દાનનું પુણ્ય
दानं सर्वं विशिष्टं, यतः सुखं सर्वत्र संनादति।
દાન એ સર્વશ્રેષ્ઠ છે, કારણ કે તે દરેક જગ્યાએ સુખની પ્રેરણા આપે છે.
એક સમયે ગુજરાતના એક રાજ્યમાં ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો. આકાશમાં વાદળોનો નામોનિશાન ન હતો, ધરતી તરડાઈ ગઈ હતી, અને ખેતરો ધૂળથી ભરાઈ ગયાં હતાં. હજારો લોકો અને ઢોરો ભૂખથી તડપવા લાગ્યાં. ગામડાંઓમાં રડવાના અને આક્રંદના અવાજો ડરાવવા લાગ્યા. આ રાજ્યમાં સંત શાંતિદાસ નામના એક મહાત્મા રહેતા હતા. તેમનું હૃદય ગામના લોકોનું દુઃખ જોઈને દ્રવી ઊઠ્યું. તેમણે નક્કી કર્યું કે આ દુષ્કાળની વિપદામાંથી લોકોને બચાવવા કંઈક કરવું જ પડશે.
સંત શાંતિદાસે નગરના ધનિકો પાસે દાનની ટહેલ નાખી. પણ ધનિકોના હૃદયો પત્થર થઇ ગયા હતા. કોઈએ બહાનું બનાવ્યું, કોઈએ ટાળી દીધું. સંતનું મન નિરાશ થયું, પણ તેમણે હાર ન માની. તેમના દિમાગમાં એક ચતુર યુક્તિ આવી. તેઓ સીધા નગરના સૌથી કંજૂસ શેઠ, મોતીલાલ, પાસે પહોંચ્યા.
મોતીલાલ શેઠની કંજૂસી નગરમાં ચર્ચાનો વિષય હતો. એક રૂપિયો પણ ખર્ચવા માટે તેનો હાથ ધ્રૂજતો. સંતે તેમની સામે નમન કરીને કહ્યું, "શેઠજી, મારે તમારી પાસેથી દાનમાં કંઈ જ નથી જોઈતું. ફક્ત એક દસ હજાર રૂપિયાનો ચેક લખી આપો. સાંજે હું તે ચેક પાછો આપી દઈશ."
મોતીલાલે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું, "બાપજી, આ ચેકનું તમે સાંજ સુધી શું કરશો?" સંતે હળવું હસીને કહ્યું, "શેઠજી, આ નગરમાં તમે કંજૂસ તરીકે જાણીતા છો, ખરું ને? હું આ ચેક બીજા ધનિકોને બતાવીશ. તેઓ વિચારશે કે જો મોતીલાલ શેઠે દસ હજાર રૂપિયા આપ્યા, તો અમે શા માટે ન આપીએ? આમ, ધનિકોમાં હરીફાઈ થશે, અને દુષ્કાળ રાહત ફંડમાં ઘણાં રૂપિયા ભેગા થઈ જશે. તમારે એક પૈસો પણ ખર્ચવો નહીં, અને છતાં દાનનું પુણ્ય મળશે. ઉપરથી, તમને સુખ અને આનંદની અનુભૂતિ થશે."
મોતીલાલને વાત જામી. "વિના ખર્ચે પુણ્ય? આ તો સારો સોદો છે!" તેણે ઝટપટ દસ હજાર રૂપિયાનો ચેક લખીને સંતના હાથમાં મૂકી દીધો.
સંત શાંતિદાસે ચેક હાથમાં લઈને નગરના ધનિકોના ઘરે ઘરે ફરવાનું શરૂ કર્યું. "જુઓ, મોતીલાલ શેઠે દસ હજાર રૂપિયા આપ્યા!" એ વાત સાંભળીને ધનિકોના હૃદયમાં લાગણી જાગી. "જો મોતીલાલે આપ્યું, તો અમે શું ઓછા?" એકે પંદર હજાર, બીજાએ વીસ હજાર, અને ત્રીજાએ તો પચાસ હજારનો ચેક આપી દીધો! નગરમાં હરીફાઈનો માહોલ બની ગયો. સાંજ સુધીમાં દુષ્કાળ રાહત ફંડમાં લાખો રૂપિયા ભેગા થઈ ગયા. ગરીબો માટે અનાજ, પાણી અને દવાની વ્યવસ્થા થઈ ગઈ.
સાંજે સંત શાંતિદાસ મોતીલાલ શેઠના ઘરે પાછા ગયા. તેમણે શેઠનો આભાર માનતાં ચેક પાછો આપવાનો પ્રયાસ કર્યો. પણ મોતીલાલે ચેક લેવાની ના પાડી. તેના ચહેરા પર એક અજાણ્યો આનંદ ઝળકતો હતો. તેણે બીજો પચીસ હજાર રૂપિયાનો ચેક લખીને સંતના હાથમાં મૂક્યો.
"શેઠજી, આ શું?" સંતે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું.
મોતીલાલે ભાવુક થઈને કહ્યું, "બાપજી, આજ સુધી મને દાનનો મહિમા ખબર નહોતી. આજે જ્યારે લોકોને ખબર પડી કે મેં દાન આપ્યું, ત્યારે દરેક મને ધન્યવાદ આપવા લાગ્યા, મારી પ્રશંસા કરવા લાગ્યા. આજે મને એવું સુખ મળ્યું જે મેં આખી જિંદગીમાં ક્યારેય નહોતું અનુભવ્યું. આ ચેક રાખો, અને ગરીબોની મદદ કરો."
સંતે શેઠનો આભાર માન્યો અને દુષ્કાળ રાહતના કામમાં લાગી ગયા. મોતીલાલનું હૃદય હળવું થઈ ગયું. તે સમજી ગયો કે દાનનું સાચું પુણ્ય નથી રૂપિયામાં, પણ તેનાથી મળતા આનંદ અને સંતોષમાં છે. નગરમાં ફરીથી જીવનની રોનક પાછી આવી, અને મોતીલાલનું નામ દયાળુ શેઠ તરીકે ચમકવા લાગ્યું.
"दानं धार्यते पृथ्वी, दानमेकं भुवनत्रयम्। दानमेका द्वारपालः, क्षीयते धर्मश्च नैव धनम्।"
· દાનેન પૃથિવી સ્થિતા: દાન એ પૃથ્વીની સ્થિરતાનું કારણ છે. દાનની ભાવના સમાજમાં સહકાર, દયા અને એકતા લાવે છે, જેનાથી સમાજ અને પૃથ્વી ટકી રહે છે.
· દાનં ત્રૈલોક્યે વિશિષ્ટમ્: દાન ત્રણે લોકો (સ્વર્ગ, પૃથ્વી, પાતાળ)માં શ્રેષ્ઠ છે, કારણ કે તે નિઃસ્વાર્થ ભાવના અને ઉદારતાનું પ્રતીક છે.
· દાનં દ્વારપાલઃ: દાન એ દ્વારપાલની જેમ કામ કરે છે, જે ધર્મ અને ધનનું રક્ષણ કરે છે. તે દાન આપનારને પાપથી બચાવે છે અને તેના જીવનને પવિત્ર બનાવે છે.
· તેન ધર્મઃ ધનં ચ ન ક્ષીયતે: દાનથી ન તો ધર્મનો નાશ થાય છે, ન તો ધનનો. ઉલટું, દાનથી ધર્મ વધે છે અને ધન પણ પરોક્ષ રીતે વધતું રહે છે, કારણ કે દાનથી મળેલું પુણ્ય અને સુખ અમૂલ્ય છે.
