લિખિતંગ લાવણ્યા
રઈશ મનીઆર
પ્રકરણ 9
ડિસ્ટ્રીક્ટ કોર્ટમાં કેસ ચાલી રહ્યો હતો. તમે પોલિસને આપેલા નિવેદનમાં ગુનો કબૂલી જ લીધો હતો, એટલે ન્યાયાધીશે તો સજા આપવાની ફોર્માલિટી જ કરવાની હતી.
સૌએ મને ખૂબ સમજાવી કે હવે તરંગને મળવાની કે એની રાહ જોવાની કોઈ જરૂર નથી.
તેથી જ એકવાર કોઈપણ ભોગે તમને મળવાનો મેં પાક્કો નિર્ધાર કર્યો.
મેં પપ્પાજી સામે જિદ કરી કે તમારી સાથે મુલાકાત ગોઠવો. તમને સજા જાહેર થાય એ પહેલા. પપ્પાજીએ બહુ કહ્યું કે તરંગ તને મળવા માંગતો નથી. પછી ઉમેર્યું કે કદાચ તારો સામનો કરવાની હિંમત નથી. પણ મારી જિદ સામે એ ઝૂક્યા.
મારે તમારો કોઈ ખુલાસો જોઈતો નહોતો. મારે તો માત્ર તમારી આંખો સાથે આંખો મેળવવી હતી. તમારી આંખો વાંચવી હતી.
પણ મુલાકાત દરમ્યાન તમે મારી આંખો સિવાય બધે જ જોઈ રહ્યા હતા.
તમને મળવા જેલના પ્રાંગણમાં આવી ત્યારે મારા મનના આંગણમાં “શું થયું અને કેવી રીતે થયું” એ બે સવાલો ઉત્તર મેળવવા ઝઝૂમી રહ્યા હતા.
થોડા દિવસથી ન ધોવાયેલા કપડામાં થોડી વધેલી દાઢી સાથે તમને જોયા ત્યારે મને ખ્યાલ આવ્યો કે અમે સૌ અત્યાર સુધી અમારા પર શું વીતે છે એના પર જ ધ્યાન આપી રહ્યાં હતાં, જેલમાં તમારા પર શું વીતી રહી છે એ વિચારવાની અમને કોઈને ફુરસદ જ નહોતી.
તમારા શરીરની ભાષા જોઈ મેં મારા સવાલોનું ગળું ઘોંટી દીધું. તમે ચૂપ હતા. તમને ચૂપ જોઈ હું પણ બે ઘડી ચૂપ થઈ ગઈ.
અમુક ઘડી વીતી અને તમારા ગળેથી માંડ અવાજ નીકળ્યો, “સોરી.”
ગળગળા થયા વગર, મુશ્કેલીથી ભાવના છુપાવીને બહુ સપાટ અવાજમાં તમે ‘સોરી’ બોલ્યા.
મેં પણ ઈમોશનલ ન થવાનું નક્કી કયું, “પપ્પાજીને કહો કે મને વકીલો સાથે મળવા દે, વાત કરવા દે. તમને ઓછામાં ઓછી સજા થાય એ હું જોઈશ.”
“ફાંસી અથવા જનમટીપ”, તમે બોલ્યા.
“આવેશમાં આવીને ઝપાઝપી કરવામાં કોઈ મરી જાય એમાં ફાંસી ન થાય!” મેં મારી સમજ વ્યક્ત કરી.
