दिवसांची आठवण होती. कॉलेजमधून एकत्र घरी चालताना तिचं म्हणणं असायचं, "बघ, विषाल, स्वप्नं पाहणं चांगलं... पण जेव्हा घरात चूल पेटवायची जबाबदारी असते, तेव्हा तीच स्वप्नं खूप दूर वाटतात..."
तो तेव्हा फक्त हसायचा. कारण त्याच्या स्वप्नात फक्त तीच होती. पण ते स्वप्न, गरिबीच्या काचांनी फुटून गेलं.
ती लग्न करून निघून गेली. त्याच्या मनात एकच नाव कोरलं गेलं – शैलेश. एक श्रीमंत व्यापारी, जो प्रेमावर खूप प्रेम करत होता, आणि प्रेमाने त्याचं ऐकलं.
विषालच्या आयुष्यात नंतर बरीच उलथापालथ झाली. शाळेत लहान मुलांना शिकवत शिकवत त्याने स्वतःचं एक समाजसेवेचं केंद्र उभं केलं. त्याचं काम बघून बऱ्याच मोठ्या संस्था त्याला मदत करायला लागल्या. पण एक दिवस त्याचं संपूर्ण अस्तित्व हादरून गेलं.
त्या दिवशी त्याच्या NGO मध्ये एक बाई आली होती. साध्या साडीत, डोळ्यांत काळजी, चेहऱ्यावर काळवंडलेला थकवा. पण त्या डोळ्यांत ओळखीची एक चमक होती. ती प्रेमा होती.
ती त्याला ओळखली नव्हती... सुरुवातीला.
"मी शैलेश देशमुखची पत्नी... त्याला कॅन्सर झालाय. हॉस्पिटलच्या खर्चाने आमचं घर विकायला आलंय. कुठून तरी ऐकलं होतं की तुमचं संस्था गरजू रुग्णांसाठी मदत करते..."
विषालचं हृदय दडपून गेलं. एक क्षण तो काही बोललाच नाही.
"शैलेश देशमुख?" त्याने विचारलं.
ती हळूच मान हलवते.
"तुम्ही... प्रेमा?"
तिच्या डोळ्यांत आश्चर्य व मिश्र भावना एकाचवेळी उमटल्या. त्या डोळ्यांतून पाणी आलं. "विषाल..." ती हळूच म्हणाली. तो शब्द तिने कित्येक वर्षांनी उच्चारला होता. तो शब्द तिच्या ओठांवर बसला नव्हता, पण हृदयात कायम होता.
"मी तुझ्यापर्यंत यायचं ठरवलंच नव्हतं... पण शैलेशसाठी..." ती थांबली. अश्रू गालावरून ओघळले.
विषाल काही न बोलता, तिचा अर्ज घेतो. तिच्या निघून गेल्यानंतर त्याने स्वतः त्या कागदपत्रांकडे बघितलं आणि त्वरित निर्णय घेतला. "उद्या रुग्णालयात शैलेशला ICU ट्रान्सफर करा. पैशांची व्यवस्था मी करतो."
दोन महिने शैलेशच्या उपचारांसाठी त्याने स्वतः धडपड केली. पैशांची कसर न होऊ देता, उत्तम डॉक्टर्स लावले. पण...
नियतीनं आपला निर्णय आधीच लिहून ठेवलेला होता.
शैलेश गेला.
एक शून्यता घरात पसरली. प्रेमा आता एकटी होती. तिच्या कुशीत एक छोटं बाळ होतं – विहान. त्या दिवशी, अंत्यसंस्कारांनंतर, ती त्याच्या NGO बाहेर उभी होती.
"माझ्याकडे काही उरलं नाही आता... पण मी काही करू शकते का इथे? काहीही... साफसफाई, काम, लेखनिक..." तिच्या स्वरात कणव नव्हती, गरज होती – जगायची.
विषालने तिला कार्यालयात बोलावलं. त्याने तिला डाटा एंट्री ऑपरेटर म्हणून काम दिलं. नवीन जगात नवीन ओळख निर्माण करण्याची संधी.
प्रेमा शांतपणे ऑफिसमध्ये रुळू लागली. दिवस जात होते. तिचा मुलगा शाळेत जाऊ लागला. कधी संध्याकाळी उशिरा काम करताना ती विषालच्या केबिनजवळून जात असे, त्याच्या पत्नीला – मायाला – काहीतरी वाचून दाखवताना ऐकायची.
एक दिवस तिने विचारलं, "माया दीदी... त्या काय वाचत होत्या?"
"त्या वाचत नाहीत प्रेमा..." तो हलकसं हसला.
"का?"
"माया आंधळी आहे..."
ती थिजली.
"मग... तुमचं लग्न?"
"हो..." तो मान हलवतो.
ती थांबली. नजरेत विचार होते.
विषाल काही क्षण शांत राहिला. मग म्हणाला...
"ज्यांच्याकडे डोळे होते त्यांनी मला नजरेआड केलं... आणि जी अंध होती तिने मला उभं केलं..."
त्या एका वाक्यानं ती हादरली.
त्या रात्री ती खूप वेळ विचार करत बसून राहिली. आयुष्य किती वळणं घेतं हे तिला समजत गेलं.
---
काही महिने निघून गेले...
प्रेमा आता या संस्थेचा अविभाज्य भाग झाली होती. तिच्या कामात प्रामाणिकपणा होता. विषाल आणि माया – दोघेही तिच्यावर पूर्ण विश्वास ठेवत. विहानला ती आपल्या पद्धतीने वाढवत होती, पण त्याच्या डोळ्यांत एक वेगळा आदर होता – विषालसाठी.
मायालाही प्रेमा आता केवळ एक कर्मचारी नव्हती – ती एक सखी होती.
प्रेमा कधी कुणाला सांगत नसे, पण एकटेपणाच्या रात्री, ती जुन्या काळात डोकावत असे. आणि विषालचा तो एकच वाक्य पुन्हा पुन्हा तिच्या कानात घुमायचा.
"जे डोळ्यांनं बघतात ते नेहमी समजून घेत नाहीत... पण जे हृदयाने समजतात, त्यांचं प्रेम खऱ्या अर्थानं आंधळं असतं."
---
कथा संपते, पण भावना उरत जातात.
प्रेम, त्याग, आणि स्वीकार... हे तीन शब्द त्या तिघांच्या आयुष्यात एकत्र गुंफले गेले होते.
---
शेवटचा संवाद (सारांश):
एक दिवस विहान विषालकडे पाहून म्हणाला –
"काका, तुम्ही मम्मीला हसवता, माझ्यासारखं कोणी नाही... तुम्ही बाबा नाही का माझ्यासाठी?"
विषाल डोळे मिटतो. मायाच्या चेहऱ्यावर एक शांतस्मित उमटतं.
प्रेमा फक्त बघत राहते. कोणताही शब्द न बोलता, तिच्या हृदयात काहीतरी हलतं.
कारण प्रेमाची परिभाषा केवळ जवळ असणं नाही, तर वेळेवर साथ देणं असतं.
---
कथा – 'दूरवरचा दीवा'
(कधी कधी दूर असलेली माणसंच आयुष्य उजळवतात.
