"परतीचा रस्ता"
गोविंद पाटील — नाव साधं, पण मन मोठं. पुण्यातल्या एका जुनाट शासकीय कार्यालयात गेली बावीस वर्षे शिपाई म्हणून काम करत होता. दररोज निघताना मुलांना हात हलवून, बायकोला "लवकर येईन" असं म्हणून, आणि आईला देवाचं नाव घेऊन नमस्कार करत तो रस्त्यावर पडायचा.
त्याचं आयुष्य म्हणजे फाईली उचलणं, साहेबांचा चहा आणणं, आणि मधेच मिळालेल्या पगारातून थोडंसं बचत करून गावाकडे पाठवणं.
पण त्या दिवशी काहीतरी वेगळं होतं.
कारण साहेबांनी फाईल बंद करत त्याच्याकडे पाहून म्हटलं,
"गोविंद, तुझी सुट्टी मंजूर झालीये. जा, मनसोक्त वेळ घालव गावाकडे."
त्या एका वाक्यातून गोविंदच्या मनात लख्ख उन्हाळा उतरला. तीन वर्षांनंतर गाव, आई, सुलभा (बायको), दोन्ही मुलं, शेत, झाडं, पाखरं... आणि सगळ्यात महत्त्वाचं – तो स्वतःचं हरवलेलं अस्तित्व पुन्हा शोधणार होता.
---
गावाच्या वाटेवर
गावाचं नाव – कुसवडी. सातार्‍याच्या तालुक्यात एक छोटंसं पण प्रेमळ गाव. गोविंद बसमध्ये खिडकीजवळ बसून झाडं, रस्ते, पाणी आणि डोंगर पाहत होता. तो फक्त पाहत नव्हता, आठवत होता. "इथे मी पोहायचो", "ही आंब्याची झाडं अजून आहेत का?", "आजीबाईच्या घराजवळची विहीर कोसळली असेल का?"
बस गावाच्या वेशीवर थांबली आणि त्या लाल मातीने त्याचे पाय धरले – जणू म्हणत होती, “आलास? उशीर झाला रे, पण हरकत नाही!”
आई ओट्यावर उभी होती. वय झालेलं, पण चेहरा अजून तेजस्वी.
"गोव्या…!" तिच्या आवाजात ना भांडण, ना तक्रार – फक्त प्रेम!
बायको सुलभा दरवाज्यात उभी होती. हातात तांब्या आणि ओंजळभर पाणी. डोळ्यांत ओलावलेलं हास्य.
मुलं धावत बाहेर आली, "बाबा!"
गोविंद काही बोलू शकला नाही. तो फक्त त्या मातीवर बसला आणि डोळे मिटून घेतले.
---
मातीचा सुगंध
दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठल्यावर त्याने अंगणात पाय टाकले. चुलीवरच्या वाफाळलेल्या चहाचा वास, आजूबाजूच्या कोंबड्यांचा आरडाओरडा, आणि वाऱ्यात मिसळलेला शेणखताचा सुगंध – सगळं काही अस्सल, खरं आणि त्याचं होतं.
शेतात पोहोचल्यावर तो एका कडधान्याच्या गादीवर बसला. हातातली माती उचलून त्याने नाकाजवळ नेली. तो गंध कित्येक वर्षांनी अनुभवला होता, आणि तरीही तो नवीन वाटत नव्हता. जणू ही माती त्याची वाट पाहत होती.
"या मातीत फक्त पीक नाही उगवत, या मातीत आठवणी उगवतात," तो मनाशी म्हणाला.
---
निसर्गाचे संवाद
दुपारच्या वेळी गोविंद बाभळीच्या झाडाखाली बसून गार वाऱ्याचा आस्वाद घेत होता. मधूनच एखादी साळुंकी त्याच्या खांद्यावर बसायची, तर कधी एखादी फुलपाखरू त्याच्या तळहातावर थांबायचं.
