સનત્કુમાર બોલ્યા, “હે નારદ, હવે ભગવાન શ્રીરામના મંત્ર જણાવવામાં આવે છે અને એમની ઉપાસનાથી મનુષ્યો ભવસાગર તરી જાય છે.
સર્વ ઉત્તમ મંત્રોમાં વૈષ્ણવ મંત્ર શ્રેષ્ઠ છે. કેમ કે તે ગણેશ, સૂર્ય, દુર્ગા અને શિવ સંબંધી મંત્રોની અપેક્ષાએ શીઘ્ર અભીષ્ટને આપનારો છે. વૈષ્ણવમંત્રોમાં પણ રામમંત્રોનાં ફળ અધિક છે. ગણપતિ આદિ મંત્રોની અપેક્ષાએ રામમંત્ર કરોડગણું અધિક મહત્વ ધરાવે છે. વિષ્ણુશય્યા (આ)ના ઉપર વિરાજમાન અગ્નિ(ર) નું મસ્તક જો ચંદ્રમા (અનુસ્વાર)થી વિભૂષિત હોય અને તેની આગળ ‘રામાય નમ:’- આ બે પદ હોય તો આ (રાં રામાય નમ: ) મંત્ર મહાન પાપોની રાશિનો નાશ કરનારો છે. શ્રીરામ સંબંધી સર્વ મંત્રોમાં આ ષડક્ષર મંત્ર અત્યંત શ્રેષ્ઠ છે. જાણે અજાણે કરાયેલાં મહાપાતક તેમ જ ઉપપાતકો આ મંત્રના ઉચ્ચારણમાત્રથી તત્કાળ નષ્ટ થઇ જાય છે. આ મંત્રના બ્રહ્મા ઋષિ, ગાયત્રી છંદ, શ્રીરામ દેવતા, રાં બીજ અને નમ: શક્તિ છે. સર્વ મનોરથોની પ્રાપ્તિ માટે આનો વિનિયોગ કરવામાં આવે છે.
છ દીર્ઘ સ્વરોથી યુક્ત બીજમંત્ર દ્વારા ષડંગન્યાસ કરવા. પછી પીઠન્યાસ આદિ કરીને હૃદયમાં રઘુનાથજીનું આ પ્રમાણે ધ્યાન કરવું
कालाम्भोधरकान्तं च वीरासनसमास्थितम्।
ज्ञानमुद्रां दक्षहस्ते दधतं जानुनीतरम्।।
सरोरुहकरां सीतां विधुदाभां च पार्श्वगाम् ।
पश्यन्ती रामवक्त्राब्जं विविधाकल्पभूषिताम् ।।
‘ ભગવાન શ્રીરામની અંગકાંતિ મેઘની કાળી ઘટા સમાન શ્યામ છે. તેઓ વીરાસન લગાડીને બેઠેલા છે. જમણા હાથમાં જ્ઞાનમુદ્રા ધારણ કરીને તેમણે પોતાનો ડાબો હાથ ડાબા ઢીંચણ પર મૂકેલો છે. તેમના વામપાશમાં વીજળીની કાંતિવાળાં અને વિવિધ પ્રકારનાં વસ્ત્ર તથા આભૂષણોથી વિભૂષિત સીતાદેવી વિરાજમાન છે. તેમના હાથમાં કમળ છે અને તેઓ પોતાના પ્રાણવલ્લભ શ્રીરામચંદ્રજીના મુખારવિંદને નિહાળી રહ્યાં છે.’
આ પ્રમાણે ધ્યાન કરીને મંત્રના ઉપાસકે છ લાખ જપ કરવા અને કમળ દ્વારા પ્રજ્વલિત અગ્નિમાં દશાંશ હોમ કરવો. તે પછી બ્રાહ્મણભોજન કરાવવું. મૂળમંત્રથી ઇષ્ટદેવની મૂર્તિ બનાવી તેમાં ભગવાનનું આવાહન અને પ્રતિષ્ઠા કરીને સાધકે વિમળ આદિ શક્તિઓથી સંયુક્ત વૈષ્ણવ પીઠ પર તેમની પૂજા કરવી, ભગવાન શ્રીરામના વામભાગમાં બેઠેલાં સીતાદેવીની તેમના જ મંત્રથી પૂજા કરવી જોઈએ. આ જાનકી મંત્ર છે. ભગવાન શ્રીરામના અગ્રભાગમાં શારંગ ધનુષની પૂજા કરીને બંને પાર્શ્વભાગોમાં બાણની અર્ચના કરવો. કેસરોમાં છ અંગોની પૂજા કરીને દળોમાં હનુમાન, સુગ્રીવ, ભરત, વિભીષણ, લક્ષ્મણ, અંગદ, શત્રુઘ્ન તથા જામ્બવાન-આમનું ક્રમશ: પૂજન કરવું જોઈએ. હનુમાનજી ભગવાનની આગળ પુસ્તક લઈને વાંચી રહ્યા છે. શ્રીરામની બંને બાજુએ ભરત અને શત્રુઘ્ન ચામર ઢોળી રહ્યા છે. લક્ષ્મણજી પાછળ ઊભા રહીને બંને હાથોથી ભગવાનની ઉપર છત્ર ધરી રહ્યા છે. ધ્યાનપૂર્વક તે સર્વની પૂજા કરવી જોઈએ. તે પછી અષ્ટ દળોના અગ્રભાગમાં સૃષ્ટિ, જયંત, વિજય, સુરાષ્ટ્ર, રાષ્ટ્રપાલ, અકોપ, ધર્મપાલ તથા સુમંત્રની પૂજા કરીને તેમના બાહ્યભાગમાં ઇન્દ્ર આદિ દેવતાઓનું તેમનાં આયુધો સહિત પૂજન કરવું.
