कथा शीर्षक: “गाठ”= प्रेम बंध
गावातल्या जुन्या वाड्यातल्या एका खोलीत, एका धूसर आरशात दोन चेहर्‍यांच्या प्रतिबिंबात एक अनामिका प्रेमकथा जन्म घेत होती...
---
प्रस्तावना
गावाचं नाव होतं "रुक्मिणीपुर". तेथील देवस्थान, वाडे आणि तिथं वसलेल्या प्राचीन आठवणी अनेकांना आकर्षून घेत. पण त्या सर्वांमध्ये "सावंत वाडा" विशेष प्रसिद्ध होता — त्यातील बंद खोलीमुळे. कुणी म्हणे तिथं आत्मा वसतो, कुणी म्हणे प्रेमाचं असं गूढ गाठ आहे.
त्या गावात नील – एक मुंबईचा आर्किटेक्ट – संशोधनासाठी आला होता. त्याला जुन्या वाड्यांचा इतिहास, वास्तुरचना आणि त्यामागील कथा समजून घ्यायची होती. वाड्यात पोहोचल्यावर त्याला भेटली श्रुती – वाड्याची देखभाल करणारी तरुणी, शांत, पण डोळ्यांत काहीतरी दडवून ठेवलेलं.
---
गुंतागुंत
नीलने सावंत वाडा पाहण्यास सुरुवात केली. प्रत्येक दगड, दरवाजा, आरसा काहीतरी सांगत होते. एका संध्याकाळी त्याला त्या बंद खोलीचं दार अर्धं उघडलेलं आढळलं. आत शिरल्यावर त्याला एका जुन्या डायरीचा तुकडा सापडला:
"“माझं प्रेम अमर आहे. जरी हे जग आमचं नातं मान्य करत नसलं, तरी ही खोली आमची साक्ष देईल... – ए.”
नील चक्रावला. कोण होतं ‘ए’? आणि कोणासाठी ही प्रतिज्ञा?
त्याने हे श्रुतीला विचारलं. श्रुती एक क्षण गप्प झाली, मग म्हणाली, “ही कथा आहे ऐश्वर्या आणि अर्जुनची. ७० वर्षांपूर्वी या वाड्यात जन्मलेली. दोन जाती, दोन कुटुंबं, पण एकच आत्मा.”
---
गूढ प्रेमकथा
ऐश्वर्या, सावंत घराण्यातील कन्या, आणि अर्जुन, वाड्यात काम करणारा कारागीर. दोघं लपूनछपून भेटायचे, गुपचूप पत्रं लिहायचे, आणि वाड्याच्या त्या खोलीत त्यांच्या स्वप्नांची वीण घट्ट करत राहायचे. पण एके दिवशी सगळं संपलं. ऐश्वर्याचं लग्न दुसऱ्या कुणाशी ठरवलं गेलं, आणि अर्जुन कुठेतरी गायब झाला...
पण त्या खोलीत दोघांनी एकमेकांना वचन दिलं होतं – "जर ही जन्माची गाठ नसेल, तर पुढच्या जन्मात ती पूर्ण करू.”
नील त्या खोलीत रोज जात असे, तो जणू त्या कथेत अधिक खोल जात होता. आणि हळूहळू त्याला जाणवायला लागलं – श्रुती काही लपवत आहे.
---
प्रेमबंधाचा उलगडा
एक दिवस नीलला आरशात एक विचित्र गोष्ट दिसली – त्याचं प्रतिबिंब एकटं नव्हतं. मागे एक स्त्रीचा चेहरा... ऐश्वर्या?
तो थरथरत श्रुतीकडे गेला. श्रुतीच्या डोळ्यांत पाणी होतं. ती म्हणाली, “मी ऐश्वर्येची पुनर्जन्म आहे. मला आठवत नाही सगळं स्पष्टपणे, पण जेव्हा तू इथे आलास, काही तरी ओळखीचं वाटायला लागलं. तू अर्जुन आहेस...”
नील अचंबित झाला. परंतु त्याच्या अंतःकरणात काही तरी हलल्यासारखं झालं.
कथेचा विस्तार: "गाठ – पुढचं पान"
---
नील आणि श्रुतीने जरी जुन्या जन्माच्या प्रेमगाठी उलगडल्या, तरी त्यांची खरी परीक्षा अजून बाकी होती. प्रेमभूतकाळातून वर्तमानात आलं होतं – पण त्याला भविष्याची परवानगी मिळाली नव्हती.
