ભાગ 8: અર્ગણાશ્રમની અંદર છુપાયેલો પડછાયો
સવારના પહેલા કિરણ સાથે જ ટ્રેનના દરવાજા પરથી અવિનાશ, કાવ્યા અને અનય ઊતર્યા. સાવ શાંત સ્ટેશન... જેવું કે સમય અહીં અટકી ગયો હોય. હર પલ, ઘડી અને લમ્હો એક અનામત ભય સાથે ગૂંથાયેલા લાગતા હતા.
અર્ગણાશ્રમ ત્યાંથી માત્ર ચાર કિલોમીટર દૂર હતો – જૂના પત્થરોથી બનેલો રસ્તો, જેના બાજુઓએ ઘણી ઝાડીઓ, જૂની દિવાલો અને ભૂતકાળના પડછાયાઓ છૂપેલા હતા.
(સાંજ પડતી થતી – અશ્વિન મહિના દરમિયાન અર્ગણાશ્રમ)
ત્રણેય ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે ઘમાસાણ અંધારું પથરાઈ ચૂક્યું હતું. એક મોટું લોખંડનો દરવાજો જે પર જૂના સંસ્કૃતમાં લખેલું હતું – "અહિં જ રહે છે સત્ય અને ભ્રમ વચ્ચેની તીક્ષ્ણ રેખા."
અવિનાશ એ દરવાજા સામે ઊભો રહ્યો. એને લાગી રહેલું કે એ વળી પોતાના ભય સાથે સીધો સામનો કરવા આવ્યો છે.
અવિનાશ: "અહીંથી જ... બધું શરૂ થયું હતું. અદિતિ અહીં આવતી. ક્યારેય કોઇને ન કહીને પણ વારંવાર. એજ સમયે એની આંખોમાં બદલાવ આવતો. એને સપનાઓ આવતા."
કાવ્યા: "અને એજ સમયે તારા અને અદિતિ વચ્ચેનો અંતર વધતો ગયો હતો?"
અવિનાશ (મોઢું નીચે કરી): "હું એને બચાવવો ઇચ્છતો હતો. પણ કદાચ એ બચાવવાનો સમય ચાલ્યો ગયો હતો."
અશ્રમના અંદર ત્રણેય ધીમે ધીમે પગલા ભરી રહ્યા હતા. લાલટેનની લાઈટમાં ભીંતો પર ચિત્રો દેખાતા – શિવ તાંડવ, સમાધિમાં સ્ત્રીઓના ચિત્રો અને એક જ વારંવાર લખાયેલું નામ – "સૌમ્યા".
(ફ્લેશબેક: અદિતિનું એક પૂર્વજમ)
ડાયરીના પાનામાંથી એક પાનું પડ્યું. કાવ્યાએ પાંત્રુ પાંદડું ઉઠાવ્યું જેમાં લખેલું હતું:
"જ્યારે હું અર્ગણાશ્રમ ગઈ ત્યારે એક વૃત્તાકાર સ્મૃતિ અચાનક આવી ગઈ હતી. મેં જોયું કે મેં અહીં પહેલાથી જ ઉંડો સંબંધ જમાવ્યો છે. અહીંના કુંડમાં કોઈક વ્યક્તિને ડૂબાડવામાં આવ્યો હતો... અને એના ચહેરા પર હું પોતે હતી..."
(અંત: સ્મૃતિ સાથે જોડાયેલો ભય)
જેમ જેમ તેઓ અંદર ગયા તેમ તેમ એક ગંભીર ઊર્જા લાગતી હતી – ભિંતો ઝાંખી થતી, હવા ઠંડી અને પીડાદાયક, અને અવાજ... એક સ્ત્રીના રડવાનો અવાજ, જે એક જ જગ્યા પરથી વારંવાર આવતો રહ્યો.
અનય (કંપતી અવાજે): "શું તમે એ સાંભળો છો? કોઈ રડી રહ્યું છે!"
અવિનાશ: "હા... એ અવાજ હું પણ ઓળખું છું. એ અદિતિનો છે... પણ એ તો... મરી ગઈ છે."
