પુનઃ પુનઃ
घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्।
અર્થ: ચંદનને વારંવાર ઘસવાથી પણ તેની સુગંધ જળવાઈ રહે છે।
કોઈ પણ ચીજ વારં વાર કરવાથી તે દ્રઢ થાય છે અને પ્રભાવિત થાય છે.
ભારતના ગુરુકુળ ની આ વાત છે. સવારના રામ પ્રહરે સ્નાન કરી એક ઋષિ રોજની જેમ પોતાના પિત્તળના લોટાને ઘસી રહ્યા હતા. ઘણી વાર લોટો ઘસ્યા પછી જ્યારે તેઓ ઊભા થયા. આ જોઈ તેમના એક શિષ્યએ સવાલ કર્યો કે, ‘રોજ-રોજ આટલો સમય આ લોટો ઘસવાની શી જરૂર છે? અઠવાડિયામાં એક વખત ઘસો કે વધુમાં વધુ ત્રણ વખત. બાકીના દિવસોમાં તો આને ફક્ત પાણીથી ધોઈને કામ ચલાવી શકાય છે. તેની ચમક એટલી બધી ઝાંખી તો નહીં પડે.’
ઋષિએ કહ્યું - 'તું તો સાચું જ કહે છે. રોજ-રોજ પાંચ-દસ મિનિટ આમાં બરબાદ જ થાય છે.'
प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः, प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः।
विघ्नैः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः, प्रारभ्य तूत्तमजना न परित्यजन्ति।।
નીચ વ્યક્તિ અડચણના ડરથી કામ શરૂ જ નથી કરતી, મધ્યમ વ્યક્તિ કામ શરૂ કરીને અડચણ આવે ત્યારે છોડી દે છે, પરંતુ ઉત્તમ વ્યક્તિ વારંવાર અડચણો આવવા છતાં પણ કામને છોડતી નથી।
ત્યારબાદ તેમણે તેને ઘસવાનું છોડી દીધું. થોડા જ દિવસોમાં તે લોટાની ચમક ઝાંખી પડવા લાગી. પિત્તળ નો લોટો લોઢા જેવો દેખાવા લાગ્યો. એક અઠવાડિયા પછી ઋષિએ તે શિષ્યને બોલાવ્યો અને કહ્યું, ‘કે મેં આને રોજ ઘસવાનું છોડી દીધું, હવે આજે ફુરસતમાં હો તો આ લોટાને સાફ કરી દે.’ શિષ્યએ હા પાડી અને કૂવા પર લઈ જઈને મૂંજથી લોટો ઘસવાનું શરૂ કર્યું. ઘણી વાર ઘસવા છતાં પણ તે પહેલા જેવી ચમક ન લાવી શક્યો. પછી વધુ ઘસ્યો, ઘણી મહેનત કરી ત્યારે જઈને લોટો થોડો ચમક્યો.
ઋષિ હસ્યા અને બોલ્યા - 'આ લોટાથી શીખો. જ્યાં સુધી આને રોજ ઘસવામાં આવતો રહ્યો, ત્યાં સુધી આ રોજ ચમકતો રહ્યો. તને તેની રોજની ચમક એકસરખી લાગતી હશે, પણ મને આ રોજ થોડો વધુ ચમકદાર દેખાતો હતો. હું જેટલું ઘસતો, તેટલું આ વધુ ચમકતું. રોજ ન ઘસવાને કારણે તેની ચમક જતી રહી.’
अविद्यायाः समाप्तिं स्वाध्यायेन पश्यति।
बुद्धिमान्यः पुनः पुनः स्वाध्यायं समाचरेत्॥
બરાબર એવું જ સાધક સાથે થાય છે. જો તે રોજ પોતાના મનને સાફ ન કરે તો મન સાંસારિક વિચારોથી પોતાની ચમક ગુમાવી દે છે, તેને રોજ સ્વાધ્યાય થી ચમકાવવું જોઈએ. જો એક દિવસ પણ અભ્યાસ છોડી દે તો ચમક ઝાંખી પડી જશે. તેથી જો તું પોતાને મજબૂત સ્તંભ આપવા માંગે છે તો સ્વાધ્યાય કર, ત્યારે જ આ લોટાની જેમ ચમકીને સમાજમાં જ્ઞાનની, પરમાત્માની રોશની ફેલાવીશ.
सत्यं वद धर्मं चर स्वाध्यायान्मा प्रमदः ।
आचारस्य प्रियं धनमाहृत्य प्रजातन्तुं मा व्यवच्छेत्सीः ॥ तैत्तिरीय उपनिषद 1.11.1
+++++++++++++++++++++++++
पुनरापि जननं पुनरपि मरणं पुनरपि जननी जठरे शयनम्।
इह संसारे बहुदुस्तारे कृपयाऽपारे पाहि मुरारे ॥
અર્થ: વારંવાર જન્મ, વારંવાર મૃત્યુ, વારંવાર માતાના ગર્ભમાં રહેવું!
આ સંસાર અત્યંત દુઃખદાયી છે, હે અપાર કૃપાળુ મુરારી, મને રક્ષા કરો ॥
विघ्नै: पुन: पुनरपि प्रतिहन्यमाना: , प्रारभ्यचोत्तमजना: न परित्यजंति ।।
અર્થ: વારંવાર અડચણો આવવા છતાં જે કાર્ય શરૂ કર્યું છે તેને છોડતા નથી, તે લોકો ઉત્તમ છે।
पुनः पुनः प्रयत्नेन, कार्यं सिद्धति निश्चितम्।
વારંવાર પ્રયાસ કરવાથી કાર્ય નિશ્ચિત રૂપે સિદ્ધ થાય છે।
पुनः पुनः अभ्यासेन, विद्या विनयमाप्नुयात्।
વારંવાર અભ્યાસથી વિદ્યા અને વિનમ્રતા પ્રાપ્ત થાય છે।
पुनः पुनः चिन्तनेन, सत्यं प्रकाशति हृदि।
વારંવાર ચિંતન કરવાથી સત્ય હૃદયમાં પ્રકાશિત થાય છે।
पुनः पुनः संशोधनेन, कांचनं चमति यथा।
વારંવાર શુદ્ધ કરવાથી જેમ સોનું ચમકે છે, તેમ જીવન પણ ચમકે છે।
