આ વાર્તા છે ગણિતની, જુદા જુદા પ્રકારના ગણિતની
મનનું ગણિત, ભણતરનું ગણિત અને જીવનનું ગણિત
---
પ્રસ્તાવના:
ગણિત એ વિજ્ઞાનની રાણી કહેવાય છે, કારણ કે તે દરેક ક્ષેત્રમાં નિયમ, તર્ક અને સંતુલન શીખવે છે. પરંતુ જો આપણે થોડી ઊંડાણથી વિચારીએ તો ખબર પડે કે ગણિત ફક્ત પુસ્તકોમાં જ નથી — તે આપણા મનમાં, ભણતરમાં અને જીવનમાં પણ જીવતું છે. મનનું ગણિત, ભણતરનું ગણિત અને જીવનનું ગણિત — આ ત્રણ પાસાં માણસના વિકાસના ત્રિકોણ જેવા છે, જ્યાં દરેકનો પોતાનો અર્થ અને મહત્વ છે.
---
મનનું ગણિત:
મન એ માનવજીવનનો અદૃશ્ય પરંતુ શક્તિશાળી અંશ છે.
મનનું ગણિત એ છે — કેવી રીતે આપણે ભાવનાઓનું સંતુલન જાળવીએ.
જેમ ગણિતમાં ઉમેરણ, બાદબાકી, ગુણાકાર અને ભાગાકારના નિયમો હોય છે, તેમ મનના ગણિતમાં પણ ચાર નિયમો છે:
ઉમેરણ: પ્રેમ, કરુણા, શાંતિ અને વિશ્વાસ ઉમેરવા.
બાદબાકી: અહંકાર, ઈર્ષા, દુઃખ અને દ્વેષને ઘટાડવા.
ગુણાકાર: સકારાત્મક વિચારો અને સદગુણોને વધારવા.
ભાગાકાર: સુખ, સમય અને જ્ઞાનને અન્ય લોકો સાથે વહેંચવા.
જ્યારે મનનું ગણિત સંતુલિત રહે છે, ત્યારે માનસિક શાંતિ મળે છે, નિર્ણયશક્તિ વધે છે અને જીવનમાં આનંદ અનુભવો મળે છે. મનનું ગણિત એ શીખવે છે કે સાચો વિકાસ બહાર નહીં, અંદરથી શરૂ થાય છે.
---
ભણતરનું ગણિત:
ભણતરનું ગણિત માત્ર અંકો, સૂત્રો કે પરિક્ષાના ગુણ સુધી મર્યાદિત નથી. એ વિચારવાની, સમજવાની અને તાર્કિક રીતે નિર્ણય લેવાની કળા છે.
ભણતરનું ગણિત બાળકને શીખવે છે કે દરેક પ્રશ્નનો ઉકેલ હોય છે, જો ધીરજ રાખી વિચારવામાં આવે.
જેમ ગણિતમાં કોઈ ઉકેલ ખોટો આવે તો આપણે ફરી પ્રયત્ન કરીએ છીએ, તેમ ભણતરનું ગણિત આપણને નિષ્ફળતાથી ન ડરવાનું શીખવે છે.
એ શિસ્ત, ધ્યાન, સમયપ્રબંધન અને તર્કશક્તિ વિકસાવે છે.
આ રીતે ભણતરનું ગણિત ફક્ત વિષય નથી — એ જીવન જીવવાની પ્રેક્ટિસ છે.
જો શિક્ષણમાં “સમજ” ઉમેરાય અને “મનન” જોડાય, તો ભણતરનું ગણિત જીવનમાં પ્રકાશ આપે છે.
---
જીવનનું ગણિત:
જીવન એ સૌથી મોટું સમીકરણ છે. અહીં દરેક દિવસ નવો પ્રશ્ન લાવે છે — ક્યારેક સહેલો, ક્યારેક મુશ્કેલ.
જીવનના ગણિતમાં સફળતા, નિષ્ફળતા, આનંદ, દુઃખ — બધા એક સાથે જોડાયેલા છે.
જીવનનું સાચું ગણિત એ છે કે જે દરેક અનુભવોમાંથી શીખવે છે.
જે વ્યક્તિ દુઃખમાંથી ધીરજ શીખે, નિષ્ફળતામાંથી પ્રયત્નશક્તિ મેળવે અને સફળતામાંથી નમ્રતા ધારણ કરે — તે જીવનનું ગણિત સમજી જાય છે.
જીવનમાં પણ ગણતરી જરૂરી છે:
કેટલું આપવું, કેટલું રાખવું.
કોના માટે લડવું, કોને માફ કરવું.
ક્યાં રોકાવું, ક્યાં આગળ વધવું.
જે માણસ આ ગણતરી સમજી જાય છે, તે જીવનમાં સંતુલિત, શાંત અને સફળ બને છે.
---
ત્રણેય ગણિતનો સંબંધ:
મનનું ગણિત આપણને શાંતિ આપે છે,
ભણતરનું ગણિત બુદ્ધિ આપે છે,
અને જીવનનું ગણિત અનુભવો દ્વારા સમજ આપે છે.
આ ત્રણેય ગણિત એકબીજાને પૂરક છે —
જો મન અશાંત હોય તો ભણતર નિષ્ફળ બને,
જો ભણતર અધૂરું હોય તો જીવનનું ગણિત ગુંચવાય.
અને જો જીવનનું ગણિત ખોટું હોય, તો મનનું સંતુલન તૂટે.
તેથી ત્રણેય ગણિતને સમજપૂર્વક એકસાથે જીવવું — એ જ સાચી જ્ઞાનસાધના છે.
---
ઉપસંહાર:
ગણિત ફક્ત સંખ્યાઓનો વિષય નથી; તે વિચારવાનો દૃષ્ટિકોણ છે.
મનનું ગણિત શીખવે છે કે કેવી રીતે અંદર શાંતિ જાળવી શકાય,
ભણતરનું ગણિત શીખવે છે કે કેવી રીતે તર્કપૂર્વક વિચારવું,
અને જીવનનું ગણિત શીખવે છે કે કેવી રીતે સમજપૂર્વક જીવવું. ગણિત જીવન ના દરેક પાસા સાથે સંકળાયેલું છે ગણિત આપણને જીવનની રીત શીખવે છે. જીવવાની કળા આપણને ગણિત દ્વારા મળે છે ગણિત આપણને વ્યવહારુ જ્ઞાન અને કોયડા ઉકેલની સમજ આપે છે. ગણિત વિના જીવનની કલ્પના પણ શક્ય નથી કારણ કે ડગલેને પગલે ગણિત જીવન સાથે જોડાયેલું છે.
આ રીતે જોવામાં આવે તો ગણિત આપણા જીવનના દરેક પગથિયા પર કામ આવે છે —
બહારના વિશ્વમાં નહીં, પરંતુ આંતરિક દુનિયામાં પ્રકાશ ફેલાવવા માટે.
દીપાંજલિ
દીપાબેન રામદાસ શિમ્પી
ગુજરાત રાજ્ય