તેઓ એક ખંડમાં આવ્યા જ્યાં જૂની સમાધિ હતી – સમાધિ ઉપર લખેલું હતું:
"અદિતિ રાઠોડ – જેનો મૃત્યુ પથ ભૂતકાળનો નકશો બની ગયો."
કાવ્યા: "અવિનાશ! તું તો કહેતો કે એની લાશ પગથિયાં પાસે મળી હતી. તો આ સમાધિ કોણે બનાવી?!"
અવીનાશ (મૂક થઈ ગયો)
(નવો પાત્ર – અશ્રમધિપતિ મહારાજ સુમેર)
એ સમયે પાછળથી ઊંચા સ્વરમાં એક અવાજ આવ્યો:
"આ સમાધિ એ આત્માઓ માટે છે જેમણે પોતાના ભૂતકાળના પાપો હવે સ્પષ્ટ સ્વીકારવા છે."
તેઓ જોઈ શકે એવા એક વ્યક્તિ ધીરે ધીરે સામે આવી. સફેદ કપડા, લાંબા વાળ, અને તીવ્ર આંખો – એ હતા મહારાજ સુમેર.
સુમેર: "અહિંયા પ્રેમ, દ્વેષ અને પસ્તાવો – ત્રણેય એક જ મૂર્તિમાં ગૂંથાઈ જાય છે. તમારું આવવું પહેલાથી જ લખાયેલું હતું."
(આખું પુનઃજીવન પાથરાયેલું)
આભાગનો આખો અર્ગણાશ્રમ એક એવો લેબોરેટરી છે – જ્યાં માનસિક શક્તિઓનું પરીક્ષણ થાય છે. જ્યાં ભૂતકાળના કાર્યો ભાવિમાં દુખ બની આવે છે અને જ્યાં...
... અદિતિ – હવે પણ જીવંત છે.
હા, અદિતિ મૃત ન હતી. એ આશ્રમના અભ્યાસ માટેની સૌથી મોટી કડી બની ગઈ હતી. અદિતિએ પોતે પોતાનું મૃત્યુ બનાવ્યું હતું – એક ભયમૂર્તિ બનીને પોતાના નજદીકીના સત્ય સામે લાવવાને ઇચ્છતી હતી.
(– સમાધિ આગળ)
જ્યારે સમાધિ સામે કાવ્યા, અવિનાશ અને સૌમ્ય ઊભા હતા, ત્યારે અવિનાશના મનમાં અનેક સંવેદનાઓ ઘુમ્મતી હતી. એની આંખો સમાધિ પર ગડાયેલી રહી, પણ અંદર તો એક વિશ્વ વિખૂટ થતું ગયું હતું. દર ઘડી એની યાદોની પાંખો ઊંચી ઉડાન ભરતી રહી — એવાં પળોની જેમ જે એણે અદિતિ સાથે વહેંચી હતી, જે હવે માત્ર ખાલી પડછાયાં રહી ગયાં હતાં.
કાવ્યા ધીમે પગલે સમાધિ તરફ વધતી રહી. એની હાથમાં પોતાનો નાનો નોટબુક હતો — એ જ waarin એ સતત પોતાની લાગણીઓ લખતી રહી હતી. હવે એ સમાધિ પર બેઠી. પોતે જે લખ્યું હતું એ વાંચવા લાગી:
> “અદિતિ, તને ઓળખ્યા વગર પણ તારા દરદને અનુભવી શકી. કદાચ એ આકાશ જેવો સંબંધ હતો — જોતા નથી છતાં જીવતાં રહીએ છે એના વગર. આજે તું અહીં નથી, પણ તારું હોવું દર અવાજમાં છે, દર શ્વાસમાં છે. આજે હું તારી નથી... પણ તું મારી છી.”
અવિનાશ અચાનક આગળ વધ્યો. એ સમાધિ સામે ઊભો રહ્યો અને એક નમ કંપિત અવાજે બોલ્યો:
"માફ કરજે અદિતિ... તને બચાવી શક્યો નહીં. મારે લાગતું હતું કે તું મજાક કરતી હતી, ભયમાંથી ભાગતી હતી... પણ તું તો અંદરથી તૂટી રહી હતી. હવે મને સમજાય છે કે પ્રેમ એ બચાવવાનો પ્રયાસ નહીં, પણ સમજવાનો પ્રયાસ છે."
