પીપળ પાન ખરંતા, હસતી કૂંપળિયાં; મુજ વીતી તુજ વીતશે, ધીરી બાપુડિયાં.
પીપળ પાન ખરવું, એક સામાન્ય ઘટનાની જેમ લાગે છે, પણ આમાં જીવનના ઘણા રહસ્યો છુપાયેલા છે. જો પીપળાના પાન માં જીવન અને મૃત્યુ જ ન હોત તો તેનું સૌદર્ય જ ખલાસ થઇ જાત. જીવન સતત બદલાતું રહે એટલેજ સુંદર છે. આ નાવ્જીવિત કુપળીઓ જયારે ઉપહાસ કરે છે વિદાય લેતી પાખાડીયોનો ત્યારે જ્ઞાન માં વૃદ્ધ બનેલી પાંદડીઓ તેને કહે છે “ ધીરી બાપુડિયા, મુજ વીતી તુજ વીતશે “ જીવનનો મર્મ સમજાવવા માટે એ પાન જાણે કાંઈક કહેવું ઈચ્છે છે. પાન જેમ ઝાડ પરથી તૂટે છે, તેમ મનુષ્યના જીવનમાં પણ કંઈક છૂટવા માટે આવે છે, અને એમાં જ નવો આરંભ થાય છે.
આ વાર્તા એક એવી કુંપળની છે, જે આ પાનના ખરવા પછી ઊગી હતી. આ કુંપળ આકાશ તરફ જોઈને મઝામાં હસે છે, જાણે કે એ જૂના પાનના ત્યાગને વીમાષણ વ્યક્ત કરે છે. આ વાર્તાની નાયિકા રાધા છે, જે જીવનમાં ઘણા દુખદ ક્ષણોનો સામનો કરી ચૂકી છે.
એક દિવસ રાધા પોતાના જીવનના એક પરિસ્થિતિમાં ફસાઈ ગઈ હતી, જ્યાં તેને એવું લાગતું હતું કે જીવનમાં હવે કંઈ બચ્યું નથી. ત્યાગ અને વિયોગના ક્ષણો તેની સાથે હતાં, પરંતુ એ પિપળા ઝાડ નીચે બેસીને આ પાન ખરવાનું જોતી હતી. આ નજારાએ તેને જીવનના એક મર્મથી વાકેફ કરાવ્યું – “જો એક પાન ખરે છે, તો તેનું સ્થાન નવા જીવનથી ભરાય છે.” જો પાન ખરતું જ ન હોત તો નવા પાનને ઉગવાનો અવકાશ જ ન રહેત.
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च।
तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि।।2.27।। श्रीमद भगवद गीता
'जातस्य हि लब्धजन्मनः ध्रुवः अव्यभिचारी मृत्युः मरणं ध्रुवं जन्म मृतस्य च। तस्मादपरिहार्योऽयं जन्ममरणलक्षणोऽर्थः। तस्मिन्नपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि।।'
જેણે જન્મ લીધો છે તેનો મરણ નિશ્ચિત છે અને જે મરી ગયો છે તેનો જન્મ પણ નક્કી છે. તેથી આ જન્મ-મરણ સ્વરૂપ ભાવ અનિવાર્ય છે, જેનો કોઈ પણ પ્રકારનો પ્રતિકાર શક્ય નથી. આ અનિવાર્ય વિષય માટે તને શોક કરવો યોગ્ય નથી.
· परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते । स जातो येन जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥
· जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च। तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि॥
· न जायते म्रियते वा कदाचिन, नायं भूत्वा भविता वा न भूयः॥
· अमृतं चैव मृत्युश्च द्वयं देहेप्रतिष्ठितम्। मोहादुत्पद्यते मृत्यु: सत्येनोत्पद्यतेऽमृतम्॥
જન્મેલાનું અવશ્ય મરણ થશે અને મરેલાનું અવશ્ય જન્મ થશે. આ (જન્મ-મરણ-રૂપ પરિવર્તનના પ્રવાહ)નું પરિહાર અથવા નિવારણ શક્ય નથી. તેથી આ વિષયમાં તમને શોક કરવો નહિ જોઇએ.
તે દિવસથી રાધાએ પોતાની દરેક પરિસ્થિતિને એક નવી દ્રષ્ટિથી જોવાનું શરૂ કર્યું. જયારે નવું પાન ઊગે છે, ત્યારે તે વધારે તાજું, વધુ મજબૂત અને વધારે તલસ્પર્શી હોય છે.
જેમ નવી ઉગેલી કુપણો નહિ રહે....તેમ પીળા પાન પણ નહિ રહે.
આ હસતી કુંપળ જેવા એના જીવનના સંદેશે તે લોકોને શીખવી શકી – ત્યાગના પળો માનવજાત માટે જ છે, અને દરેક ખરેલું પાન નવી આશાઓની શરૂઆત લાવે છે.
ધીરી બાપુડિયા, જીવનમાં આવી આવતી અને જતી પળોની વાત છે, જેની પાછળ એક નવી શરૂઆત લૂકાયેલી છે.
નવું જન્મેલું બાળકના મુખ પર હાસ્ય હોય છે કારણ તેને પૃત્યું નો સ્પર્શ નથી. એક વખત મૃત્યુ ને પણ એ સ્પર્શ થઇ જાય તો જીવન આનાદ્મય થઇ જાય. સુરજને અસ્ત પણ નથી તેમ.
1. "जन्म मृत्यु सदा च नश्यन्ति, काल आगम्यैः"
જન્મ અને મૃત્યુ સતત બદલાતાં રહે છે, સમયના પ્રવાહ દ્વારા પ્રભાવિત થાય છે.
2. "मृत्युः सर्वव्यापिनी, न हि यः सदा तिष्ठति"
મૃત્યુ સર્વવ્યાપક છે; તેનાથી અસંક્રમિત રહેતો કોઈ નથી.
3. "जीवो यत्र यत्र सुखं यान्ति, मृत्युर्भीतिर्न परं"
જ્યાં કાયમ આત્મા જાય છે, તેને શાંતિ મળે છે, પરંતુ મૃત્યુ એકમાત્ર એવી વસ્તુ છે જે ક્યારેય બદલાતી નથી.
