पढमं नाणं तओ दया
‘પ્રથમ જ્ઞાન, પછી દયા’
'पढमं नाणं तओ दया' નો અર્થ છે, 'સૌપ્રથમ જ્ઞાન અને પછી દયા'. આ જૈન ધર્મનું એક સૂત્ર છે. આ સૂત્ર દશવૈકાલિક સૂત્રમાં છે.
આ સૂત્રનો અર્થ:
જ્ઞાન અને દયા ના સમન્વયથી જ ધર્મની ઉત્પત્તિ થઈ શકે છે. ચારિત્ર જ્ઞાનપૂર્વક હોવું જરૂરી છે જેથી તે લાભકારી થાય. સૌથી પહેલા જરૂરી છે જ્ઞાન.
આ સૂત્રનો સંપૂર્ણ રૂપ:
पढमं नाणं तओ दया एवं चिट्ठइ सव्वसंजए.
अण्णाणी किं काही? किं वा नाहिइ छेय पावगं?.
આ સૂત્રનો ભાવાર્થ:
આ રીતે તમામ સંયમી (સંયમમાં) સ્થિત થાય છે.
અજ્ઞાન શું કરશે? તે શ્રેય અને પાપને શું જાણે?.
પ્રથમ જ્ઞાન, પછી દયા. કારણ જ્ઞાન વગરની દયા સ્વ ઉપર જ ઘાતક થઇ જાય છે. અહિંસા વાદી લોકો પૈસા આપી ખાત્કીવાડે થી જીવ છોડાવે છે. પોતે એમ સમજે છે. એક જીવ પર જીવદયા કરી પોતે પુણ્ય નું કામ કર્યું છે. પરંતુ એટલું નથી સમજતાં કે ખાટકી એ આ અહિંસા વાડી પાસેથી કમાવેલ પૈસા થી બીજા ચાર જીવ લઇ આવશે અને તેને મારશે અને વેચશે. એટલે સરવાળે એકેય જીવ બચતો નથી. ઉલટાનું તેને આપેલા પૈસા થી જ હિંસા નું ઘાતક પાપ વિસ્તરે છે. આમ ખાટકી ના ધંધા ને અધિક પોષણ મળે છે.
અહિંસા વાદી એ પેલા ખાટકી પાસે છોડાવેલ જીવ ના પૈસા થી વધારે ધંધો કરે છે અને વધારે પાપ વિસ્તરે છે. અને અહિંસા વાડી રૌરવ નર્ક માં જઈ પડે છે.
આજ તેની ગતિ છે.
નાગપંચમી ને દિવસે ભક્તો નાગને પૂજે છે. એટલે મદારી નાગ ને પકડી તેના ઝેરના દાત પાડી ત્રણ દિવસ ભૂખ્યો રાખી નાગપંચમી ના દિવસે ભક્તો પાસે નાગ ને દૂધ પીવડાવી પૈસા કમાવે છે. વળી લોકોને થાય કે મેં ગણું પુણ્ય નું કામ કર્યું. હકીકતમાં તેઓ પાપના ભાગીદાર બંને છે.
મંદિર ની બહાર પેલા પાંજરામાં પૂરેલા ચકલાને છોડાવે છે. ચક્લાવાળા ને તેના પૈસા આપે છે. પોતે પુણ્ય કમાવવાનો ગર્વ લે ? આ બાજુ ચ્કાલાવાળા ના પેલા પાળેલા ચકલા ઉડીને પાછા પાંજરામાં આવી જાય છે. આમ ચક્ર ગતિએ ધંધો ચાલ્યા કરે છે.
બીજું વિશ્વ યુદ્ધ જાપાન પર બે અણુ બોમ્બ ના ઘા થયા પછી અટક્યું હતું.
મહાભારત વાચ્યું હોય તો ખબર પડે કોના ઉપર દયા કરવી કોના ઉપર નહિ. આપણે જયચંદ ને દોશી ગણીએ છીએ, એ સાચું પણ છે. પણ મહમદ ઘોરી ને સોળ વખત છોડી દેવું એ પણ અધર્મ જ હતો. એજ કારણે આખો ઈતિહાસ બદલાઈ ગયો.
જરાસંગ જે યુદ્ધ માં નિપુણ એવો યોદ્ધો જેને સામી છાતીએ હરાવવો મુસ્કિલ જ હતો તેના પર દયા કર્યા વગર ભગવાન કૃષ્ણે બુદ્ધિ પૂર્વક માર્યો ને મથુરાને તેના સામ્રાજ્ય વાદ ની લાલસા માંથી છોડાવ્યું.