આ પ્રમાણે ભગવાન શ્રીરામની આરાધના કરીને મનુષ્ય જીવનમુક્ત થઇ જાય છે. ઘીમાં બોળેલી દૂર્વાથી આહુતિ આપનારી પુરુષ દીર્ઘાયુ અને નીરોગી થાય છે. લાલ કમળોના હોમથી મનોવાંછિત ધન પ્રાપ્ત થાય છે. પલાશનાં પુષ્પો-કેસૂડાંથી હવન કરનારો મનુષ્ય મેધાવી થાય છે. જે માણસ પ્રાત:કાલે પૂર્વોક્ત મંત્રથી અભિમંત્રિત જળ પીએ છે, તે એક વર્ષમાં કવિસમ્રાટ-પંડિત થઇ જાય છે. શ્રીરામ મંત્રથી અભિમંત્રિત અન્નના સેવનથી રોગો મટી જાય છે. પ્રતિદિન દૂધ પીને નદીના તટ પર કે ગોશાળામાં એક લાખ જપ કરવામાં આવે તથા ઘૃતયુક્ત ખીરથી આહુતિ આપવામાં આવે તો તે મનુષ્ય વિદ્યાનિધિ થાય છે. જેનો અધિકાર નષ્ટ થઇ ગયો હોય, એવો મનુષ્ય જો શાકાહારી થઈને જળમાં ઊભો રહીને એક લાખ જપ કરે અને બિલ્વવૃક્ષનાં ફૂલોથી દશાંશ આહુતિ આપે તો તે જ સમયે તે પોતાનું ગુમાવેલું પ્રભુત્વ ફરીથી પ્રાપ્ત કરે છે.
ગંગાતટ નજીક ઉપવાસ કરીને મનુષ્ય જો એક લાખ જપ કરે અને ત્રિમધુ (મધ, ઘી, સાકર) યુક્ત કમળ અથવા બિલ્વવૃક્ષનાં ફૂલોથી દશાંશ આહુતિ આપે તો રાજ્યલક્ષ્મી મેળવે છે. માર્ગશીર્ષ માસમાં કંદ, મૂળ, ફળના આહાર પર રહીને જળમાં ઊભા રહી એક લાખ જપ કરીને પ્રજ્વલિત અગ્નિમાં ખીરથી દશાંશ હોમ કરનાર મનુષ્યને ભગવાન શ્રીરામચંદ્ર સમાન પુત્ર તેમ જ પૌત્ર પ્રાપ્ત થાય છે.
આ મંત્રરાજના બીજા પણ ઘણા પ્રયોગ છે. પ્રથમ ષટ્કોણ બનાવવો. તેના બાહ્યભાગમાં દ્વાદશ કમળ અંકિત કરવું. છ ખૂણાઓમાં સાધકે મંત્રના છ અક્ષરોનો ઉલ્લેખ કરવો. અષ્ટદળ કમળમાં પણ પ્રણવ સહિત ઉક્ત મંત્રના આઠ અક્ષરોનો ઉલ્લેખ કરવો. દ્વાદશ કમળમાં કામબીજ ( કલીં) લખવું. બાહ્યભાગમાં સુદર્શન મંત્રથી અને દિશાઓમાં યુગ્મબીજ – (રાં શ્રીં) થી યંત્રને આવૃત્ત કરવું. તેનું ભૂપુર વજ્રથી સુશોભિત હોવું જોઈએ. ખૂણો કંદર્પ, અંકુશ, પાશ અને ભૂમિથી સુશોભિત હોવો જોઈએ. આને યંત્રરાજ માનવામાં આવેલ છે. ભોજપત્ર પર અષ્ટગંધથી (કપૂર, ચંદન, મોથ, કુસુમ, દેવદાસ, ગોરોચન, કેસર અને વાળો) ઉપર જણાવ્યા અનુસાર યંત્ર લખીને છ ખૂણાઓ ઉપર દળોનું આવેષ્ટન કરવું. અષ્ટદળ કમળના કેસરામાં યુગ્મ બીજથી આવૃત્ત બે બે સ્વરોનો ઉલ્લેખ કરવો. યંત્રના બાહ્યભાગમાં માતૃકાવર્ણોનો ઉલ્લેખ કરવો સાથે જ પ્રાણપ્રતિષ્ઠાનો મંત્ર પણ લખવો. મંત્રના ઉપાસકે કોઈ શુભ દિવસે કંઠમાં, જમણી ભુજામાં અથવા મસ્તક પર આ યંત્ર ધારણ કરવું; જેથી તે સર્વ પાપોથી મુક્ત થાય છે.
