ओशो
ओशो, जन्मनाव रजनीश चंद्रमोहन जैन, हे एक प्रभावशाली आध्यात्मिक गुरु, तत्वज्ञ, आणि विचारवंत होते. त्यांच्या विचारांनी आणि शिकवणींनी लाखो लोकांना प्रेरित केले आहे. ओशोंचे दर्शन हे आध्यात्मिक, मनोवैज्ञानिक, सामाजिक आणि वैयक्तिक विकासाच्या विविध पैलूंशी निगडीत आहे. त्यांच्या विचारांची मुळं प्राचीन भारतीय परंपरेत असूनही, त्यांनी त्यांना आधुनिक जगाच्या संदर्भात सुसंगत बनवले. खाली ओशोच्या दर्शनाच्या प्रमुख पैलूंचा आढावा घेतला आहे.
१. स्वातंत्र्य आणि व्यक्तीस्वातंत्र्य
ओशोचे सर्वांत महत्त्वाचे तत्त्व म्हणजे स्वातंत्र्य. ते म्हणत की प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या स्वतःच्या मार्गाने जगण्याचा अधिकार आहे. त्यांनी कोणत्याही प्रकारच्या बंधन, रूढी-परंपरा, आणि धार्मिक अंधश्रद्धांविरुद्ध भूमिका घेतली. त्यांच्यामते, व्यक्तीने स्वतःच्या अंतःकरणाचे आणि विवेकाचे अनुसरण केले पाहिजे.
२. ध्यान आणि अंतर्मुखता
ओशोच्या दर्शनाचा केंद्रबिंदू म्हणजे ध्यान. त्यांच्या मते, ध्यान ही केवळ एक प्रक्रिया नसून जीवनाचा मूलभूत आधार आहे. त्यांनी विविध ध्यान पद्धती विकसित केल्या, ज्यामध्ये डायनॅमिक मेडिटेशन विशेषतः प्रसिद्ध आहे. या पद्धतींमुळे लोकांना त्यांच्या दैनंदिन तणावांपासून मुक्त होऊन अंतर्गत शांतता मिळवता येते.
३. प्रेम आणि स्वीकृती
ओशोंच्या शिकवणीत प्रेमाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. त्यांनी प्रेमाचे स्वरूप व्यापकतेतून समजावून सांगितले. त्यांच्या मते, प्रेम म्हणजे स्वीकृती – स्वतःला आणि इतरांना जसे आहेत तसे स्वीकारणे. हे प्रेम निरपेक्ष आणि शुद्ध असले पाहिजे, जे कोणत्याही अपेक्षेने किंवा अटींनी जोडलेले नाही.
४. धर्म आणि अध्यात्म
ओशो धर्माच्या रूढ कल्पनांना विरोध करतात आणि खऱ्या अध्यात्माची बाजू मांडतात. त्यांच्या मते, धर्म हा संस्थात्मक किंवा व्यवस्थात्मक असण्याऐवजी वैयक्तिक अनुभवावर आधारित असावा. त्यांनी असेही म्हटले की धर्माने लोकांमध्ये भेदभाव निर्माण करण्याऐवजी एकात्मता आणली पाहिजे.
५. जगण्याची कला
ओशोंच्या शिकवणींमध्ये जगण्याच्या कलेला महत्त्व आहे. ते मानतात की जीवन ही एक संधी आहे, जिथे व्यक्तीने आनंदाने, मुक्तपणे आणि सजगतेने जगले पाहिजे. त्यांच्या मते, जीवनाच्या प्रत्येक क्षणाचा आनंद घेणे हीच खरी साधना आहे.
६. तत्त्वज्ञान आणि विज्ञान यातील समन्वय
ओशोंनी तत्त्वज्ञान आणि विज्ञान यांचा समन्वय साधण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या मते, आधुनिक विज्ञानाने दिलेल्या साधनांचा उपयोग करून मनुष्य अधिक प्रगल्भ आणि सुसंस्कृत होऊ शकतो. ते मानतात की तत्त्वज्ञानाचे विचार आणि विज्ञानाची साधने यांचा योग्य समतोल साधल्यास जीवन अधिक समृद्ध होऊ शकते.