તમે કંઈ બોલ્યા નહીં. પણ મારી આ દલીલ હું અગાઉ કમલા સામે રજૂ કરી ચૂકી હતી ત્યારે એણે લોકચર્ચા મારા સુધી પહોંચાડી હતી. કામેશ પાસેથી કોઈ શસ્ત્ર મળ્યું ન હતું. એટલે તમારે એનો સામનો શસ્ત્રથી કરવાની જરૂર નહોતી. વળી અગાઉ કામેશે હુમલો કરાવેલો ત્યારે તમે જ ફરિયાદ નહોતી કરાવી, એટલે રેકર્ડ પ્રમાણે તો કામેશે તમને ઉશ્કેર્યા હતા, એવું ન કહી શકાય. વળી, કામેશ તમારા અગાઉના નાના છમકલાંઓનો સાથી હોવાથી તમારો મિત્ર જ હતો. જે રિવોલ્વરથી તમે કામેશ પર ગોળી ચલાવી, એ રિવોલ્વર તો ઉમંગભાઈ પોતાના રૂમની તિજોરીમાં રાખતાં. પોલિસની ધારણા હતી કે એ તિજોરીની ચાવી તમે પહેલાથી ચોરીછુપીથી મેળવીને રિવોલ્વર કાઢી રાખી હશે. એટલે આ ઉઘરાણી માંગનાર મિત્રને દગાથી ઘરે બોલાવીને કરેલી પૂર્વનિયોજિત હત્યા છે.
આવી બધી સરકારી વકીલની દલીલો પેપરમાં પણ આવતી.
તમારા હાથે હત્યા થાય એ કદાચ હું મુશ્કેલીથી માની શકું પણ તમારા જીવનમાં કશું પૂર્વનિયોજિત હોય એવું હું માની ન શકું.
પપ્પાજી કહેતા હતા કે દસ વરસથી આ જ પબ્લિક પ્રોસિક્યૂટર અશોક આચાર્ય ડિસ્ટ્રીક્ટ કોર્ટમાં છે, દસ વરસમાં સાત વાર અલગઅલગ ગુના માટે તરંગ એના ટપોરી મિત્રો સાથે આ જ કોર્ટના પાંજરામાં ઊભો રહી ચૂક્યો છે, દરેક વખતે ગુના નાના હોવાથી અને વગ મોટી હોવાથી છૂટી ગયો. આ વખતે સરકારી વકીલ અશોક આચાર્ય આ કેસમાં કડકમાં કડક સજા કરાવી જૂનો હિસાબ ચૂકતે પણ કરવા માંગતા હતા, અને એમને માટે મોટા પ્રમોશનનો રસ્તો ખૂલે એ માટે પણ ન્યાયની વેદી પર તરંગનો બલિ ચડાવવો જરૂરી હતો.
પપ્પાજીએ ના પાડી છતાં હું ઈંસપેક્ટરને મળીને આવી હતી. મારી માહિતી મેં તમને આપી, “પબ્લિક પ્રોસીક્યુશનના કાગળિયા મુજબ કામેશ ઈમાનદાર ઉઘરાણી કરનાર હતો અને અને તમે, પૈસા ચૂકવવા ન પડે એ માટે એનું ઠંડે કલેજે કાસળ કાઢનાર કાતિલ છો.”
“મને ખબર છે.”
“તમને મંજૂર છે આ આરોપ?”
“આ કોઈ એક ગુનાની સજા નથી. છેલ્લા વીસ વરસથી જે ભૂલો કરતો આવ્યો છું એની કુદરતે કરેલી સામટી સજા છે. જે થઈ રહ્યું છે તે બરાબર છે.”
હવે મને ડૂમો ભરાયો અને હું રડી પડી, “પણ આપણાં સહિયારા સ્વપ્નનું શું?”
જે હાથની આંગળીમાં આંગળીઓ પરોવી આ સપનું જોયું, એ આંગળીઓથી રિવોલ્વર કેવી રીતે ફૂટી, એમ મારે હોઠ પર લાવવું નહોતું તેથી હું તરત ચૂપ થઈ ગઈ પણ અંદર અંદર હીબકાં, ડૂસકાં અટકવાનું નામ નહોતા લેતા. મારે બીજે ક્યાંય રડવું નહોતું, તેથી કદાચ અહીં રડાઈ ગયું.
‘જે થઈ રહ્યું છે તે બરાબર છે’ એમ તમે કહી જ કઈ રીતે શકો?
