સંસ્કાર
ઘરની બહાર એકલી રમી રહેલી વંશિકાને જોઈને પડોશમાં રહેતા સલીમે હસીને પૂછ્યું, "આજે શાળાએ નથી ગઈ, વંશી?"
વંશીએ પણ ઉત્સાહથી જવાબ આપ્યો, "ના ભાઈ, ખબર છે, આજે મોટા બાળકો ટૂર પર ગયા છે, એટલે મારી રજા થઈ ગઈ, અને હવે હું આખો દિવસ રમીશ!"
"અરે વાહ, તો આ ખુશીમાં એક ચોકલેટ તો બને છે, નહીં?"
"તો પછી લાવો ને બે ચોકલેટ, એ મારી ફેવરિટ છે!" વંશીએ બાળકોની જેમ જિદ્દ કરતાં કહ્યું.
સલીમે આજુબાજુ જોયું અને તેની નજીક આવીને બોલ્યો, "અહીં નહીં, મારી સાથે આવવું પડશે, ત્યાં એ મકાન પાસે!"
સલીમે થોડે દૂર દેખાતા ખંડેર જેવા ઘર તરફ ઈશારો કરતાં કહ્યું, "ત્યાં બિલ્લુની દુકાન છે, ત્યાં જ."
ચોકલેટના નામથી નાનકડી વંશિકાના મોંમાં પાણી આવી ગયું અને તે સલીમની પાછળ ચાલવા લાગી.
હજી થોડાં જ પગલાં આગળ વધ્યાં હતાં કે અચાનક તે થંભી ગઈ અને કંઈક વિચારવા લાગી.
"ના ભાઈ, મારે તમારી સાથે ક્યાંય નથી જવું, મારી મમ્મી કહે છે કે ચોકલેટના બહાને પોતાની સાથે લઈ જનારા રાવણ હોય છે,
અને મેં ટીવી પર પણ જોયું છે કે રાવણ ખૂબ ખરાબ હતો, તેણે સીતા મૈયાને અપહરણ કરીને ઉઠાવી લીધાં હતાં."
નાનકડી દીકરીના મોંમાંથી મોટી વાતો સાંભળીને બાલ્કનીમાં ઊભેલી માતાના ચહેરા પર સંતોષના ભાવ સ્પષ્ટ દેખાતા હતા,
કે ચારે બાજુ ફરતા માનવીય ભેડિયાઓથી બચવા માટે વંશીને આપવામાં આવતા સંસ્કારો સાચો આકાર લઈ રહ્યા છે.
પોતાના બાળકોને સારા સંસ્કાર આપો.
અંજલી
વૃદ્ધ માતાની શ્રદ્ધાંજલિ: એક નાનકડું પાણીની ટાંકી.
સને 2004ની આસપાસ હું એક દૂરના રણવિસ્તારના ગામમાં પોસ્ટેડ હતો. ત્યાં એક કાકા સાથે ખૂબ જ સ્નેહ બંધાયો હતો. તેમનાં પત્ની, જેને હું માતાજી કહેતો, મારું પૂરું ધ્યાન રાખતાં. ગામમાં પાણીનો એકમાત્ર સ્ત્રોત આર્મીનું ટ્યૂબવેલ હતું. જ્યારે ટ્યૂબવેલ ચાલતું, ગામના લોકો ઝડપથી માટલાં, ઘડા અને અન્ય વાસણો ભરી લેતા. જ્યારે તે બંધ થતું, ત્યારે લોકો તેના ચાલુ થવાની રાહ જોતા.
સમય જતાં કાકા નું સ્વર્ગવાસ થયું. માતાજી ખૂબ ઉદ્વિગ્ન અને એકલવાયું અનુભવતાં હતાં. મને પણ કાકાની યાદ આવતી. એક દિવસ માતાજી મારા નિવાસસ્થાને આવ્યાં અને બોલ્યાં, "તેમની યાદમાં હું કંઈક બનાવવા માંગું છું. મારી પાસે કુલ જમા પાંચ હજાર રૂપિયા છે. તું કહે, શું થઇ શકે?"
ઘણો વિચાર કર્યા પછી અમે નક્કી કર્યું કે ટ્યૂબવેલ પાસે, જ્યાં લોકો ઘડા ભરે છે, ત્યાં એક પાણીની ટાંકી બનાવવુવી જોઈએ. હિસાબ કર્યો—કારીગર, મજૂર, સિમેન્ટ, પથ્થર, રેતી—ઓછામાં ઓછા દસ હજાર રૂપિયાની જરૂર હતી. આ સાંભળીને માતાજી ઉદાસ થઈ ગયાં. જે ઘરોમાં સવાર-સાંજના ભોજનના પણ ઠેકાણા ન હોય, ત્યાં બજેટ બમણું થાય તો શું હાલ થાય? બીજે ક્યાંયથી વ્યવસ્થા કરવાનું સુચન આપ્યું. પરંતુ માતાજીએ દૃઢતાથી ના પાડી.
અંતે, તેમણે નિર્ણય લીધો કે ટાંકી થોડું નાનું બનાવવી અને મજૂરની જગ્યાએ તેઓ પોતે જ કામ કરશે. ડિસેમ્બરની ઠંડીમાં, ઠૂંઠવાતી ઠંડક વચ્ચે, માત્ર પંદર દિવસમાં ટાંકી બનીને તૈયાર થઈ ગઈ.
જ્યારે ટ્યૂબવેલ ચાલતું, ત્યારે ટાંકી ભરાઈ જતું. આખા ગામને આનાથી ખૂબ મોટી સગવડ મળી. રામગઢથી તનોટનું અંતર 55 કિલોમીટર છે, અને આ 33 કિલોમીટરના અંતરે આ એકમાત્ર જળસ્ત્રોત છે, જેણે અત્યાર સુધી હજારો લોકોની તરસ છિપાવી છે. નજીકની શાળાના બાળકોને હવે "ગમે ત્યારે પાણી" મળે છે.
એક તરફ, જ્યાં આઝાદીના 50 વર્ષ સુધી જળ વિભાગ બહાનાં બનાવતો રહ્યો, નહેરોમાં હજારો ગેલન પાણીની ચોરી થતી રહી, સરકારી પાઈપલાઈનમાંથી ઝરણાં ફૂટીને ગટરોમાં વહી જતાં રહ્યાં, ત્યાં બીજી તરફ આ 70 વર્ષની વૃદ્ધ માતા, જે પોતાના ગામની ધરતીમાંથી નીકળતા પાણી માટે ગામના લોકો અને હજારો તીર્થયાત્રીઓની અગવડની ચિંતા કરતાં હતાં, તેમની ખૂબ યાદ આવે છે. જ્યારે હું ભારત માતા લખું છું, ત્યારે તેમનો ચહેરો મારી આંખો સામે આવી જાય છે. દુનિયા તેમને અણપઢ અને ગામઠી ગણે, પરંતુ તેમના પતિને અર્પેલી આ શ્રદ્ધાંજલિ કરતાં વધુ શું યાદગાર હોઈ શકે? આ જ છે મારી ભારત માતા.
નાનું કામ હોય કે મોટું, નિષ્ઠાથી કરેલું કાર્ય હંમેશા અમર રહે છે.
