"समतेचं सप्तपदी"
मुंबईच्या गजबजाटात, ट्रॅफिकच्या धावपळीला सवयीची झालेली अन्वया, एका मल्टीनॅशनल IT कंपनीत प्रोजेक्ट मॅनेजर म्हणून काम करत होती. शांत, शिस्तबद्ध, आणि नेहमी दुसऱ्याला मदत करणारी. तिच्या चेहऱ्यावर एक विलक्षण ठामपणा होता – जणू कितीही अडचणी आल्या, तरी ती डगमगणार नाही.
लहानपणापासूनच तिने स्वालंबिनीचे धडे घेतले होते. त्याचं कारणही तसंच होतं.
अन्वयाच्या आयुष्यात तिची आईचं सगळं काही होती. तिचे वडील ती लहान असताना एका अपघातात गेले होते. आई – सुधा देशमुख – एका खासगी बँकेत क्लर्क म्हणून नोकरी करत करत, तिला शिकवली, मोठी केली, आणि एक स्वाभिमानी व्यक्ती म्हणून घडवली. त्यांच्या घरात कधी चैन नव्हती, पण कमी पडल्यासारखंही कधी वाटलं नाही.
त्या वर्षी अन्वयाच्या आयुष्यात ओम आला.
ओम – तितकाच सुसंस्कृत, विचारपूर्वक बोलणारा, एका मोठ्या स्टार्टअपमध्ये सॉफ्टवेअर इंजिनिअर. दोघांची ओळख एका कंपनी प्रोजेक्टच्या माध्यमातून झाली. सुरुवातीला केवळ कामापुरतं बोलणं होतं, पण हळूहळू चहाच्या ब्रेकवरून झालेली सवय ओळखीमध्ये, आणि ओळख नकळत प्रेमात रूपांतरित झाली.
तीन वर्षं एकत्र घालवल्यानंतर ओमने एके दिवशी अन्वयाला विचारलं, “अन्वया, आपण दोघं एकत्र आयुष्य घालवूया का?”
अन्वया हसली. तिच्या डोळ्यांत आनंदाचे अश्रू तरळले.
पण या निर्णयाच्या मागे एक मोठं सत्य होतं – लग्न.
दोन प्रेम करणाऱ्या माणसांसाठी लग्न म्हणजे केवळ एक औपचारिकता असते, पण भारतीय समाजात ही औपचारिकता अनेकदा खर्चाच्या ओझ्याखाली दबते. हे ओझं विशेषतः वधूपक्षावर.असतं आणि त्यांना ते करावंच लागतं. अशी एक मानसिकता आणि जुनी परंपरा आहे.
आणि एक दिवस..
ओमच्या आईवडिलांनी जेव्हा अन्वयाची भेट घेतली, तेव्हा ते खूपच प्रेमाने, आदराने वागले. सुधाताईंनीही अगदी स्पष्टपणे संवाद साधला.
“माझ्याकडून फार मोठ्या पद्धतीने लग्न करणं शक्य नाही. मी अन्वयाला शिकवलं, चांगली संस्कार दिली, तिचं आयुष्य घडवलं, पण आता लाखो रुपयांचं लग्न उभारणं – ते मी नाही करू शकत.” म्हणजे मी लग्न साध्या पद्धतीनेच करू शकते. तुमच्या काय खूप मोठ्या अपेक्षा असतील तर त्या करण्यास मी अक्षम आहे. असं त्यांनी स्पष्ट मत सांगितलं.
.
ते ऐकून काही क्षण शांतता होती. ओमच्या आईने सुधा ताईंना हळू आवाजात विचारलं, “आम्हाला मुलगी हवीय, तिच्यावरचं प्रेम, तिची साथ हवीय. पण समाज बघतो ना सगळं… तुम्हाला वाईट वाटणार नाही असं विचारतेय…”
तेवढ्यात ओमने तो मुद्दा थांबवला.
“आई, ही पद्धतच चुकीची आहे. दोघं प्रेम करतात, दोघं आयुष्य घालवणार, मग जबाबदारीसुद्धा दोघांची असावी. मग लग्नाच्या खर्चाची जबाबदारी का फक्त एका बाजूची? आपण दोन्ही कुटुंब मिळून, आपल्याला परवडेल आणि आनंद देईल असं साधं, सुसंस्कृत लग्न करूया.”
अन्वया थोडी अवाक झाली. ओमने असं काही बोलावं, हे तिला अपेक्षित नव्हतं. पण त्याच्या बोलण्यात इतका स्पष्ट विचार होता की ती एकदम शांत झाली.
सुधाताईंच्या डोळ्यांत पाणी आलं. “मुलगा हा विचार करतोय म्हणजे हे खरंच एक वेगळं कुटुंब आहे,” असं त्यांनी मनाशी म्हटलं.
लग्नाच्या तयारीचा दिवस जवळ आला. मोठमोठ्या हॉटेल्स, भव्य मांडव, डेकोरेशन – हे सगळं टाळून त्यांनी एका शांत सभागृहात लग्न ठरवलं. दोन्ही कुटुंबांनी मिळून, आपापल्या परीने सहभाग दिला.
साडीपासून जेवणाच्या मेनूपर्यंत, सजावटीपासून फोटोशूटपर्यंत – दोन्हीकडून नियोजन झालं. कोणताही खर्च फक्त एकाच बाजूने नसे.
कोणत्याही गोष्टीत “ही जबाबदारी तुझी,” असं कोणी म्हटलं नाही.