તમને તમારા પોતાના સુંદર ભવિષ્યના સપનાં વિશે તો આમેય ઓછી જ શ્રદ્ધા હતી. પણ એ આપણું સહિયારું સપનું હતું, એટલે કદાચ બુદ્ધિ કરતાં વિશેષ લાગણીથી અને અપેક્ષા કરતાં વિશેષ કુતૂહલથી તમે મને સાથ અપાતાં હતા?
તમે કંઈ ન બોલ્યા એટલે મેં પૂછ્યું, “તમે મારી સાથે ખોટેખોટું તણાતાં હતા?”
“એ તારી સારપ હતી, જેમાં હું થોડા દિવસ તણાયો, પણ મારી હકીકત આ જ છે.”
“મારી સામે જોઈને બોલો.”
“હું તને મોઢું બતાવવાને લાયક નથી.”
“તમારે હાથે જે સંજોગોમાં આ હત્યા થઈ હોય, એ અનુસાર તમને જે સજા મળે એ મને મંજૂર છે, હું એટલા વરસ રાહ જોઈશ. પણ મને બધી વાત કરો.”
જેલની દીવાલોમાં જે રોજ રોજ તમે હજારોવાર વિચાર્યા હશે એવા બે ત્રણ વાક્ય તમે બોલ્યા.
“મેં તારા મનમાં કોઈ આશા બંધાવા દીધી હોય, તો એ મારી ભૂલ હતી. મારી સાથે રહીનેય તને શું મળવાનું હતું, લાવણ્યા? ..અને હવે મારી રાહ જોઈને તને શું મળશે?”
મેં પૂછ્યું. “એટલે?”
“તું તો જ્યાં રહેશે ત્યાં સુખી રહેશે અને જેની સાથે જીવન જોડશે એને સુખી કરશે.” બસ આટલું વિશ્વાસપૂર્વક બોલીને પછી વધુ ઈમોશનલ થઈ જવાય એ પહેલા તમે ચૂપ થઈ ગયા.
તમે શું કહી રહ્યા હતા? મારે તમારાથી છેડો ફાડી લેવો અને નવું જીવન શરૂ કરવું? એમ?
આગળ જે ત્રૂટક ત્રૂટક શબ્દોમાં વાત થઈ એનાથી ખ્યાલ આવ્યો કે તમારા મનના માંડ ખુલેલા દરવાજા ફરીથી ભીડી દેવાની તમે કોશીશ કરી રહ્યા હતા. મને સમજાયું કે કદાચ તમારાથી આ અપરાધ થઈ ગયો, પછી તમે એમ મનને મનાવી રહ્યા હતા કે જે થયું તે સારું થયું. ‘તમે મને નોંધારી મૂકી દીધી છે’ એવું તમે વિચારવા જ નહોતા માંગતા. તમે મારા મગજમાંય એ ઠસાવવા માંગતા હતા કે એક ભોળીભાળી સીધીસાદી છોકરી માટે જીવનનો રસ્તો આવો કઠિન ન હોય. હવે કોઈ બીજો જ રસ્તો ખૂલશે, જે ફૂલોભર્યો હશે.
આ બધું તમે થોડી ઉપરછલ્લી બેરુખીથી બોલી રહ્યા હતા. તમે ઈચ્છતા હતા કે આ આપણી છેલ્લી મુલાકાત હોય, એ મુલાકાત જરાય ઈમોશનલ ન થાય, એટલું જ નહીં ભવિષ્યમાં એ મુલાકાતની સ્મૃતિ મને જ્યારે જ્યારે આવે ત્યારે તમારો આ ઠંડો, સપાટ અને લાગણીહીન ચહેરો જ મારા મનોપટ પર તરવરે, જેથી તમને હું તમને બહુ સહેલાઈથી ભૂલીને નવું જીવન શરૂ કરી શકું.
સારા-ખરાબની, હિતઅહિતની દુન્યવી સૂઝ મારામાં હોત તો મેં એમ જ કર્યું હોત.
