આ વાર્તા સંપૂર્ણ કાલ્પનિક છે જેનો જીવિત, મૃત વ્યક્તિ કે ઘટના સાથે કોઈ સંબંધ નથી. જો ક્યાંક સમાનતા જણાય તો એ સંયોગમાત્ર છે.________________________
"મંજિલ હો ભલે આકાશથી ઉંચી ને હોય ભલે ઘાયલ મારી પાંખ.
જિંદગી, તું અંધારી રાત ને હું શમણાં જોતી આંખ."- મૃગતૃષ્ણા
સપનાં વ્હેચતી છોકરી
એક શહેર, કાળી અંધારી રાતની કામળી ઓઢી સૂતેલું શહેર, આશા-નિરાશા, જીવન-મૃત્યુ સામે ઝઝૂમતૂ શહેર. અજવાળી કેડીઓ પર ચાલતું પણ ક્યાંય ન પહોંચતું શહેર. છતાં આશાનાં ઉદરમાં શાંતિથી સૂતેલું શહેર.
કાળી ડિબાંગ રાતનો છેડો ફાટી રહ્યો હતો અને પૂર્વમાં સોનેરી કિરણો ડોકિયાં કરવા માંડ્યા હતા. શહેરના એક છેવાડે આવેલી, ગીચોગીચ વસેલી ચાલીમાં હજી સંપૂર્ણ શાંતિ હતી, પણ એક નાનકડી ખોલીમાં સપનાની આંખો ક્યારનીય ખૂલી ગઈ હતી. એની ઉંમર માંડ સત્તર-અઢાર વર્ષની હશે, પણ એની આંખોમાં અનુભવોની ઊંડાઈ અને ચહેરા પર એક અનોખું તેજ હતું.
સપનાના જીવનમાં દુઃખનો દરિયો હિલોળા લેતો હતો. નાનપણમાં જ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી ચૂકી હતી. એક નાનો ભાઈ હતો, એને પણ બે વર્ષ પહેલાં બિમારીમાં ભગવાને બોલાવી લીધો. ગરીબી સિવાય દુનિયામાં ‘પોતાનું’ કહેવાય એવું કોઈ નહોતું. ગરીબી તો જાણે એના ઘરનું સરનામું બની ગઈ હતી. ખોલીની દીવાલો પર એની ભૂતકાળની આંખની ભીનાશના ડાઘા અને છાપરામાંથી ટપકતું પાણી ચોમાસામાં એની મુશ્કેલીઓ વધારતા. છતાં, સપનાના ચહેરા પર ક્યારેય હતાશાનું વાદળ ઘેરાતું નહોતું. એના હોઠ પર હંમેશા એક મધુર સ્મિત રમતું રહેતું, જાણે એણે દુઃખ સાથે દોસ્તી કરી લીધી હોય.સવાર પડતાં જ સપના કામે લાગી જતી. આસપાસના ચાર-પાંચ ઘરોમાં વાસણ-પોતાં કરી બે ટંકનું ગુજરાન ચલાવતી. એનું કામ ચોખ્ખું અને નિયમિત, એટલે કોઈને ફરિયાદનો મોકો ન મળતો. પણ સપનાનું કામ ફક્ત આટલું જ નહોતું. એની ખરી ઓળખ તો ‘સપનાં વ્હેચતી છોકરી’ તરીકેની હતી.
એ જ્યારે પણ કોઈના ઘરે કામે જતી, ત્યારે ઘરના નાના-મોટા સૌ સાથે વાતો કરતી. અવનવું અને ઉપયોગી જાણવા એ સદાય તત્પર રહેતી. એની વાતોમાં ગજબની મીઠાશ અને આશાનો સંદેશ છુપાયેલો રહેતો.