७. अहंकाराचा नाश
ओशोंच्या शिकवणींमध्ये अहंकाराचा नाश करण्यावर भर दिला जातो. ते म्हणतात की अहंकार हेच दुःखाचे मूळ कारण आहे. व्यक्तीने अहंकार सोडून देऊन स्वतःला अस्तित्वाशी जोडले पाहिजे.
८. प्रयोगशीलता आणि नव्यता
ओशो हे नेहमीच नवीन दृष्टिकोन आणि प्रयोगशीलतेच्या बाजूने होते. त्यांनी त्यांच्या अनुयायांना जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात नवीन दृष्टिकोन स्वीकारण्यास प्रवृत्त केले. त्यांच्या मते, जीवन हे सतत बदलत राहणारे आहे आणि त्यामुळे व्यक्तीने सतत नवीन शिकण्याची तयारी ठेवली पाहिजे.
९. मृत्यू आणि अमरत्व
मृत्यूविषयी ओशोचे विचार हे अतिशय वेगळे आहेत. त्यांच्या मते, मृत्यू हा जीवनाचा शेवट नसून तो एका नवीन प्रवासाची सुरुवात आहे. मृत्यू ही केवळ शरीराची समाप्ती आहे; आत्मा अमर आहे आणि तो नवीन रूपात पुढे जातो.
१०. सामाजिक बदल
ओशोंच्या दर्शनाचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे सामाजिक बदल. ते मानतात की समाजात प्रचलित असलेल्या अन्यायपूर्ण आणि अनैतिक प्रथांचा नाश होऊन एक नवीन, समतोल आणि प्रेममय समाजाची निर्मिती झाली पाहिजे.
निष्कर्ष
ओशोंचे दर्शन हे केवळ एक तत्त्वज्ञान नसून जीवनाचा व्यापक मार्गदर्शक आहे. त्यांनी व्यक्तीला अंतर्गत शांती, स्वातंत्र्य, आणि प्रेमाची शिकवण दिली. त्यांचे विचार केवळ त्यांच्या काळासाठी मर्यादित नसून आजच्या आधुनिक जगातही ते तितकेच प्रासंगिक आहेत. ओशोंचे विचार स्वीकारल्याने जीवन अधिक अर्थपूर्ण, आनंदमय, आणि सर्जनशील होऊ शकते.
पेरियार
पेरियारचे तत्वज्ञान
ई. व्ही. रामास्वामी नायकर, ज्यांना पेरियार म्हणून ओळखले जाते, हे एक महान सामाजिक सुधारक, विचारवंत, आणि स्वाभिमानी आंदोलनाचे प्रणेते होते. त्यांनी तमिळनाडूमध्ये आणि भारतभर सामाजिक समानतेसाठी लढा दिला. त्यांच्या दर्शनात समाजातील जातिव्यवस्था, अंधश्रद्धा, महिला सबलीकरण, आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन यावर प्रखर भर होता.
१. जातिव्यवस्थेचा विरोध
पेरियार हे जातिव्यवस्थेचे आणि ब्राह्मणवादाचे प्रखर विरोधक होते. त्यांच्या मते, जातिव्यवस्था ही समाजाच्या प्रगतीसाठी सर्वांत मोठी अडचण आहे. त्यांनी तमिळ समाजात जातीय भेदभावाच्या विरोधात चळवळी उभारल्या आणि "आत्मसन्मान चळवळ" सुरू केली, ज्याद्वारे त्यांनी तळागाळातील लोकांना स्वाभिमानाने जगण्याचा अधिकार दिला.