સ્વ બીજ (રાં), કામ (કલીં), સત્ય (હ્રીં), વાક્ (ઐં), લક્ષ્મી (શ્રીં), તાર (ૐ) આ છ પ્રકારનાં બીજો સાથે પૃથક પૃથક જોડાતાં પાંચ વર્ણોનો ‘રામાય નમ:’ મંત્ર છ ભેદોથી યુક્ત ષડક્ષર થાય છે. ( રાં રામાય નમ:, કલીં રામાય નમ:, હ્રીં રામાય નમ:, ઐં રામાય નમ:, શ્રીં રામાય નમ:, ૐ રામાય નમ: ) આ છ ષડક્ષર મંત્ર ધર્મ, અર્થ, કામ, મોક્ષ- આ ચારેય ફળોને આપનારો છે. આ છયેના ક્રમશ: બ્રહ્મા, સંમોહન, સત્ય, દક્ષિણામૂર્તિ, અગસ્ત્ય તથા શ્રીશિવ-આ ઋષિ અથવા કલીં આદિના વિશ્વામિત્ર મુનિ માનેલા છે, એમનો છંદ ગાયત્રી છે, દેવતા શ્રીરામચંદ્રજી છે, આદિમાં લાગેલા રાં કલીં આદિ બીજ છે અને અંતિમ નમ: પદ શક્તિ છે. મંત્રના છ અક્ષરોથી ષડંગન્યાસ કરવો જોઈએ અથવા છ દીર્ઘ સ્વરોથી યુક્ત બીજાક્ષરો દ્વારા ન્યાસ કરવો. મંત્રના અક્ષરોનો પૂર્વવત ન્યાસ કરવો.
ધ્યાન
ध्यायेत्कल्पतरोर्मूले सुवर्णमयमण्डपे।
पुष्प्कारव्यविमानान्त: सिन्हासनपरिच्छदे।।
पद्मे वसुडले देवमिन्द्रनीलसमप्रभम्।
वीरासनसमासीनं ज्ञानमुद्रोपशोभितम् ।।
वामोरुन्यस्ततद्धस्तं सीतालक्ष्मणसेवितम्।
रत्ना कल्पं विभुं घ्यात्वा वर्णलक्षं जपेन्मुनम्।।
यद्वा स्मारदिमन्त्राणां जयाभं च हरि स्मरेत्।
ભગવાનનું ધ્યાન આ પ્રમાણે કરવું ‘કલ્પવૃક્ષની નીચે એક સુવર્ણનો મંડપ બનેલો છે. તેમાં પુષ્પક વિમાન છે; તે વિમાનમાં એક દિવ્ય સિંહાસન મૂકેલું છે. તેના પર અષ્ટદળ કમળનું આસન છે. એ ઉપર ઈન્દ્રનીલમણી સમાન શ્યામ કાંતિવાળા ભગવાન શ્રીરામચંદ્ર વિરાસને બેઠેલા છે. તેમનો જમણો હાથ જ્ઞાનમુદ્રાથી સુશોભિત છે અને ડાબો હાથ ડાબી જંઘા પર મૂકેલો છે. ભગવતી સીતા તથા સેવાવ્રતને ધારણ કરેલા લક્ષ્મણ તેમની સેવામાં લાગેલા છે. તે સર્વવ્યાપી ભગવાન રત્નમય આભૂષણોથી વિભૂષિત છે.’
આ રીતે ધ્યાન કર્યા પછી છ અક્ષરોની સંખ્યા અનુસાર છ લાખ મંત્ર જપવા અથવા કલીં આદિથી યુક્ત મંત્રોના સાધન માટે શ્રીહરિનું ચિંતન કરવું.
પૂજન તથા લૌકિક પ્રયોગ પૂર્વોક્ત ષડક્ષર મંત્ર સમાન જ કરવા જોઈએ. ‘ૐ રામચંદ્રાય નમ:, ૐ રામભદ્રાય નમ:’ આ બે અષ્ટાક્ષર મંત્ર છે. એમના અંતમાં ૐ ઉમેરી દેવામાં આવે તો આ નવાક્ષર થઇ જાય છે. આમનું સર્વ પૂજાનાદિ કર્મ મંત્રના ઉપાસકે ષડક્ષર મંત્રની જેમ જ કરવું. ‘હું જાનકીવલ્લભાય સ્વાહા’ આ દશ અક્ષરોવાળો મહામંત્ર છે. આના વસિષ્ઠ ઋષિ, સ્વરાટ છંદ, સીતાપતિ દેવતા, હું બીજ તથા સ્વાહા શક્તિ છે.
કલીં બીજથી ક્રમશ: ષડંગન્યાસ કરવા, મંત્રના દશ અક્ષરોનો ક્રમશ: મસ્તક, લલાટ, ભ્રૂમધ્ય, તાલુ, કંઠ, હૃદય, નાભિ, ઊરુ, જાનુ અને પગ આ અંગોમાં ન્યાસ કરવો.”
ક્રમશ:
