मुंगी: सूक्ष्म शिकवण"
रोजच्या घरातल्या गडबडीत,
ओट्यावर एकच गोष्ट वारंवार घडत होती…
लाल मुंग्यांचा "दौरा!"
कधी ओट्यावरून, कधी साखरेच्या डब्यात. तर कधी,कपड्यांच्या दोरीवर. एखादे कणकेच्या डब्यात..
कधी डायरेक्ट भिंतीवरून सरसर चढणाऱ्या लाल मुंग्या,
ज्यांना बघितलं की, आपली पहिलीच प्रतिक्रिया असते –
"उफ्फ… स्प्रे आणा! यांचं काहीतरी करा!" जणू घरात मुंग्या नाही आल्या आतंकवादी आले. अशीच प्रतिक्रिया असते ना आपल्या माणसांची.
त्या दिवशी मी सुद्धा असंच म्हणाले.
हिट स्प्रे मारा, तर कधी मुंग्या मारायची पावडर. लक्ष्मण रेखा..
सगळं झाडून घातलं, आणि त्या लहानशा जीवांची वाटच लावली. आणि त्या नंतर आपोआप गायब झाल्या..
रात्र झाली.
स्वयंपाकघर स्वच्छ होतं, पण…
मन कुठंतरी चिवचिवत होतं.
माझ्या डोळ्यासमोर त्या लाल मुंग्यांची रांग फिरत होती.
एकीने चटकन साखरेचा कण उचललेला,
दुसऱ्या पाठी लागलेल्या,
तिसऱ्या वाट दाखवत असलेल्या…
त्यांचा पायात गोंधळ नव्हता.
त्यांचा हेतू होता.
आणि तिथेच माझं अंतर्मन जागं झालं…
“आपण सतत चिडतो, मारतो, उडवतो...
पण कधी विचार केला का – त्या मुंग्या जन्मल्या तरी का?”
त्या उष्ण उन्हाळ्यात त्या दिसतात…
पावसाळ्यात नाही, हिवाळ्यात नाही.
त्या काही "बोलावून" येत नाहीत.
त्या “साठवायला” निघालेल्या असतात.
त्या फक्त एका गोष्टीसाठी झगडत असतात — उद्या जगण्यासाठी.
किचनमध्ये पडलेला एका बिस्किटाचा तुकडा,
आपल्यासाठी कचरा वाटणारा,
पण त्यांच्यासाठी तो सण असतो.
एक मुंगी शोधते,
दुसरी सिग्नल देते,
पाचवी खेचते,
सातवी मागे पाठी लागते,
आणि सगळ्याजणी मिळून तो तुकडा घरापर्यंत नेतात.
संघशक्ती, शिस्त, नि:स्वार्थपणा…
हे शिकायचं असेल तर कोणत्याही मोठ्या संस्थेचा अभ्यास नको –
फक्त एका लाल मुंगीच्या पायावर नजर टाका.
हो… त्या चावतात.
कधी कपाळावर, कधी हातावर.
वेदना होतात, खाज येते.
पण त्या चावण्यातही
"मी आहे, मी इथं जिवंत आहे"
अशी एक ओळख असते!
एक दिवस सहज विचार केला…
"देवा, तू त्यांना का जन्म दिलास?"
तुला नव्हतं माहीत का – माणूस त्यांना उडवेल, चिरडेल, चिडेल? त्यांना जगण्याचा काही अधिकार नाही म्हणून त्यांना मारण्याचा पूर्ण प्रयत्न होतो.
पण मग समजलं –
देवाने त्यांना आपल्याला शिकवायला पाठवलंय…
कसं एकजूट राहावं,
कसं खूप नाही, पण थोडं थोडं साठवावं,
कसं अडथळे आल्यावर वाट बदलूनही उद्दिष्ट गाठावं…
दुसऱ्या दिवशी मी हिट स्प्रे, लक्ष्मण रेषा पाहिलं,
आणि ती बाजूला ठेवल.