"शहरात आपण सगळं ऐकतो, पण इथे आपण निसर्गाशी बोलतो," तो स्वतःशीच बोलला.
एखाद्या अरण्यातून हरणं बाहेर डोकावतं, झाडावरून साळुंख्या गातात, आणि आकाशात ढग आपल्या डोळ्यात पाणी आणतात.
गोविंद त्या शांततेत हरवून गेला.
---
बालपणीचे मित्र
संध्याकाळी गावातले जुने मित्र भेटायला आले – नाग्या, सखाराम, विठू.
सगळ्यांनी वेळ गोविंदसाठी राखून ठेवली होती.
"अरे गोविंद, तुझ्याशिवाय चहाच्या गाड्यावर गप्पा रंगायच्या नाहीत," विठूने म्हटलं.
"तुला आठवतं का, आपण बोंडाल्याच्या जत्रेला पळून गेलो होतो?" सखाराम हसत म्हणाला.
हास्याचं कारंजं उडालं आणि आठवणींनी डोळ्यांत ओल येईपर्यंत गप्पा रंगल्या. त्या क्षणात वय विसरलं गेलं, वेळ थांबली, आणि फक्त एक गोष्ट आठवली – मैत्री.
---
आईबरोबरचं मौन
रात्री आईच्या मांडीवर डोकं ठेवून गोविंद चंद्राकडे बघत होता.
"आई, शहरात खूप गर्दी असते. पण तुझ्या कुशीत अशी विश्रांती मिळते, जणू सगळं आयुष्य थांबतं."
आईने त्याच्या कपाळावर हात फिरवला.
"बाळा, तू जेव्हा दूर असतोस, तेव्हा हे अंगण मुकं वाटतं. शेत ओसाड वाटतं. मी देवाला फक्त एकच मागते — माझं मूल पुन्हा यावं."
गोविंदला बोलता आलं नाही. तो फक्त आईचा हात घट्ट धरून राहिला.
---
निघण्याची वेळ
दहा दिवस क्षणभरात संपले. परतीच्या दिवशी सगळं घर शांत होतं. आईने पुन्हा खिशात तुळशीचं पान ठेवलं, सुलभाने डबा दिला, मुलं त्याच्या बूटावर हात फिरवत होती.
"पुन्हा लवकर ये बाबा," सुलभा म्हणाली.
"हो ग, आता दर वर्षी येईन," गोविंद म्हणाला, पण आवाजात खात्री नव्हती – फक्त आश्वासन होतं.
बस निघाली. आणि मागे गावाच्या रस्त्यावर उभं राहिलं त्याचं बालपण, त्याचं आयुष्य, आणि त्याच्या आत्म्याची खरी घरं – गाव.
---
संदेश
शहरात परत आल्यावर गोविंदने ऑफिसात फाईल हातात घेतली. पण मन कुठेच नव्हतं. एका विश्रांतीच्या क्षणात त्याने डायरी उघडली आणि लिहिलं:
"आयुष्य म्हणजे फक्त काम नाही.
आपल्या माणसांसोबत घालवलेला वेळ म्हणजे खरा श्वास.
तुमचं गाव, तुमची आई, तुमची माती – हे सगळं कायम तिथेच असतं.
पण आपणच त्यांच्याकडे परत जाणं विसरतो."
---
गाव अजून वाट पाहतंय...
कुसवडीचं तेच रान अजून तसंच आहे.
बाभळीच्या झाडाखाली वारा अजून गातो.
आई अजून त्या अंगणात वाकून तुळस पाणी घालते.
सुलभा रोज संध्याकाळी देवापुढे गोविंदचं नाव घेते.
शेत अजून रिकामं आहे, पण माती ताजी आहे.
आणि त्या मातीखाली एक गंध दडलेला आहे –
"गोविंद, परत ये... गाव अजूनही तुझी वाट पाहतंय."
