આત્માની સંતુષ્ટિ
आत्मा तृप्ति: सदा शान्ति: सन्तोष: परमं सुखम्।
न किञ्चिदपि संनादति यदा रूह: समृद्धति॥
કરુણાથી હૃદય શુદ્ધ થાય છે, દયા બધું જીતી લે છે.
જે નિઃસ્વાર્થ જીવે છે, તે પરમ ધર્મ પ્રાપ્ત કરે છે.
એક શાંત સવારે, ગામના બસ સ્ટેન્ડ પર હું, અર્જુન, બસની રાહ જોતો બેઠો હતો. બસ હજુ આવી નહોતી, અને કાઉન્ટર પર પણ ભીડ નહોતી. હું એક ખૂણામાં બેસીને પુસ્તક વાંચી રહ્યો હતો, મારા મનને શબ્દોની દુનિયામાં ડૂબેલું હતું. એવામાં, એક નાનકડી બાળકી, લગભગ દસેક વર્ષની, મારી નજીક આવી. તેના કપડાં ફાટેલા હતા, ચહેરા પર ધૂળની રેખાઓ હતી, પણ તેની આંખોમાં એક અજાણી ચમક હતી. તેની સાથે એક નાનો છોકરો પણ હતો, કદાચ તેનો નાનો ભાઈ.
“ભાઈ, પેન લઈ લો,” તેણે હળવા પણ નિશ્ચિત અવાજમાં કહ્યું. “દસ રૂપિયામાં ચાર આપી દઈશ. ખૂબ ભૂખ લાગી છે, અમારે કંઈક ખાવું છે.”
મેં તેની તરફ જોયું. તેનો અવાજ નાનો હતો, પણ તેમાં એક એવી નિષ્કપટતા હતી જે હૃદયને સ્પર્શી ગઈ. મેં કહ્યું, “બેટા, મને પેનની જરૂર નથી.”
તેના ચહેરા પર એક ક્ષણ માટે નિરાશા ઝળકી, પણ પછી તેણે એટલી સરળતાથી કહ્યું, “તો પછી અમે કંઈક કેવી રીતે ખાઈશું?”
તેના શબ્દોમાં એક એવી નિર્દોષતા હતી કે મારું હૃદય ઓગળી ગયું. મેં મારી બેગ તપાસી. મારી પાસે બિસ્કિટના બે પેકેટ હતા, જે મેં સફર માટે રાખ્યા હતા. મેં બેગમાંથી બે પેકેટ કાઢ્યા અને એક-એક પેકેટ તે બાળકી અને તેના ભાઈને આપ્યું. “મને પેન નથી જોઈતી, પણ તમે આ ખાઈ શકો છો,” મેં હસીને કહ્યું.
પણ જે થયું, એણે મને સ્તબ્ધ કરી દીધો. બાળકીએ એક પેકેટ લઈને, બીજું પેકેટ પાછું આપતાં કહ્યું, “ભાઈ, એક જ પૂરતું છે. અમે વહેંચી લઈશું.”
હું આશ્ચર્યથી તેની સામે જોતો રહી ગયો. આટલી નાની ઉંમર, આટલી ભૂખ, અને તેમ છતાં આટલી સમજણ? મેં ફરીથી કહ્યું, “બેટા, બંને રાખી લે. મારી પાસે બીજું કંઈક હશે, કોઈ વાંધો નહીં.”
પણ તેના આગલા શબ્દોએ મારા હૃદયને હચમચાવી દીધું. તેણે નાનકડા, પણ નિશ્ચયી અવાજમાં કહ્યું, “તો પછી તમે શું ખાશો?”
એક ક્ષણ માટે, મને લાગ્યું કે સમય અટકી ગયો છે. આ નાનકડી બાળકી, જેનું પેટ ભૂખ્યું હતું, જેની પાસે કંઈ નહોતું, તે મારી ચિંતા કરી રહી હતી? મારા અંદરથી એક અવાજ ઊઠ્યો: આ એ લોકો છે, જેમની આત્મા સંતુષ્ટ છે. જેમની રૂહ, દરેક હાલમાં તૃપ્ત છે.
મેં તેની આંખોમાં જોયું. તે આંખોમાં ન તો લોભ હતો, ન તો ઈર્ષા. ફક્ત એક સરળ, શુદ્ધ દયા હતી. તે બાળકી અને તેનો ભાઈ, બંનેએ એક પેકેટ બિસ્કિટ ખોલ્યું અને એકબીજા સાથે વહેંચીને ખાવા લાગ્યા. તેમના ચહેરા પર એક નાનકડું હાસ્ય હતું, જાણે તે બિસ્કિટ કોઈ ભોજનની થાળી હોય.
હું તેમને જોતો રહ્યો, અને મારું મન ઊંડા વિચારોમાં ડૂબી ગયું. આ બાળકો, જેમની પાસે કંઈ નથી, જે દરરોજ બસ સ્ટેન્ડ પર પેન વેચીને પેટ ભરે છે, તેમની આત્મા કેવી શુદ્ધ છે! અમે, જેમની પાસે ઘર છે, ખોરાક છે, સુખ-સુવિધાઓ છે, શું આપણે આટલી સંતુષ્ટિ અનુભવીએ છીએ?
મેં મારા પુસ્તક તરફ જોયું, જે હજુ મારા હાથમાં હતું. તેમાં ઘણી મોટી-મોટી વાતો લખેલી હતી—જીવનનું તત્વજ્ઞાન, આધ્યાત્મિકતા, સફળતાના રહસ્યો. પણ આ નાનકડી બાળકીએ, એક વાક્યમાં, મને એ બધું શીખવી દીધું જે પુસ્તકોમાં નહોતું.
પેટ ભલે ગમે તેટલું ભૂખ્યું હોય, પણ આત્મા હંમેશાં ભાવ ભરેલી હોવી જોઈએ.
જ્યારે બસ આવી, હું ચડ્યો, પણ મારું ધ્યાન હજુ તે બાળકો પર હતું. તેઓ દૂર એક ખૂણામાં બેઠા હતા, બિસ્કિટના ટુકડા વહેંચીને ખાતા હતા, અને એકબીજા સાથે હસી રહ્યા હતા. તેમની ખુશીમાં એક એવી શાંતિ હતી, જે મેં કદાચ ક્યારેય અનુભવી નહોતી.
આ ઘટના મારા હૃદયમાં કાયમ માટે કોતરાઈ ગઈ. મેં નક્કી કર્યું કે હવે પછી, હું આ બાળકોની સંતુષ્ટિને હંમેશાં યાદ રાખીશ. તમે ગમે તેટલા મંત્રોનો જાપ કરો, ગમે તેટલી પૂજા કરો, જો તમારી આત્મા સંતુષ્ટ નથી, તો બધું વ્યર્થ છે.
એ દિવસે, એ નાનકડી બાળકી અને તેના ભાઈએ મને એક અમૂલ્ય પાઠ શીખવ્યો: સાચી ભક્તિ એ છે, જે આત્માને તૃપ્ત કરે.
नास्ति धनं न च समृद्धि: यत्र आत्मा न तृप्यति।
सन्तुष्टि: परमं भक्तं ईश्वर: तस्य संनादति॥
જ્યાં આત્મા તૃપ્ત નથી, ત્યાં ધન કે સમૃદ્ધિ નથી.
સંતુષ્ટિ એ પરમ ભક્તિ છે, ઈશ્વર તેનાથી શુદ્ધ થાય છે.