એક દિવસ, બાજુમાં રહેતા રઘુકાકાના ઘરે ગઈ. રઘુકાકા દરજીકામ કરતા હતા, પણ છેલ્લા કેટલાક મહિનાથી કામકાજ ઠપ્પ હતું. એમનો દીકરો શહેરમાં નવી નોકરીની તલાશમાં ભટકતો હતો અને નિરાશ થઈને પાછો આવ્યો હતો. રઘુકાકા ચિંતામાં ડૂબેલા હતા.સપનાએ રઘુકાકાને પાણીનો ગ્લાસ આપતાં કહ્યું, "કાકા, ચિંતા કરવાથી શું વળશે? તમારા હાથમાં તો કળા છે. નાનું અમથું કામ કેમ શરૂ નથી કરતા? આજે નહીં તો કાલે, ઘરાકી જરૂર મળશે."
રઘુકાકા નિસાસો નાખતાં બોલ્યા, "બેટા, હવે ઉંમર થઈ. કોણ કામ આપશે? અને આ છોકરો પણ, જુવાનજોધ છે પણ કિસ્મતમાં જ કાણું છે."
સપનાએ હસીને કહ્યું, "કાકા, કિસ્મત તો આપણે જાતે ઘડવાની હોય. અને ઉંમર? ઉંમર તો ફક્ત આંકડો છે. તમારા અનુભવનો લાભ લો. જુઓ, ચાલીમાં કેટલાય લોકો છે જેમને નવાં કપડાં સિવડાવવાં કે જૂનાં સમા કરાવવાં હશે. તમે એક નાનું પાટિયું મારી દો કે 'અહીં દરજીકામ કરી આપવામાં આવશે.' શરૂઆત તો કરો, ઈશ્વર રસ્તો બતાવશે."
રઘુકાકાના દીકરા, મહેશને પણ તેણે કહ્યું, "મહેશભાઈ, નિરાશ ન થાઓ. એક નોકરી ન મળી તો શું થયું? દુનિયા થોડી પૂરી થઈ ગઈ છે? કંઈક નવું શીખો, નાનો ધંધો શરૂ કરો તમારા પપ્પા સાથે જ્યાં સુધી તમારા સપનાને ઉડાન ન મળે. સપનાં જોવાનું બંધ ન કરો. સપનાં જ તો આપણને જીવંત રાખે છે."
સપના
ની વાતોમાં એવો જાદુ હતો કે સાંભળનારના મનમાં આશાનો સંચાર થઈ જતો. તે કોઈને પૈસાથી મદદ કરી શકે તેમ નહોતી, પણ એની પાસે શબ્દોની મૂડી હતી, હકારાત્મકતાનો ખજાનો હતો.
ચાલીના બાળકો એને ખૂબ વ્હાલા હતા. જ્યારે પણ એ નવરી પડતી, ત્યારે બાળકોને ભેગાં કરી વાર્તાઓ કહેતી. એવી વાર્તાઓ જેમાં નાયક ગરીબી અને મુશ્કેલીઓ સામે લડીને સફળતા મેળવતો હોય. તે બાળકોને કહેતી, "તમે બધાં મોટાં થઈને ડૉક્ટર, એન્જિનિયર, શિક્ષક બનજો. ખૂબ ભણજો. સપનાં જોજો અને એને પૂરાં કરવા મહેનત કરજો."
એક નાનકડી કવિતા હતી, જે ભણવામાં ખૂબ હોંશિયાર હતી, પણ એના પિતા એને આગળ ભણાવવા તૈયાર નહોતા. કહેતા, "છોકરી જાતને ભણાવીને શું કામ છે? ઘરકામ શીખે એ જ બહુ છે." સપના કવિતાને છાને ખૂણે પ્રોત્સાહિત કરતી. એને જૂનાં પુસ્તકો લાવી આપતી, એની સાથે ભણતરની વાતો કરતી. "કવિતા, તું હિંમત ન હારતી. તારા પપ્પાને સમજાવજે. ભણતર એ તો પાંખો છે, જે તને ઊંચે ઉડવામાં મદદ કરશે."