स्वयंपाकघरात एक कोपरा राखला –
जिथं थोडं उरलेलं अन्न ठेवलं…थोडी साखर..
फुकटसाठी नाही,
तर त्यांच्यासाठी… ज्या चिवट जिद्दीने जीवन जगतात.
आणि त्याच कोपऱ्यात मला
‘मुंग्यांची रांग’ दिसली… पण यावेळी मला राग आला नाही…
माझ्या ओठावर एक हलकं हसू आलं.
:
"अन् त्या मुंग्यांनी माझं आयुष्य बदललं…
झाकलेली डब्बे, मोकळं मन,
आणि मनातली एक नवीच समजूत –
लाल मुंगी… तुझंही आयुष्य आहे ग!" 🐜
माणसाच्या दृष्टिकोनातून पाहिलं तर —
मुंगीचा उपयोग दिसत नाही.
ती चावते, खाज आणते, आणि आपल्याला त्रास देते.
त्यामुळे माणूस चिडतो, ओरडतो, शिव्याही देतो.
पण... कधी आपण त्या 'नकुऱ्या' वाटणाऱ्या मुंग्यांकडे
"स्वतःच्या उपयोगाच्या पलीकडून" पाहिलं का?
स्वच्छतेचे लहानसे सैनिक:
मुंग्या कुठं जातात?
जिथे अन्न पडलेलं असतं.
शिळं, उरलेलं, फेकलेलं.
त्या ते उचलून नेतात.
आपण ज्या गोष्टी फेकतो, त्या गोष्टींचं "री-सायकलिंग" त्या करतात.
संघशक्ती, शिस्त, प्रयत्न, एकजुट, आणि जिद्द
ह्या गोष्टींचं जिवंत उदाहरण म्हणजे मुंग्या.
त्या कधी थकत नाहीत,
वाट हरवली की रस्ता बदलतात,
अन्न सापडलं की सगळ्यांना बोलावतात,
आणि त्याग करतात – स्वतःपेक्षा समुदायाला महत्त्व देतात.
मग विचार करा…
आपल्याला जे "उपयोगी" वाटत नाही,
ते "निसर्गासाठी उपयुक्त" असू शकतं!
म्हणूनच म्हणतो —
"माणसाला वाटतं मुंगी म्हणजे त्रास.
पण निसर्गाला वाटतं – मुंगी म्हणजे व्यवस्था."
"माणूस जेव्हा प्रत्येक गोष्टीत स्वतःचा उपयोग शोधतो,
तेव्हा त्याला निसर्गाचा खरा अर्थ समजत नाही संघशक्ती म्हणजे काय, मेहनतीला पर्याय नाही, आणि शिस्त कशी असावी.
एकाच रेषेत चालणाऱ्या मुंग्या कोणत्याही गोंधळाशिवाय अन्न शोधतात, वाट दाखवतात, उचलतात आणि शेवटी सगळ्या मिळून त्या कणाला गाठतात.
ती एकटी खात नाही — वाटून खाते.
उन्हाळा सुरू झाला की ती दिसते, कारण ती साठवण करते.
ती नुसती आज खात नाही, तर उद्यासाठी जपते
हे सांगते की "सकस जीवन म्हणजे पुढचं पाहणंही असतं".
ती पडते, तरी थांबत नाही.
वारंवार चढते, प्रयत्न करते,
शिकवते — "पडणं म्हणजे संपणं नाही."
मुंगी – निसर्गाची छोटी गुरू
ही छोटीशी मुंगी खूप. काही शिकवते जिद्द, शिस्त, एकता, साठवण, नि:स्वार्थ, चिकाटी.
एकता, शिस्त, वाटणी, नि:स्वार्थ, शांतता – मुंगींची जीवनकला आहॆ
मुंग्यांची रांग कधीही गोंधळात नसते.
प्रत्येकजण आपली वाट ओळखून चालतो,
ना धक्काबुक्की, ना वाद.
माणूस थोडा शिस्तबद्ध झाला,
तर अर्धं जग सुधारेल.
सौ तृप्ती देव
भिलाई छत्तीसगड