त्यांच्या लग्नात काही फार मोठ्या मंडळींनी हजेरी लावली नव्हती. पण होते ती मंडळी – जी दोघांच्या प्रेमात, एकत्रतेत आणि विचारांमध्ये सुंदरता पाहू शकत होती.
लग्नाच्या समारंभात ओमच्या वडिलांनी भाषण केलं, “आज आम्ही दोन माणसांचं लग्न करत नाही, तर दोन कुटुंबांची जबाबदारी सामायिक करत आहोत. आम्ही या लग्नात खर्च वाटून घेतला नाही… आम्ही आनंद वाटून घेतलाय.”
पुढे ते म्हणाले, “जर प्रेम दोघांचं असेल, तर खर्चसुद्धा दोघांचाच असायला हवा. समाजात आजही मुलीकडून भरभरून देण्याची अपेक्षा केली जाते. पण खरं पाहिलं तर मुलगी हे देणं नाही… ती मिळालेली अमुल्य भेट आहे.”
सगळं सभागृह टाळ्यांनी दुमदुमलं.
या लग्नानंतर ओम- अन्वयाच्या मित्रमंडळींमध्ये एक चर्चा सुरू झाली – “आपण सुद्धा आपल्या घरात ही कल्पना मांडू शकतो का? खर्च एकत्र केला, तर ना कोणावर ओझं येईल ना दबाव. आणि लग्न फक्त देखणं वाटणार नाही, तर न्याय्यही वाटेल.”
त्यांच्या या निर्णयामुळे काही नातेवाईक नाराजही झाले. “हे काय नवीन फॅड? पिढ्यानपिढ्या एकच रीत… मुलीकडूनच सगळं,” असा सूर ऐकू येत होता. पण या नकारात्मक सूरांवर न थांबता ओम- अन्वयाने पुढे जाणं पसंत केलं.
त्यांचं लग्न सामाजिक जबाबदारीचं उदाहरण ठरलं.
आज चार वर्षांनंतर, अन्वया आणि ओम दोघंही नव्या जोडप्यांसाठी एक प्रेरणा ठरलेत. त्यांच्या दोघांच्या कुटुंबातली ही सामंजस्याची भावना, परस्पर समजूतदारपणाची साखळी झाली.
सुधाताई आता नातवंडांबरोबर खेळतात, पण त्यांच्या चेहऱ्यावरचा शांत अभिमान दिसतो – “मी मुलगी घडवली… आणि तिला एक अशी सासरची बाजू मिळाली जी तिच्या स्वाभिमानाशी खंबीरपणे उभी राहिली.”
– समाजासाठी एक आरसा
आजही आपल्या समाजात लग्नाच्या नावाखाली वधूपक्षाला आर्थिक ओझ्याखाली वाकवले जाते. उच्चशिक्षित, शहरी, आधुनिक म्हणवणाऱ्या कुटुंबातही ‘मुलीकडून काय मिळणार’ ही विचारधारा सळसळते.
पण यावर उपाय म्हणजे संघर्ष नाही… तर संवाद आणि समजूत.
जर आपण मान्य केलं, की लग्न ही दोन कुटुंबांची गोष्ट आहे, दोन व्यक्तींचं आयुष्य एकत्र चालवण्याचा निर्णय आहे – तर त्यात फक्त एकालाच खर्च का?
लग्नात प्रेम, सहकार्य, आणि समान भागीदारी असली पाहिजे – हेच ओम आणि अन्वयाचं लग्न शिकवतं.
आता वेळ आहे, समाजाने प्रश्न विचारण्याची –
"लग्नाचा खर्च वधूपक्षाचा का? तो दोघांचाच का नाही?"
आणि जे खऱ्या अर्थाने तयार होतात . ते खरंच स्वतःला बदललेले समजतात समाजाला बदलवायला ते नक्की उदाहरण म्हणून समोर येतात
"आणि जे खऱ्या अर्थाने लग्नासाठी 'तयार' होतात – ते फक्त कपड्यांसाठी, मांडवासाठी किंवा रीतिरिवाजासाठी नाही, तर मानसिकतेसाठी तयार होतात. ते स्वतःमध्ये बदल घडवतात. ते 'स्वतःचं म्हणणं' मागे टाकून 'आपलं काय योग्य आहे' हे पाहतात. म्हणूनच अशा व्यक्ती समाजाला बदलवण्यासाठी उदाहरण ठरतात.
कारण बदलाची सुरुवात नेहमी 'मी' पासूनच होते. आणि जेव्हा त्या 'मी'ला 'आपण' करण्याची ताकद कुणामध्ये असेल, तेव्हाच तो खरं खुरं परिवर्तन घडवणारा ठरतो."
कारण हे लग्न म्हणजे समतेची सप्तपदी आहॆ. वधू आणि वरपक्ष दोघांनीही समान जबाबदारीने उचललेलं पाऊल.
सौ तृप्ती श्रीकांत देव
truptidevc@copyright
लग्न हे नातं जोडतं – पैशांनी नाही, तर समजुतींनी.
मुलीकडचं घर गरीब असो वा श्रीमंत – मान सगळ्यांचा सारखाच असावा.
खर्च फक्त एकतर्फी असावा, ही कल्पनाच चुकीची आहे.
मुलीकडच्या घरचं मौन हे सहमतीचं नसतं – कधी कधी ते विवशतेचं असतं.
म्हणूनच वरपक्षाकडून पुढाकार घेतला, तर समाज खरंच बदलू शकतो.
