એક રાતે રાજા કૃષ્ણદેવ રાયે એક અદભૂત સપનું જોયું. તેણે હવામાં લટકતા એક સુંદર મહેલની કલ્પના કરી. તે મહેલ રંગબેરંગી પથ્થરોથી શણગારેલું હતું, અને તેમાં અજોડ વૈભવની ચમક હતી. તે મહેલમાં દીપક કે મશાલની જરૂર ન હતી. જ્યાં ઇચ્છા થાય ત્યાં પ્રકાશ થાય, અને જ્યાં મન થાય ત્યાં અંધકાર છવાઈ જાય. જાણે કલ્પવૃક્ષ ની જેમ. ઈચ્છા કરો ને ફલિત થાય.
एतद् विद्यात् समासेन लक्षणं सुख-दु:खयो: ॥
જેનુ કાબૂ તમારા હાથમાં નથી, તે દુ:ખ લાવે છે, પણ સુખી રહેવું તમારી પસંદગી છે.
આલસી વ્યક્તિને જ્ઞાન ક્યારેય પ્રાપ્ત ન થાય.
જ્ઞાન વગર જમીન કે ધન પ્રાપ્ત થતું નથી.
આ મહેલમાં સુખ અને વૈભવના અનોખા સાધનો પણ હતા. ધરતી પરથી ત્યાં પહોંચવા માટે માત્ર ઈચ્છા કરવી જ પૂરતી હતી. પલક ઝુકાવો અને તે મહેલમાં હાજર થઈ જાઓ!
આવા સપના થી રાજા ખુશ ખુશ થઇ ગયો.
બીજા દિવસે મોટેથી, રાજાએ આજે સવારે જ આખા રાજ્યમાં એક જાહેરાત કરી:
"જે મારા માટે એવું મહેલ તૈયાર કરશે, તેને એક લાખ સોનાની મુદ્રાઓથી પુરસ્કૃત કરવામાં આવશે."
રાજાના સપનાની વાત રાજ્યભરમાં ચર્ચામાં આવી. લોકો વિચાર કરવા લાગ્યા: "રાજાને આ અર્થશૂન્ય સપનાની આફત કેમ ગળે વળગાડી છે?" પરંતુ સાહસ કરીને આ વાત સીધે સીધું કહેવાની કોઈની હિંમત ન હતી. સપના પણ ક્યારે સાચા થાય છે?
રાજાએ પોતાના રાજ્યના તમામ કારીગરોને દરબારમાં બોલાવ્યા. તેમના સમક્ષ પોતાનું સપનું મૂકી દીધું. કુશળ કારીગરો અને અનુભવી મિસ્ત્રીઓએ ઘણું સમજાવ્યું:
"મહારાજ, આ માત્ર કલ્પના છે. આ પ્રકારનું મહેલ બનાવવું અસંભવ છે."
માનવી લાંબો સમય કલ્પનાઓમાં જીવી શકતો નથી. હકીકતની દુનિયામાં પગ મૂક્યા વગર છુટકો જ નથી.
પરંતુ રાજાના મનમાં તે સપનાનો પ્રભાવ એમ અટકવાનો નહોતો.
આ વાતનો ફાયદો કેટલાક ચાલાક લોકો ઉઠાવવા લાગ્યા. તેમણે રાજાને મહેલ બાંધવાનો નાટક કરી બહોળી સંપત્તિ લૂંટી લીધી.
રાજાના મંત્રીવર્ગ પણ ખૂબ ચિંતામાં હતો. રાજાને સમજાવવું ખૂબ જ કઠિન કામ હતું. જો સીધો સવાલ કરવામાં આવે તો રાજાનો ગુસ્સો ખાવાનો ભય હતો. મંત્રીઓએ મનોમંથન કરી અંતે નક્કી કર્યું કે આ સમસ્યાનો ઉકેલ માત્ર તેનાલીરામ જ કાઢી શકે છે.
કેટલાક દિવસો બાદ તેનાલીરામ, વેશ બદલીને, એક વૃદ્ધના રૂપમાં રાજાના દરબારમાં પહોંચ્યા. તે વૃદ્ધ ભલભલા રડતો હતો.
રાજાએ સાંત્વના આપીને પૂછ્યું:
"શું થયું છે? તું કાં રડી રહ્યો છે? તારી સાથે ન્યાય કરવામાં હું નિષ્ફળ જઈશ નહીં."
તે વૃદ્ધ બોલ્યું:
"મહારાજ, તમે મારા જીવનભરની કમાણી મારી પાસે થી લઈ લીધી છે. મારા નાના નાના બાળકો ભૂખ્યા છે. હવે તમે જ કહો, હું શું કરું?"
રાજાએ કહ્યું:
"આ શું તું ખોટું બોલે છે? કોઈ અમારા રાજ્યના કર્મચારી દ્વારા તારી પર અન્યાય કર્યો છે?"
તે વૃદ્ધ બોલ્યું:
"નહીં મહારાજ, હું ખોટું આરોપ કેમ લગાવું?"
"તો પછી તું શું ઇશારો કરતો છે? કહીએ શું તું ચાહે છે?"
તે વૃદ્ધે વડા નમાવ્યા અને કહ્યું:
"મહારાજ, મારે અભયદાન જોઈએ છે. બસ એ પછી હું સાચી વાત કરીશ."
રાજાએ કહ્યું:
"મારે તને અભયદાન આપ્યું છે. હવે બોલ."
વૃદ્ધે કહ્યું:
"મહારાજ, ગઈ રાત્રે મેં સપનામાં જોયું કે તમે તમારા મંત્રીઓ સાથે મારે ઘેર આવ્યા હતા અને મારો ખજાનામાંથી તિજોરી લઈ ગયા હતા. તેમાં મારું આખું જીવનનું ધન હતું – પાંચ હજાર સોનાની મુદ્રાઓ."
રાજા ગુસ્સે થઈ ગયા અને બોલ્યા:
"અરે મૂર્ખ, ક્યાં સપનાઓ સત્ય થાય છે?"
વૃદ્ધે શાંતીપૂર્વક જવાબ આપ્યો:
"સાચું કહ્યું મહારાજ! સપનાઓ કદી સાચી થતી નથી – પછી તે તમારા મહેલનું સપનું જ કેમ ન હોય!"
આ વાત સાંભળીને રાજા ચોંકી ગયા. સપનામાં જો વાસ્તવિકતાનો ભાર હોય તો કર્તુત્વથી સાકાર થાય.
તે વૃદ્ધે પોતાની નકલી દાઢી, મોચા અને પગડી ઉતારી. રાજાના સામે તેનાલીરામ ઊભા હતા.
તે પલક જ પાડે ત્યાં તેનાલીરામ બોલી ગયા:
"મહારાજ, તમે મને અભયદાન આપ્યું છે."
રાજા હસી પડ્યા. તે દિવસ બાદ રાજાએ કદી પોતાના સપનાના મહેલનો ઉલ્લેખ કર્યો નહોતો.
જેની કલ્પના ઉંચી હોય ને એ કયારેય નીચી જીંદગી જીવિ જ ના શકે...
કરશો કર્મ, મળશે ફળ,
પરિશ્રમથી જ ચમકે કળ.
હાથ ન નાખો હાથ પર,
સમય વિચારે ના રાહત આપ.
કર્તુત્વ એ જીવનનું શણગાર,
જેમ જીવતરનું મુખ્ય આકાર.
જે કરે, તે જ પામે માન,
મહેનતથી બને જીવન મહાન.
