એક વખતની વાત છે, એક રાજા હતો જે ઘણો જ વિચારશીલ અને ન્યાયપ્રિય હતો. એક દિવસ રાજા એ વિચાર કર્યો કે, "મારા રાજ્યમાં ઘરમાં પતિનું શાસન છે કે પત્નીનું?" આ પ્રશ્નોનું સાચું જવાબ જાણવા માટે એણે એક સર્વે કરવાનો નિર્ણય કર્યો.
રાજાએ જાહેર કર્યું કે જે ઘરમાં પતિનું શાસન હોય, એ લોકોને એક સુંદર ઘોડો ઇનામ આપવાનો છે અને જે ઘરમાં પત્નીનું શાસન હોય, એ લોકોને રસીલા અને તાજા સફરજન અપાશે.
પ્રતિસાદ ચમત્કારિક હતો. સારા એવામાં ઘણા લોકો રાજાની ઓફર માટે આવીને સફરજન લઈ ગયા. રાજા ચિંતિત થયો, "એમને તો કઈક ખોટું જ લાગતું હશે! શું બધાંનાં ઘરમાં પતિનાં કહ્યાંનો પ્રભાવ નથી?"
એવામાં એક મજબૂત, લાંબી મુછો ધરાવતો, લાલ આંખો અને બળદાર શરીરવાળો જવાન આવે છે અને બોલે છે, "હું કહું છું કે મારા ઘરમાં તો હું જ શાસક છું! એહ, લાવો ઘોડો!"
રાજા ખુશ થઈને તરત જ કહિ દે છે, "લાવ, લાવ! ઘોડો લઈ જાવ!"
જવાન કાળો ઘોડો લઈ ઘર ગયો.
કોઈ સમય પછી જવાન ફરીથી રાજાના દરબારમાં આવી ગયો. રાજા આશ્ચર્યચકિત થઇને પુછે છે, "કેમ, જવાની ભાઈ, પાછો કેમ આવ્યા?"
જવાન ગુસ્સામાં કહે છે, "મહારાજ, મારા ઘરની માલિકી તે અમુક રીતે નિર્ધારિત છે! મારાં ઘરની માલિકીએ કહ્યુ છે કે, કાળો ઘોડો અપશુકનિયાળ માનવામાં આવે છે. તે કહે છે કે 'સફેદ ઘોડો' વધુ શ્રેષ્ઠ અને શુભ માનવામાં આવે છે."
રાજા થોડીવાર મૌન રહે છે, પછી ગુસ્સામાં કહે છે, "ઘોડો મુકો! અને હવે આ સફરજન લઈ જાઓ!"
રાત્રિ પડી ગઈ અને દરબાર વિખરાઇ ગયો.
આ સાથે, એક અચાનક મહામંત્રીએ દરબાર દરવાજે ખખડાવતાં આવ્યો.
"હોય છે મહામંત્રી! શું કામ છે?" રાજાએ પુછ્યું.
મહામંત્રી પરિચય આપતાં કહ્યું, "મહારાજ, તે સવાલને નમ્રતા સાથે પુછતો છું - જો તમે ઘોડો અને સફરજન જેવા ઇનામો મૂકી રહ્યાં છો, ઇનામ તરીકે રાખ્યા એના કરતાં એક મણ અનાજ અને સોનામહોર રાખ્યા હોત તો ખાવામાં કે ઘરના ને ઘરેણાં કરવા કામ તો આવત..”
રાજા હસતાં જવાબ આપે છે, "હા, મારે પણ એ યોગ્ય લાગ્યું. સચ્ચાઈ એ છે કે, મહારાણી એ મને આ સલાહ આપી અને મેં એ માન્ય રાખી."
મહામંત્રી આગળ એણે પ્રશ્ન કર્યો, " મહારાજ, તો હવે તમારા માટે સફરજન સુધારી આપુ...❓ “ મંત્રીએ મેણું માર્યું.
રાજા મૌન રહી હસતાં જવાબ આપતા કહે, " રાજા મરક મરક હસ્યા અને પુછ્યુ.. મહામંત્રી આ સવાલ તો તમે દરબાર માં આજે અથવા સવારે પણ પુછી શકતા હતા.. તો અત્યારે આવવાનુ કારણ ?"
મહામંત્રી હસતાં કહ્યા, " એ તો મારી પત્નીએ એ કીધું કે જાવ અત્યારે જ પુછતા આવો એટલે સાચી ખબર પડે....!"
રાજા (વાત કાપી ને) : “મહામંત્રી જી , સફરજન તમે હાથે લેશો કે હુ ઘરે મોકલી આપું “ રાજા એ મંત્રીના મેણા નો પ્રેમ થી ઉત્તર આપ્યો.
પુરુષોને દયાળુ અને મજબૂત ગણાય છે, ત્યાં પણ જો સાચું દૃષ્ટિકોણ હોય તો સચ્ચાઈ એવી છે કે સંસારનો સાચો શાસક તે છે જે સ્ત્રીનો વિચાર કરે છે.
ત્યારે, રાજાએ પણ સ્વીકાર્યું કે ગૃહસ્થ જીવનમાં તુલનાત્મક રીતે, સ્ત્રીનું શાસન તેના પતિ કરતાં વધુ શ્રેષ્ઠ અને સુખી બનાવનાર છે.
આ વાર્તા મેં મારી પત્ની ના કહેવાથી મૂકી છે.
यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः ।
यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः ।।
જ્યાં સ્ત્રીજાતિનો આદર અને માનસિક સન્માન થાય છે, જ્યાં તેમની જરૂરિયાતો અને અપેક્ષાઓને પૂરું કરવામાં આવે છે, ત્યાં તે સ્થળ, સમાજ અને પરિવારમાં દેવતાઓ પ્રસન્ન રહે છે. અને જ્યાં એવું ન થાય, જ્યાં સ્ત્રી માટે તિરસ્કારવાળો વર્તાવ થાય છે, ત્યાં દેવકૃપા ન રહેતી છે અને ત્યાં કરેલા કાર્ય સફળતા પામતા નથી.
शोचन्ति जामयो यत्र विनश्यत्याशु तत्कुलम् ।
न शोचन्ति तु यत्रैता वर्धते तद्धि सर्वदा ।।
જેમણે કુળમાં પારિવારિક સ્ત્રીઓ સાથે દુર્વ્યવહાર કર્યો હોય, જેથી તે દુઃખી રહે છે, એવા કુળનો વહેલા વિનાશ થઈ જાય છે અને તેનું અવનતિ શરૂ થઈ જાય છે. જોકે, જે કુળમાં એવી પરિસ્થિતિ નથી, જ્યાં સ્ત્રીઓ આનંદિત રહે છે, તે કુળ પ્રગતિ કરે છે. (પરિવારની પુત્રીઓ, બધીયું, નવવિવાહિતાઓ વગેરે જેવા નજીકના સંબંધીઓને ‘જામી’ કહેવામાં આવ્યા છે.)
जामयो यानि गेहानि शपन्त्यप्रतिपूजिताः ।
तानि कृत्याहतानीव विनश्यन्ति समन्ततः ।।
જે ઘરોમાં પારિવારિક સ્ત્રીઓનું અવમાન અને તિરસ્કાર થાય છે અને તે દુઃખી રહીને શાપ આપે છે, એટલે કે તેમના મનમાં કુળની અવનતિના વિચારો ઉપજતા છે, એ ઘરો બધા પ્રકારની વાસ્તવિક અથવા આધ્યાત્મિક નુકસાન સાથે વિક્રમિત થઈ જાય છે. (કૃત્યાઓ એ અજ્ઞાત શક્તિની પ્રતિનિધિ છે જે જાદૂ-ટોણો જેવી ક્રિયાઓ દ્વારા તે વ્યક્તિ અથવા કુળને નુકસાન પહોંચાડે છે.)
तस्मादेताः सदा पूज्या भूषणाच्छादनाशनैः ।
भूतिकामैर्नरैर्नित्यं सत्कारेषूत्सवेषु च ।।
આટલું કહેવાય છે કે જે લોકો ઐશ્વર્ય અને ઉન્નતિ મેળવવા માંગે છે, તેમને જોઈએ કે તે પારિવારિક સંસ્કાર અને વિભિન્ન ઉત્સવોના અવસરો પર પરિવારની સ્ત્રીઓનો આભૂષણ, કપડા અને સ્વાદિષ્ટ ખોરાક વગેરે આપીને આદર અને સન્માન વ્યકત કરે.
सन्तुष्टो भार्यया भर्ता भर्त्रा भार्या तथैव च ।
यस्मिन्नेव कुले नित्यं कल्याणं तत्र वै ध्रुवम् ।।
જે કુટુંબમાં દરરોજ બિનમુલ્ય રીતે પત્ની પતિને સંતોષી રાખે છે અને પતિ પણ પોતાની પતિવ્રતા પત્નીને સંતોષી રાખે છે, એ કુટુંબનું કલ્યાણ નિશ્ચિત છે. આવું કુટુંબ હંમેશા પ્રગતિ કરશે.
अश्वस्य भूषणं वेगो मत्तं स्याद् गजभूषणं।
चातुर्यम् भूषणं नार्या उद्योगो नरभूषणं।।
ઘોડાની શોભા તેના તેજથી થાય છે અને હાથીની શોભા તેની મસ્ત મચાવતી ચાલથી થાય છે. સ્ત્રીઓની શોભા તેમના વિવિધ કાર્યમાં કુશળતા અને પુરુષોની તેમની પરિશ્રમથી થાય છે.
स्त्रियां तु रोचमानायां, सर्वं तद्रोचते कुलम् ।
तस्यां त्वरोचमानायां, सर्वमेव न रोचते ॥
સ્ત્રીઓના આભૂષણ, વસ્ત્રો આદીથી પ્રસન્ન રહેવા પર તે ઘરનું આખું કુળ શોભિત થાય છે. જો સ્ત્રીઓ પ્રસન્ન ન હોય, તો બધું ખરાબ લાગતું રહે છે. આથી, જ્યાં સ્ત્રીઓ સુખી હોય છે, તે ઘરમાં સમૃદ્ધિ અને ખુશી રહે છે. જ્યાં સ્ત્રીઓ સુખી ન રહેતી હોય, ત્યાં કંઈક પણ સારો લાગતો નથી; એટલે આખું કુળ મલીન થાય છે.
पितृभिर्भातृभिश्चैताः पतिभिर्देवरैस्तथा। ।
पूज्या भूषयितव्याश्च बहुकल्याणमीप्सुभिः ॥
જેમણે પોતાનો વધુ કલ્યાણ માંગો છે, એવા માતાપિતા, ભાઈઓ, પતિઓ અને દેવામાંહેનાઓએ આ સ્ત્રીઓને વસ્ત્રો, આભૂષણો આદિથી આલંકૃત કરવું જોઈએ. આ અર્થ એ છે કે સ્ત્રી એ કેવો પણ રૂપ ધરાવતી હોય; માતા, બહેન, પત્ની અથવા અન્ય કોઈ પણ, તેનું સન્માન અવશ્ય કરવું જોઈએ.
