નદીનો નાટક અને ઇનામની લાલચ
શ્રાવણ મહિનાનો એક ખૂબ જ રમણીય દિવસ હતો. ગંગા નદીનું પાણી આજે ખૂબ જ ઉફાન પર હતું, જાણે નદી પોતાની શક્તિનો પરચો આપવા માગતી હોય. નદીના કિનારે ઊભેલા ગામના લોકો આ દૃશ્યનો આનંદ માણી રહ્યા હતા. આ ગામમાં રહેતો હતો ચીમનલાલ, એક એવો માણસ જેનું નામ ગામમાં હંમેશા હાસ્યનો વિષય બનતું. ચીમનલાલ એક સામાન્ય, પણ થોડોક જિદ્દી અને થોડોક ડરપોક માણસ હતો. તેની એક વાત ગામમાં પ્રખ્યાત હતી—તેણે કસમ ખાધી હતી કે જ્યાં સુધી તે સરખી રીતે તરવાનું નહીં શીખે, ત્યાં સુધી તે પાણીમાં પગ પણ નહીં મૂકે!
ચીમનલાલનો દોસ્ત હતો મોતીનાથ, જે ગામમાં "બ્રહ્મચારી"ના નામે ઓળખાતો. મોતીનાથ એકદમ ચતુર, થોડો ખરાબ અને હંમેશા નવી નવી યુક્તિઓ શોધતો માણસ હતો. એ દિવસે શ્રાવણની ઠંડી હવા અને ગંગાના ઉફનતા પાણી જોઈને મોતીનાથના મનમાં એક નવો વિચાર આવ્યો. તે ચીમનલાલ પાસે ગયો અને બોલ્યો, "ચીમન, આજે તો ગંગાજી ખૂબ જ રૂપાળી લાગે છે! ચાલ, હું તને તરવાનું શીખવું. આજે નદીનો મૂડ પણ સારો છે, અને હું તો તારો દોસ્ત છું, નહીં ડૂબવા દઉં!"
ચીમનલાલે નદીના ખરબચડા પાણી તરફ જોયું, અને તેનો ચહેરો ડરથી ફિક્કો પડી ગયો. "ના, ના, મોતીનાથ! મેં કસમ ખાધી છે. જ્યાં સુધી હું તરવાનું નહીં શીખું, હું પાણીમાં પગ નહીં મૂકું. અને તું જાણે છે કે હું કસમનો પાક્કો છું!" ચીમનલાલે ગળું સાફ કરીને કહ્યું.
મોતીનાથે હસીને કહ્યું, "અરે, ચીમન, આવું કેવું? પાણીમાં ન ઊતરે તો તરવાનું કેવી રીતે શીખીશ? આ તો એવું છે કે રસોઈ ન બનાવતાં રસોઈ શીખવાની વાત કરે! ચાલ, જિદ છોડ અને ગંગાજીમાં આવ. હું છું ને, કંઈ નહીં થાય."
ચીમનલાલ હજુ પણ ખચકાતો હતો, પણ મોતીનાથની ચતુરાઈભરી વાતોમાં તે ફસાતો જતો હતો. મોતીનાથે તેને નદીના કિનારે લઈ જઈને એક બોર્ડ બતાવ્યું, જેના પર લખ્યું હતું: "ડૂબતા વ્યક્તિને બચાવનારને 500 રૂપિયાનું ઇનામ – જિલ્લા અધિકારીની આજ્ઞાથી."
મોતીનાથે ચીમનલાલના ખભે હાથ મૂકીને ચતુરાઈભર્યું સ્મિત આપ્યું અને બોલ્યો, "જો, ચીમન, આ એક સોનેરી તક છે! તું નદીમાં ઊતર, જોરથી બૂમો પાડ કે 'બચાવો, બચાવો!' હું તને બહાર કાઢીશ, અને આપણે આ 500 રૂપિયા વહેંચી લઈશું. શું કહે છે?"
ચીમનલાલની આંખો ચમકી ઉઠી. 500 રૂપિયા એ તે સમયે નાની-મોંઘી રકમ નહોતી. તેના મનમાં લાલચ જાગી, અને તેણે વિચાર્યું, "મોતીનાથ સાથે છે, શું થઈ જવાનું? આ તો સરળ યોજના છે." તેણે હિંમત કરી, પોતાની કસમની વાતને થોડીક વાર માટે બાજુએ મૂકી, અને નદીમાં પગ મૂક્યો.