એ વાતો પૂરી થઈ એ પહેલાં અદિતિનો એક નમ અવાજ પવનમાં ઘૂંઘાટ જેવો પલળ્યો:
"વિનુ... હવે તું મુક્ત છે."
અવિનાશ ચોંકી ગયો. એ અવાજ ભયજનક ન હતો — એમાં શાંત ક્ષમાની છાયા હતી.
સૌમ્ય પાછળથી આવ્યો. એની આંખોમાં પસ્તાવો હતો, પણ હવે એની વાણીમાં અહમ નહીં, સમર્પણ હતું.
"મને લાગતું હતું કે તને હું સાચો પ્રેમ કરતો હતો, અદિતિ. પણ હવે સમજાયું છે — તું માફ કરી ચૂકી છે, એ સૌથી મોટો આશીર્વાદ છે."
પાછળથી સમાધિના વંટોળમાંથી ફરી અવાજ આવ્યો:
"સૌમ્ય... તું માફ કરાયેલો છે."
પવનને ધકેલતાં ધૂળિયા જેમ ઉડી રહ્યાં હોય એમ ત્રણે જણા આંખ મીંચી ઊભા રહ્યા. પળવાર શાંતિ રહી. એ શાંતિમાં એક પવિત્રતા હતી — જાણે વર્ષો જૂના દુઃખો હવે કાઠામાં ઓગળી ગયાં હોય.
કાવ્યા ધીમે પાંદડો ફેરવી, છેલ્લું પાનું લખવા લાગી:
> "અહીં સમાધિ છે, પણ એક નવી શરૂઆત પણ. અદિતિ હવે સ્મૃતિ છે — દૂઃખદ નહીં, દ્વિધા વગરની. જે પ્રેમ છોડવો પડે એ તૂટે છે નહીં — એ તરસ છે, આશા છે અને એક અધૂરો પાઠ છે જે આખું જીવન ભણતો રહીશું."
અંતે ત્રણેય જણા સમાધિ પાસે ઊભા રહીને એક નમ વંદન કરીને પાછા ફર્યા. લોટસ પાંદડાં જેવાં તેઓ દિશાઓમાં વિખરાયા — પણ સૌના હૃદયમાં હવે એક વાત સ્પષ્ટ હતી:
પ્રેમ ક્યારેય નાશ પામતો નથી. એ રૂપ બદલતું રહે છે.
(કેટલાક મહિના બાદ – કાવ્યાનું મોંઘવારી છાપે લેખનપ્રકાશન કાર્યક્રમ)
કાવ્યા હવે એક જાણીતી લેખિકા બની હતી. એની નવી બુકનું નામ હતું: "વિશ્વાસના પડછાયાં" — એ જ વિશ્વાસ જે અદિતિ, અવિનાશ અને સૌમ્ય વચ્ચે લપેટાયેલો હતો.
કાર્યક્રમમાં એ એ જ વાક્યથી પોતાના ભાષણની શરૂઆત કરી:
"આ પુસ્તક માત્ર પ્રેમ વિશે નથી. એ મુક્તિ વિશે છે. એ ઉદાસીની ઊંડાણ વિશે છે... અને એ આશાની નમિર્માણ વિશે છે."
અંતે, દરેક શ्रोતા શાંત હતો. બધા જાણતા હતા — આ વાર્તા પૂર્ણ થઈ છે, પણ એની ધ્વનિ હજી પણ જીવંત છે.
---
અવિનાશ હવે તૂટી ગયો નથી. સૌમ્ય ખોટા ભેદથી મુક્ત છે. અને કાવ્યા... એ હવે ભવિષ્ય માટે જીવતી શીખી ગઈ છે.
અદિતિ હવે માત્ર સ્મૃતિ નથી — એ હવે 'અત્મશક્તિ' છે.