આપણા ઘર ના દરવાજા માં જે પીન હોલ હોય છે એજ જ્ઞાન ની બારી છે. દરવાજા ની બેલ વાગ્યા પછી યજમાન તે પીન હોલ માંથી જુએ છે અજાણ્યો કોઈ હોય તો દરવાજો ખોલતો નથી. આ જ્ઞાન છે. જો તે ‘अतिथि देवो भव:’ ની મૂર્ખાઈ ભરી પીપુડી વગાડી કોઈને પણ આવવા દે તો ઘરનું સત્યાનાશ થઇ જાય. જેવું ઘર માં ધ્યાન રાખવું તેવું દેશમાં ધ્યાન રાખવું. ઘાતક લોકોને આવવા જ ન દેવા.
આમ માણસ જાય છે ધર્મ કરવા પણ જ્ઞાન ના અભાવ ને કારણે કરી બેસે છે અધર્મ. અહિંસા નો સાચો અર્થ મહાભારત ની ભૂમિ માં યુદ્ધ ક્ષેત્રે ગીતા માતા એ આપ્યો છે.
अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम्।
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम्।।16.2।।
મન, વાણી અને શરીરથી કોઈપણ પ્રકારથી કોઈને કષ્ટ ન આપવું, યથાર્થ અને પ્રિય ભાષણ (અંતઃકરણ અને ઇન્દ્રિયોથી જેવું નિશ્ચય કરવામાં આવ્યું હોય, તેવું જ પ્રિય શબ્દોમાં કહેવાનું નામ ‘સત્યભાષણ’ છે), પોતાનું અપકાર કરનાર પર પણ ક્રોધ ન કરવો, કર્મોમાં કર્તાપણાના અભિમાનનો ત્યાગ, અંતઃકરણની ઉપરતિ એટલે કે ચિત્તની ચંચળતાનો અભાવ, કોઈની પણ નિંદાદિ ન કરવી, તમામ પ્રાણીઓમાં નિષ્કારણ દયા રાખવી, ઇન્દ્રિયોના વિષયોથી સંયોગ થવા છતાં તેમાં આસક્તિ ન હોવી, કોમળતા, લોક અને શાસ્ત્ર વિરુદ્ધ આચરણમાં લજ્જા રાખવી અને વ્યર્થ ચેષ્ટાઓનો અભાવ.
મહાભારતના બધા "અહિંસા પરમો ધર્મઃ" વાળા શ્લોક નીચે મુજબ છે. તમામમાં અહિંસાને શ્રેષ્ઠ બતાવ્યા છે.
"अनुशासन पर्व, अध्याय 116 – दानधर्मपर्व"
अहिंसा परमो धर्मस्तथाहिंसा परं तपः ।
अहिंसा परमं सत्यं यतो धर्मः प्रवर्तते ॥
અર્થાત્ જો અહિંસા મનુષ્યનો પરમ ધર્મ છે અને ધર્મની રક્ષા માટે હિંસા કરવી તે પણ તેનાથી ઉત્તમ છે.
"अनुशासन पर्व, अध्याय 117 – दानधर्मपर्व"
अहिंसा परमो धर्मस्तथाहिंसा परो दमः ।
अहिंसा परमं दानमहिंसा परमं तपः ॥
अहिंसा परमो यज्ञस्तथाहिंसा परं फलम् ।
अहिंसा परमं मित्रमहिंसा परमं सुखम् ॥
अहिंसा परमं सत्यमहिंसा परम् श्रुतम् ॥॥
"वनपर्व, अध्याय १९८"
अहिंसा परमो धर्मः स च सत्ये प्रतिष्ठितः ।
सत्ये कृत्वा प्रतिष्ठां तु प्रवर्तन्ते प्रवृत्तयः ॥
"पौलोम पर्व - अध्याय ११"
अहिंसा परमो धर्मः सर्वप्राणभृतां स्मृतः ।
तस्मत्प्राणभृतः सर्वान्न हिंस्याद्ब्राह्मणः क्वचित् ॥॥
"आश्वमेधिक पर्व- अध्याय 43"
अत ऊर्घ्वं प्रवक्ष्यामि नियतं धर्मलक्षणम् |
अहिंसालक्षणो धर्मो हिंसा चाधर्मलक्षणा ॥ ०१९ ॥
यहां अहिंसा फल को सभी यज्ञ दान तीर्थ के फलों से भी श्रेष्ठ बताया गया है
सर्वयज्ञेषु वा दानं सर्वतीर्थेषु वाऽऽप्लुतम् ।
सर्वदानफलं वापि नैतत्तुल्यमहिंसया ॥॥
और भी कुछ श्लोक हैं जो अहिंसा को श्रेष्ठ कहते हैं. अहिंसा सबसे ऊँचा(श्रेष्ठतम/सुप्रीम) धर्म है.
धर्म का अभिप्राय यहां मत/पंथ नहीं है.
જ્ઞાન વગરની અહિંસા એક અભિશાપ છે.