ઘરે આવી ત્યારે સહુ કોઈ તત્પર હતા, એ જાણવા નહીં કે તમે મને શું કહ્યું. પણ એ જાણવા કે મારો પ્રતિભાવ શું છે? કેમ કે, કદાચ કોઈએ આપણી વાત સાંભળીને એમને રિપોર્ટ આપી પણ દીધો હતો. મુલાકાત પહેલા સહુના મોં પર જે તાણ હતી, એ ગાયબ હતી, સૌના ચહેરા હળવા હતા. અને સૌ મારી પાસે કશાક નિર્ણયની રાહ જોઈ રહ્યા હતા.
બધા ધીરેધીરે નોર્મલ થઈ રહ્યા હતા. ઘરમાંથી એક જણ ઓછું થયું અને એકના મનને ઓછું આવ્યું, તેથી કંઈ દુનિયા અટકે! થોડો સમય માટે લોકલાજે દબાયેલા હાસ્યો ધીરેધીરે ખિલખિલાટ બનીને બહાર આવવા લાગ્યા. સૌથી પહેલા તો ચંદાબાની ચાલમાં સ્ફૂર્તિ આવી. પછી ઉમંગભાઈ પણ એમના અસલ રંગમાં આવવા લાગ્યા. ‘ભાઈ જેલમાં છે’ એવી ક્ષોભ શરમને ત્યજીને એ બન્નેએ સામાજિક પ્રસંગોમાં હાજરી આપવાની શરૂ કરી. હા, પપ્પાજી થોડા ઢીલા થઈ ગયા હતા. જો કે, ઉમરની પણ અસર કહેવાય પણ આ ઘટના પછી જાણે એમનું ઘડપણ વરસે ત્રણ વરસ જેટલી ગતિથી વધવા લાગ્યું.
તમને મળી પછી અઠવાડિયામાં જ કમલાએ મને અણસાર પણ આપ્યો કે છૂટા થવામાં તારા સાસરિયા કોઈ રોડું નાખે એવું નથી લાગતું, એ લોકો ઉદારદિલે તારા ભવિષ્યનો રસ્તો ખોલી આપશે. કમલા પણ હવે અહીં પારકા ગામમાં રહીને કંટાળી હતી. અને ખાસ તો મારી સાથે એક રૂમમાં રહેવાનું. એ સિરિયલોના રિટેલિકાસ્ટ સુદ્ધાં જોનારીનો મેળ મારા જેવી અવ્યવહારુ વિચારક સાથે ક્યાંથી બેસે? હું પણ ઈચ્છતી હતી કે કમલા ગામ જાય તો સારું. પણ કમલાને મને અત્યારે સાથ આપી પછી એક દિવસ મને હંમેશ માટે ગામ લઈને જવાનું કામ સોંપાયું હતું. એટલે દિવસેદિવસે એનું બ્રેઈનવોશિંગ વધી રહ્યું હતું. એ તો મને એમ જ સમજાવી રહી હતી કે તમને ફાંસી થશે. પણ એ ફેંસલો આવતા તો કેટલો સમય નીકળી જશે! ત્યાં સુધી તું રાહ જોશે? થોડા અભ્યાસ અને થોડા સામાન્ય જ્ઞાનને કારણે મને ખબર હતી કે આઝાદ ભારતમાં ફાંસીની સજા બહુ ઓછા લોકોને થઈ હતી. બહુ મોટો અપરાધ હોય એને જ દેહાંતદંડ થાય. છતાંય કોઈ કોઈવાર નારીસહજ ડર તો લાગતો.
તમારા વગરના ઘરમાં મારી હાજરી, મારી અવરજવર પપ્પાજી, ઉમંગભાઈ અને ચંદાબાને પણ જાણે કોઈ પ્રકારના અપરાધભાવ કે બોજનો અનુભવ કરાવતી હશે કદાચ. પરંતુ મારી ચેતનાનો પ્રત્યેક તંતુ, મારા તનનો રોમરોમ આપણા બેના ભાવજગત સાથે જોડાઈ ગયો હતો. આ જોડાણ કોઈ લોજિક વગરનું હતું. તેથી કોઈ લોજિકથી એ તૂટે એમ નહોતું. આ મનને હવે બીજુ કોઈ અને બીજું કંઈ રુચે એમ ન હતું. આસપાસના લોકો જેની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યા હતા એ નિર્ણય જુદો હતો અને મારું મન જાહેર કરવા માંગતું હતું એ નિર્ણય જુદો હતો.