२. धर्म आणि अंधश्रद्धा यावर टीका
पेरियार यांनी धर्मावर कठोर टीका केली. त्यांच्या मते, धर्म हा केवळ भेदभाव वाढवतो आणि अंधश्रद्धेला चालना देतो. त्यांनी लोकांना विवेकवादी आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन स्वीकारण्याचे आवाहन केले. त्यांचे विधान, "देव ही केवळ मानवाने तयार केलेली कल्पना आहे," हे त्यांच्या धारणा स्पष्ट करते.
३. महिला सबलीकरण
पेरियार हे स्त्री-पुरुष समानतेचे कट्टर समर्थक होते. त्यांच्या मते, महिलांना शिक्षण, स्वातंत्र्य, आणि समानतेचा अधिकार मिळायला हवा. त्यांनी बालविवाह, हुंडा पद्धत, आणि स्त्रियांच्या अन्यायकारक शोषणाला विरोध केला. त्यांच्या चळवळींनी महिलांना स्वतःचा आवाज मिळवून दिला.
४. आत्मसन्मान चळवळ
पेरियार यांनी १९२५ मध्ये "आत्मसन्मान चळवळ" सुरू केली. यामध्ये त्यांनी लोकांना स्वतःच्या मूल्यांची जाणीव करून दिली. त्यांनी समाजातील शोषित वर्गाला त्यांच्या अधिकारांसाठी लढण्यास प्रेरित केले आणि त्यांना जातीय, धार्मिक, आणि लैंगिक भेदभावाच्या जोखडातून मुक्त केले.
५. शिक्षण आणि विज्ञान
पेरियार शिक्षणाच्या प्रसारावर जोर देत असत. त्यांच्या मते, शिक्षण हेच शोषणाच्या मूळ कारणांचा नाश करू शकते. त्यांनी वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा पुरस्कार केला आणि अंधश्रद्धा, अज्ञान, व धार्मिक कर्मकांडांना विरोध केला.
६. भाषा आणि तमिळ अस्मिता
पेरियार यांनी तमिळ भाषेच्या आणि तमिळ संस्कृतीच्या विकासावर भर दिला. ते हिंदीचा सक्तीने लादण्यास विरोध करत असत. त्यांच्या मते, प्रत्येक भाषेला समान महत्त्व दिले पाहिजे, आणि कोणत्याही भाषेचे वर्चस्व लादले जाऊ नये.
७. समाजवाद आणि समानता
पेरियार यांनी आर्थिक आणि सामाजिक समानतेच्या संकल्पनेचा पुरस्कार केला. त्यांना असा विश्वास होता की समाजातील सर्वांना समान संधी मिळायला हवी. त्यांनी गरीब, कामगार, आणि शेतकरी वर्गाच्या अधिकारांसाठी लढा दिला.
८. व्यक्तिवाद आणि स्वातंत्र्य
पेरियार यांच्या मते, प्रत्येक व्यक्तीला विचार, कृती, आणि जीवनशैलीमध्ये स्वातंत्र्य असले पाहिजे. त्यांनी मानवी गरजा आणि इच्छांना दडपणाऱ्या कोणत्याही सामाजिक व्यवस्थेला विरोध केला.
९. आधुनिक भारतासाठी पेरियारचे विचार
पेरियारचे विचार आजही प्रासंगिक आहेत. जातिव्यवस्थेच्या विरोधात त्यांची भूमिका, महिलांसाठी त्यांनी केलेला लढा, आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा आग्रह या गोष्टी आजच्या काळातही महत्त्वाच्या ठरतात.
निष्कर्ष
पेरियार हे केवळ तमिळनाडूतीलच नव्हे, तर संपूर्ण भारतातील सामाजिक न्यायाचे प्रतीक होते. त्यांच्या विचारांनी आणि चळवळींनी लाखो लोकांना प्रेरणा दिली. त्यांच्या दर्शनामुळे समाजातील दुर्बल घटकांना स्वाभिमानाने जगण्याची उमेद मिळाली. पेरियारचे जीवन आणि विचार हे सर्वांसाठी प्रेरणादायी आहेत.