---
नवीन संघर्ष
गावातल्या लोकांनी त्यांची जवळीक पाहिली. काहींनी कुजबुज केली – “ही तर सावंत घराण्याची आहे… तो एक बाहेरचा शहरी मुलगा!” जुनं जातपात, प्रतिष्ठेचं राजकारण पुन्हा डोकं वर काढू लागलं. श्रुतीच्या काकांनी तिला समजावण्याचा प्रयत्न केला – “हे तुझं मोह आहे, पुनर्जन्म, आत्म्याचं प्रेम… हे फक्त कल्पना आहेत.”
नीलला मुंबईहून फोन आले – एक मोठी आर्किटेक्चरल डील मिळाली होती. पण त्या खोलीतलं ते शांत गूढ त्याला सोडत नव्हतं. श्रुतीच्या डोळ्यांत तो अजूनही ऐश्वर्याला शोधत होता, आणि तिला त्याच्यात अर्जुनचा स्पर्श वाटत होता.
---
एक अनोखा निर्णय
एका रात्री श्रुतीने नीलला त्या खोलीत बोलावलं. ती म्हणाली,
“आपण पूर्वजन्माचं प्रेम जिंकलं, पण हे जन्म आपलं आहे… आणि आपल्याला तो जिंकायचा आहे. मी तुला फक्त अर्जुन म्हणून नाही, नील म्हणूनही स्वीकारतेस का?”
नील गालात हसला, “फक्त स्वीकारत नाही… तुझ्याशिवाय मी अधूरा आहे.”
त्यांनी त्या खोलीत तीच सोन्याची अंगठी एकमेकांच्या हातात घातली – या वेळी फक्त आठवणींसाठी नाही, तर भविष्यासाठी.
---
समारोपाचा नवीन आरंभ
आज सावंत वाडा एक संग्रहालय झालाय – 'गाठ संग्रह'. तेथे येणाऱ्या जोडप्यांना जुन्या कथांचं दर्शन आणि नवीन आश्वासन मिळतं – की प्रेम जर खरं असेल, तर ते कोणतीही मर्यादा, कोणताही जन्म ओलांडू शकतं.
नील आणि श्रुती तिथंच राहतात – जुन्या खोलीचं नव्यानं जतन करत, नव्या प्रेमकथांना दिशा देत. त्यांनी ‘गाठ’ नावाचा एक ट्रस्ट सुरू केला – जातपात, धर्म, परंपरांच्या आड येणाऱ्या प्रेमासाठी आधार बनवण्यासाठी.
---
शेवट नव्हे… एक नव्या सुरुवातीची गाठ.
---
शोध आणि पुनर्मिलन
दोन आठवडे त्यांनी त्या खोलीत वेळ घालवला – जुन्या गोष्टी वाचत, भिंतींच्या आत लपवलेलं प्रेम शोधत. अखेर, आरशामागे त्यांना एक लहानसा पेटी सापडली. त्यात होती – एक सोन्याची अंगठी आणि अर्जुनचं शेवटचं पत्र:
"“जर तू हे वाचत असशील, तर आपल्या प्रेमाला वेळेच्या गाठीतून सुटका मिळाली आहे. आपण पुन्हा भेटलो, म्हणजे नियतीनं आपलं प्रेम मान्य केलं.”
नील आणि श्रुती एकमेकांकडे पाहतात. या वेळी, कोणतंही जात, वय, परंपरा त्यांना वेगळं करू शकणार नव्हती.
---
समारोप
आज सावंत वाड्याची ती खोली उघडी आहे – अंधारमय नव्हे, तर प्रेमाच्या प्रकाशाने उजळलेली. नील आणि श्रुती – अर्जुन आणि ऐश्वर्या – यांचा प्रेमबंध पूर्ण झाला.
कधी कधी, प्रेमाचं नातं इतकं गहिरं असतं की ते काळाच्या बेड्याही तोडतं. आणि अशा वेळी, "गाठ" फक्त शब्द न राहता, ती आत्म्यांची, आठवणींची आणि हृदयांची होते – अमर, शाश्वत. प्रेम बंध फक्त ते आता एकमेकातच गुंतलेले होते प्रेमाच्या बंधनात.
दिपांजली
दीपाबेन शिंपी
गुजरात