પણ હું શું કહું? હું એમ કઈ તાકાતથી કહું કે જે દાયકાઓ સુધી જેલમાં રહેવાનો છે એવા પતિની રાહ જોઈને મારે અહીં જ રહેવું છે? એકલા?
પણ એકલા જીવવા માટેય નવું સપનું જોઈએ. જૂના સપનાના કાટમાળની વચ્ચે હજુ તો ખીલા, પતરાં, તૂટેલા ટેકા વાગી બેસવાનો ભય હતો. આશાનું કોઈ કિરણ નહોતું, તમારા જલદી પાછા આવવાની કોઈ શક્યતા નહોતી. તમે પોતે જ બહાર નીકળવાની ઈચ્છા ત્યજીને બેઠા હતા. આ બધા સંજોગ સામે જીતવું તો દૂરની વાત હતી, જીવવું જ દુષ્કર હતું.
જીવન અટકી ગયું હતું. ટકી જવા માટે તમારી સાથે વીતેલા થોડા દિવસોની રમ્ય સ્મૃતિ સિવાય બીજી કોઈ મૂડી મારી પાસે ન હતી. એને ચગળીને એમાંથી સ્વાદ ન લઉં તો જીવન નીરસ લાગે. જે રસ્તો દાદા અને કમલા, મારા સાસારિયા અને ખુદ તમે.. બતાવી રહ્યા હતા, એ વિકલ્પ મારે માટે હતો જ નહીં.
કોને કહું? કે મારી પાસે બે જ વિકલ્પો હતા. આ ભાવજગતમાં તરંગિત થઈ જીવી જવું અથવા અથવા અનંતલોક પહોંચી ગયેલા મારા મમ્મીપપ્પાની પાસે, એ જ રીતે, એ જ રસ્તે પહોંચી નિશ્ચલ થઈ જવું.
પણ ના! બીજો વિકલ્પ હું નહીં જ લઉં. એટલા માટે નહીં કે હું કંઈ બહાદુર છું. એટલા માટે કે બીજા વિકલ્પનો વિચારમાત્ર મને થરથરાવી મૂકે છે.
મારું મન પોકારી રહ્યું હતું કે સંસારસમુદ્રમાં આવેલ આ તોફાન હજુ સુધી તો લાવણ્યાના વહાણને ડૂબાડી નથી શક્યું. અરે આ તોફાન લાવણ્યાનો રસ્તોય નહીં બદલી શકે. એ એને ફાળે આવેલા આ વિશાળ સમુદ્રના એક તરંગ સાથે એ વહેશે. એ ડૂબશે કે કિનારે પહોંચશે પણ આ જ તરંગ સાથે એ વહેશે.
લગભગ લેવાઈ ચૂકેલો નિર્ણય વ્યક્ત નહીં કરી શકવાની બેચેનીથી હું પડખા ઘસી રહી હતી. આ વાત હું કોની સામે કહું? કોણ સાંભળે? કોણ માને? હું કયા શબ્દોમાં કહું? આજુબાજુમાં અડખેપડખે એવું કોઈ નહોતું જે મારા આ તરંગી નિર્ણયની પડખે રહે.
ત્યાં જ મારા પડખામાં સળવળાટ થયો. માનશો? એ સળવળાટ આપણા આવનારા બાળકનો હતો. બુદ્ધિશાળી માણસોની આ દુનિયા એ એકમાત્ર અબુધ બાળક ચૂપચાપ મારા નિર્ણયને સમર્થન આપવા માટે પગલી પાડી રહ્યું હતું. હવે મને બીજા કોઈ સહારાની જરૂર ન હતી.
ક્રમશ:
