तिचं पावसातलं घर
---
१
पाऊस पडतोय.
दोन दिवसांपासून सलग.
रस्त्यावरून गटाराच्या तोंडात शिरणाऱ्या पाण्याची चरचर, झाडांच्या पानांवरून ओघळणाऱ्या थेंबांची टप टप, आणि खिडकीतून आत शिरणारा गार गार वारा — सर्वत्र एक गूढ शांतता आहे. ती शांतता धडधडते, धडधडत राहते.
शिवली परत आलीये.
वीस वर्षांनंतर.
त्याच जुन्या घरात.
सहा खिडक्या. तीन खोली. एक लाकडी झोपाळा. आणि भिंती – आता फक्त भिंती नव्हे, आठवणींचे नकाशे झाल्यात.
आईच्या अन्नवस्त्रावरील तपश्चर्येचा सुवास अजूनही कोपऱ्यात थांबलेला. बाबा? त्यांची अस्तित्वही आता गप्प झालंय. जणू ते कधीच इथे नव्हते.
२
शिवलीचं बालपण पावसाच्या सरीत झुललं.
ती लहान असताना, पावसात तिला एक रहस्य वाटायचं –
जणू काही थेंबांमध्ये शब्द अडकलायेत.
जसं काही निसर्ग एक प्राचीन भाषा बोलतोय – फक्त तीच ऐकू शकते, समजू शकते.
ती खिडकीत बसायची. ओल्या झाडांचं निरीक्षण करायची. पानं कशी उकिरड्यावर उडताहेत, गवत कसं पाण्याच्या थेंबांनी न्हालंय, सळसळ कशी खोलसं वाटतं…
शिवलीचं मन पुस्तकात नसायचं. ते पावसाच्या रेषांमध्ये गुंतलेलं असायचं.
ती म्हणायची,
"माझं खरं घर खिडकीबाहेर आहे."
आई हसायची, रडायचीही कधी कधी.
आईला माहित होतं, ह्या मुलीचं जग तिच्या चार भिंतींमध्ये सामावणार नाही.
३
बाबा फारसे काही बोलायचे नाहीत.
बोलले तरी त्यात शब्द कमी, आदेश जास्त असायचे.
"अंग झाकून ठेव."
"नको त्या जागी जाऊ नकोस."
"मुलींचं काम घर सांभाळायचं."
पण शिवलीला हे सगळं कळायचंच नाही.
ती विचार करायची –
“मुलं काय करतात? आणि मुली का वेगळ्या असतात?”
शिवलीला वाटायचं – पाणी, वारा, झाडं… यांना लिंग नसतं. मग आपल्याला का असावं?
४
एक दिवस, तिच्या मैत्रिणीच्या घरात एक कविता-संग्रह दिसला. जुनं पुस्तक. काळी कव्हर. आणि आत सुंदर ओळी.
ती पहिली कविता होती —
"मी पावसात चालत होते,
आणि माझ्या सावलीने मला थांबवलं."
ती थांबली.
पहिल्यांदाच, तिला असं वाटलं – शब्द बोलतात. आवाज नसतानाही.
त्या दिवशी, शिवलीने पेन घेतलं. आणि लिहायला सुरुवात केली.
५
तिला आठवतंय –
ती बारावीला असताना, एका शिक्षकाने तिच्या डायरीतली कविता वाचली.
त्यांनी हसत विचारलं,
"कविता करून काय मिळणार, शिवली?"
"तुला घर चालवायचंय, कविता नाही."
ती गप्प राहिली.
म्हणून नाही की तिला उत्तर नव्हतं.
तर म्हणून की,
उत्तर सांगण्याची गरज नाही, हे तिच्या आत कुठेतरी ठाम होतं.
६
शहरात ती आली तेव्हा वीस वर्षांची होती.
सहाजीकच, कोणतीही ओळख नव्हती.
एक किरकोळ नोकरी होती – पुस्तकांच्या दुकानात.
वाचकांपेक्षा धूळ अधिक दिसायची.
तरी तिला त्या धुळीत काही ओळखीचे शब्द सापडायचे.
ती लिहायची. रात्रीच्या झोपडपट्टीत, मेणबत्तीच्या उजेडात. आणि वाचायची. शेक्सपिअर, ब्राझीलचे कवि, आणि एका अनाम लेखिकेचा संग्रह – "तिचं अंतःस्थ घर".
ती हळूहळू उमगू लागली.
की शब्द म्हणजे पळून जाणं नाही, तर परत येणं असतं.
७
ती कविता संग्रह प्रकाशित झाला.
तिचं पावसातलं घर.
लोक म्हणाले –
“ह्या ओळींमध्ये ओल आहे.”
“एका स्त्रीचा आवाज आहे – दबलेला, पण ठाम.”
शिवली हसली नाही, रडली नाही.
फक्त पावसात उभी राहिली.
आणि स्वतःलाच पाहिलं –
कधी लपलेली, कधी फुटलेली, पण आता पुन्हा सापडलेली.
८
आज ती परत आलीये —
गावातल्या त्या घरात.
आई गेली. बाबा एकट्याच गेले होते, फारसं काही बोलल्याशिवाय.
शिवलीने ते घर विकलं नाही.
का विकलं नाही, हे तिलाही ठाऊक नव्हतं.
कदाचित घराचं नसलेलं असलेपण, हेच तिला ओळखीचं वाटत होतं.
घरात एक जुना लोखंडी ट्रंक आहे.
आईची चूळलेली साड्यांची घडी. काही विटलेली पत्रं. आणि तिचं पहिलं कविता वही.
ती वही उघडते.
एक पान फाटलेलं आहे –
पण त्या फाटलेल्या कोपऱ्यात अजूनही ओलसर वास आहे.
"मी पावसात उभी राहते,
आणि माझं घर माझ्या छातीत वाजतं."
तिचे डोळे पाणावतात.
ही घरं, हे शब्द, हे पावसाचे थेंब –
सगळं तिचंच आहे.
कधी दाबून ठेवलेलं. आता पुन्हा उजेडात आलेलं.
९
गावात कोणीच ओळखत नाही तिला आता.
तिचं नाव वर्तमानपत्रात वाचलंय लोकांनी, पण चेहरा विसरला गेलाय.
ती चालते – पायवाटेने.
पूर्वी जिथे आईने तिचं केस विंचरले होते.
जिथे एकदा तिने पाण्याने खेळून अंग गार केलं होतं.
सगळ्या जागा अजून बोलतात.
ती खिडकी उघडते.
जुनी खिळी किरकिरते.
आणि पावसाचा गार वारा आत शिरतो.
जणू घरही आता श्वास घेतंय.
ती उभी राहते.
शांत. पावसात. खिडकीत.
तेच वाक्य मनात घुमतं –
"माझं घर खिडकीबाहेर आहे."
पण आज ती पुढे जोडते —
"…आणि आत सुद्धा."
---
शेवट
शिवलीच्या आत आता एक मोठं घर आहे –
त्या प्रत्येक मुलीसाठी, जिला पावसात आवाज सापडतो, पण तो बोलता येत नाही.
ती त्यांच्यासाठी लिहिते.
त्यांच्यासाठी चालते.
आणि त्या प्रत्येक मुलीच्या आवाजात —
तिचं पावसातलं घर पुन्हा बांधलं जातं.
---
एक शेवटचा ओळ
पावसाचे थेंब आजही खिडकीवर पडतायत.
पण आता ते शब्दांसारखे वाटतात —
भिजवणारे नाही, उभं करणारे.