જેવો તે ઘૂંટણ સુધીના પાણીમાં પહોંચ્યો, તેનો ડર ફરી જાગ્યો. તેણે જોરથી બૂમો પાડવાનું શરૂ કર્યું, "અરે, હું ડૂબી ગયો! બચાવો, બચાવો!" મોતીનાથે ગુસ્સાથી આંખો તાડીને કહ્યું, "અરે, ચૂપ કર! ઘૂંટણ સુધીના પાણીમાં કોઈ ડૂબે છે શું? થોડું આગળ જા, ચીમન! 500 રૂપિયા નથી જોઈતા?"
ચીમનલાલે ડરતાં-ડરતાં થોડા પગલાં આગળ વધાર્યા. પાણી હવે તેની છાતી સુધી આવી ગયું. તેનો ડર હવે બેવડ થઈ ગયો હતો, અને તેણે ફરી બૂમો પાડવાનું શરૂ કર્યું, "બચાવો! હું ખરેખર ડૂબી રહ્યો છું!" મોતીનાથે ફરીથી આંખો તાડી અને કહ્યું, "અરે, હજુ આગળ જા! હું છું ને, ડરવાનું શું? થોડું હિંમત રાખ!"
આમ, બે-ત્રણ વખત ચીમનલાલને મોતીનાથે આગળ ધકેલ્યો. હવે ચીમનલાલ એટલું આગળ ગયો કે નદીનું પાણી તેના માથા ઉપર ચઢવા લાગ્યું. તે ખરેખર ડૂબવા લાગ્યો! તેના હાથ-પગ ફફડવા લાગ્યા, અને તે ગભરાઈને બૂમો પાડવા લાગ્યો, "અરે... હું... સાચે... ડૂબી... રહ્યો છું... (ગડગડ)... બચાવો!" પણ મોતીનાથ નદીના કિનારે ઊભો રહીને બસ મૂછોમાં હસતો રહ્યો.
ચીમનલાલની સાંસ હવે ખૂટવા લાગી. તેના હાથ-પગ થાકી ગયા હતા, અને તે નદીના પ્રવાહમાં ડૂબતો-ઉભરતો હતો. તેણે આખરી હિંમત વાપરીને બૂમ પાડી, "અરે, મોતીનાથ, કમીના! શું કરે છે? જલદી આવ, બચાવ! 500 રૂપિયા નથી જોઈતા શું!?"
મોતીનાથે ચૂપચાપ એક ઉંગળીથી નદીના બીજા બોર્ડ તરફ ઇશારો કર્યો. ચીમનલાલે ઝાંખી નજરે જોયું—ત્યાં બીજું બોર્ડ લટકતું હતું, જેના પર લખ્યું હતું: "તરતી લાશને બહાર કાઢનારને 1000 રૂપિયાનું ઇનામ – જિલ્લા અધિકારીની આજ્ઞાથી."
ચીમનલાલની આંખો આઘાતથી ફાટી ગઈ. તે સમજી ગયો કે મોતીનાથની ચતુરાઈએ તેને આ ખતરનાક ખેલમાં ફસાવ્યો. તેના મનમાં એક જ વિચાર હતો—જો આજે તે બચી ગયો, તો મોતીનાથને એવો પાઠ ભણાવશે કે ગામમાં બીજી વાર આવી યુક્તિ કરવાની હિંમત નહીં કરે!
પણ શું ચીમનલાલ બચી શકશે? નદીનો પ્રવાહ તેને ખેંચી રહ્યો હતો, અને મોતીનાથની નજરમાં હજુ પણ એક ચમક હતી—જાણે તે ખરેખર 1000 રૂપિયાની રાહ જોતો હોય. આ વાર્તા ગામમાં આજે પણ લોકોની જુબાન પર છે—ચીમનલાલની જિદ અને મોતીનાથની ચતુરાઈની વાત, જે લાલચના ખેલમાં ફેરવાઈ ગઈ!
લાલચ અને ચતુરાઈનો ખેલ હંમેશા જોખમી હોય છે, અને જેના પર વિશ્વાસ કરો છો, તેની નિયત પર શંકા રાખવી પણ જરૂરી છે!