ઘણીવાર રાત્રે, જ્યારે આખી ચાલી સૂઈ જતી, ત્યારે સપના પોતાની ખોલીના બારણે બેસી આકાશના તારાઓને જોયા કરતી. એને એના માતાપિતા યાદ આવતાં. એમણે શીખવ્યું હતું કે જીવનમાં ગમે તેવી મુશ્કેલી આવે, હિંમત ન હારવી. પિતા કહેતા, "બેટા, સપનાં જોવાં એ ગુનો નથી, સપનાં માટે પ્રયત્ન ન કરવો એ ગુનો છે." માતા કહેતી, "દુઃખના અંધારા પછી સુખનું અજવાળું જરૂર આવે છે, બસ શ્રદ્ધા રાખવી."આ શબ્દો સપનાના જીવનમંત્ર બની ગયા હતા. એણે પોતાના દુઃખને પોતાની તાકાત બનાવી લીધી હતી. એ જાણતી હતી કે ગરીબી એક અભિશાપ છે, પણ એનાથી હારી જવું એ સૌથી મોટો અભિશાપ છે.
એક દિવસ ચાલીમાં ઉત્સવ જેવો માહોલ હતો. રઘુકાકાને એક મોટી દુકાનમાંથી કપડાં સીવવાનો ઓર્ડર મળ્યો હતો. મહેશે પણ એક નાની નોકરી શરૂ કરી દીધી હતી. કવિતાના પિતા, સપના અને ચાલીના બીજા લોકોના સમજાવ્યા પછી, કવિતાને આગળ ભણાવવા રાજી થયા હતા.બધા સપનાનો આભાર માનવા આવ્યા. રઘુકાકાએ ભાવુક થઈને કહ્યું, "બેટા, તું ન હોત તો અમે તો હિંમત હારી બેઠા હતા. તારા શબ્દોએ અમારામાં નવો પ્રાણ ફૂંક્યો."સપના માત્ર હસી. એને કોઈ શ્રેય નહોતો જોઈતો. એનું સુખ તો બીજાના ચહેરા પર સ્મિત જોવામાં હતું, બીજાના સપનાં સાકાર થતાં જોવામાં હતું.એ દિવસે, ચાલીના મુખીએ સપના માટે કહ્યું, "આ છોકરી ભલે ગરીબ છે, ભલે એણે જીવનમાં ઘણું ગુમાવ્યું છે, પણ એની પાસે જે અમૂલ્ય ખજાનો છે, તે આપણી પાસે પણ નથી. એ છે આશા, હિંમત અને બીજાને પ્રેરણા આપવાની શક્તિ. સાચે જ, આ ‘સપનાં વ્હેચતી છોકરી’ છે."
------------------------------"જાણું છું આકરું છે જિંદગીનું વન,પાનખર, વંટોળો ને નિરાશા છે ઘન;કેમ કરી બચાવવું જીવન ઉપવન?તોય ક્યારેક કોઈનું શમણું તો બન."
- મૃગતૃષ્ણા
***************"સપનાનું જીવન સંઘર્ષમય હતું, પણ એણે ક્યારેય ફરિયાદ ન કરી. એણે પોતાની જાતને નિરાશાના અંધકારમાં ખોવા દીધી નહોતી. ઊલટું, એ તો બીજાના જીવનમાં આશાના દીવડા પ્રગટાવતી હતી. એના માટે દરેક સવાર એક નવી તક લઈને આવતી – બીજા કોઈના તૂટતાં સપનાંને જોડવાની, કોઈની નિરાશાને ખંખેરવાની અને કોઈને નવેસરથી જીવન જીવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાની.સપના, એ સપનાં વ્હેચતી છોકરી, ખરેખર તો જીવન જીવવાની કળા શીખવી રહી હતી – હાર ન માનવાની, લડત આપવાની અને હંમેશા સપનાં જોતાં રહેવાની. એનું પોતાનું ભવિષ્ય શું હતું એ એને ખબર નહોતી, પણ એ એટલું જાણતી હતી કે જ્યાં સુધી એ બીજાના જીવનમાં ખુશીઓ અને સપનાં વહેંચતી રહેશે, ત્યાં સુધી એનું જીવન સાર્થક રહેશે. તું પણ તારું લક્ષ્ય શોધ. ખુશી શોધ, ખુદને શોધ." તૃષ્ણા મૃગ સામે જોઈ બોલી.
"હમમ્... હું પ્રયાસ કરીશ." એટલું કહી મૃગ ચાલ્યું ગયું.
(ક્રમશઃ)
